Halyqaralyq sarapşylardyŋ pıkırınşe, bırlıgı men tırlıgı jarasqan Qazaqstan bügınde jastar saiasatyn jüzege asyru ısınde köp elderge ülgı degendı alǧa tartady. Dei tūrǧanmen, elımızde jastar mäselesı tübegeilı şeşıle qaldy desek, jalǧan aitqandyq bolar. Jastar jaiy älı de bolsa jıtı nazar audaralyq deŋgeide ekenı sözsız. Qoǧamnyŋ qozǧauşy küşı – jastar desek, olardyŋ jaǧdaiyn qolǧa almai, aldaǧyny boljau qiyn. Osy oraida, jūmyssyzdyq, baspana mäselesı, jas otbasylar jaǧdaiy jäne taǧy basqa da özektı problemalar jönınde Astana qalasy Jastar saiasaty mäselelerı basqarmasynyŋ basşysy Talǧat RAHMANBERDIMEN sūhbattasqan edık.
– Talǧat Abaiūly, basqarmanyŋ qūrylǧanyna bır jyl boldy. Osy uaqyt aralyǧynda jastar saiasatyna qatysty naqty jüzege asyrylǧan qandai baǧdarlamalardy aita alasyz?
– Bügınde keiıngı tolqynǧa artylar jauapkerşılık jügı mol. Osyny eskerıp, bız jalyndy jastardyŋ qoǧamdaǧy belsendılıgın arttyru maqsatynda köptegen şaralardy qolǧa aldyq. Mäselen, basqarma qūrylǧaly qala kölemınde 50-den asa ırı ıs-şara ötkızdık. Olardyŋ bırınşısı «Studenttık köktem» – qaladaǧy joǧary jäne orta arnauly bılım mekemelerı studentterınıŋ qatysuymen ötetın körkemönerpazdardyŋ merekesı. Aitaiyq, elordadaǧy 86 myŋ studenttıŋ 3 myŋnan astamy – önerpaz jastar. Osy arqyly örşıl örenderdıŋ basyn qosyp, qoǧamdyq belsendılıgın arttyrudy közdedık. Studentter qataryna qabyldau räsımı de jastardyŋ tarapynan qoldau tapty. Ärbır jas Astanaǧa kelgenın sezınuı üşın jıtı köŋıl bölıp, oŋ-solyn tanyp bılmegen 18 jastaǧy balanyŋ oiyn bılmekke türlı kezdesuler ūiymdastyrdyq. Būl şaranyŋ maqsaty student jastar arasynda şyǧarmaşylyq äleuettı damytu bolyp tabylady. Jastarǧa käsıptık baǧdar beru jobasy da öte qajet närse. Olai deitınımız – Astana jas qala. Qūrylys, öndırıs damu üstınde. Elbasynyŋ qoldauymen bırneşe memlekettık baǧdarlamalar jüzege asyrylyp jatyr. Oǧan qyruar qarjy bölınude. Al, sony jüzege asyratyn mamandar joqtyŋ qasy. Sondyqtan osy mäselenı basşylyqqa alyp, äleumettık zertteu jürgızdık. Būl baǧdarlama aiasynda qaladaǧy 80 mekteptıŋ oquşylary eŋbek küşıne zäru ūiymdarmen kezdestı. Ekı tarap ta bır-bırıne mūqtaj. Jastardyŋ jūmyssyz qaluynyŋ basty sebebı olardyŋ mamandyq taŋdai almauynda. Sondyqtan, olardy jinap, qandai mamandar qajet ekendıgın anyqtadyq. Sebebı, qoǧamǧa qajet mamandardyŋ az bolyp, tas atsa, tietın mamandyqtardyŋ köbeiuı teŋsızdıkke äkeledı.
– Sonda qandai mamandyqtar boiynşa kadrlar jetıspeidı eken?
– Mäselen, byltyr 9800 bala oqu bıtırdı. Olardyŋ 3 jarym myŋy zaŋgerler men ekonomister. Şamamen, 200-300-ı qūrylysşy, 180-ı injener, qalǧandary mūǧalımder, psiholog, taǧy basqalar. Eŋ kerektı mamandyqtar boiynşa mamandar öte az. Al, ekonomika, zaŋ salasy boiynşa mamandar jetıp-artylady da, jūmys tapşy. Mäselen, türlı saladaǧy injenerler, energetikter, aspazdar eş qiyndyqsyz jūmysqa ornalasa alady. Bolaşaqta osy salanyŋ mamany atansa, jūmyssyz qalmaitynyn sezındıru maqsatynda jaŋaǧydai kezdesulerdı ūiymdastyramyz. Osy ıs-şaralardyŋ barlyǧyna qaladaǧy 100 myŋnan astam jas qatysty.
– Jastardyŋ baspanaly bolu mäselesı turaly ne aitasyz?
– Bügıngı taŋda bolaşaǧyn Astanamen bailanystyrudy mūrat tūtyp kelgen jastyŋ aldynan şyǧatyn ülken mäselesı – baspana. Bız osy mäselenı şeşu maqsatynda jastar saiasaty mäselelerıne qatysty qabyldanaiyn dep jatqan zaŋǧa özımızdıŋ ūsynystarymyzdy engızdık. Onda qaladaǧy ipoteka alu 12 paiyz bolsa, sonyŋ jartysyn ükımet tölep bersın dedık. Būl tek 30 jasqa deiıngı jastarǧa arnalǧan. Bız – ūsynys aituşymyz, ony oryndaudy basqalar şeşedı. Eger ol joba jüzege asyp jatsa, onda bırınşı kezekte jas otbasylarǧa basymdyq berıledı, bala sany da basty orynǧa qoiylady. Sondyqtan bız baspanaǧa bailanysty jobamyzdyŋ jüzege asuyna küş salamyz.
– Astanalyq jastardyŋ qoǧamdyq belsendılıgıne qandai baǧa beresız?
– Olardyŋ elordada bolyp jatqan aituly şaralarǧa qatysu deŋgeiı öte joǧary. Kelesı jyly «EXPO-2017» qūrylysy bastalady. Būl jastar üşın keremet mümkındık dep oilaimyn. Özınıŋ qajyr-qairatymen qalanyŋ qūrylysyna at salysyp, tarihta qalu degen keremet emes pe?! Osyǧan orai, bız student jastardy osy alyp qūrylysqa qatystyrmaqpyz. Oǧan qosa, biyl «Jasyl el» baǧdarlamasymen 2 myŋ bala jūmys ıstedı. EXPO-nyŋ qūrylysy bastalatyn bolsa, jastardyŋ sany 5-10 myŋǧa jetedı degen oidamyz. Sebebı, qūrylys alaŋy öte auqymdy. Qazırdıŋ özınde jastardyŋ arasynda «qaşan bastalady, baraiyq, qatysaiyq» dep ötınış bıldıruşıler öte köp.
Taǧy bır aita keterlıgı, biyl Astanada byltyrǧymen salystyrǧanda qylmys azaiǧan. Jastardyŋ sany köbeise de, qylmys az. Bolaşaqta odan saiyn tömendei tüsedı degen oidamyz. Öitkenı, qalada polisiiaǧa kömek körsetetın student jasaǧy jūmys ısteidı. Olar ışkı ıster basqarmasyna resmi türde tırkelgen. Kädımgıdei kuälıkterı bar. Kışıgırım qylmystardy anyqtauǧa öz ülesterın qosyp jür. Barlyǧyn qadaǧalap jüredı. Negızınen zaŋ fakultetınde oqityn studentter. Būl bır jaǧynan studentterdıŋ özıne täjıribe, oǧan qosa qoǧamǧa paida äkeledı.
– Jalpy, Astanada jastardyŋ üles sany qanşa?
– Biyl Astanada jastar jyly boldy desem, artyq aitqandyǧym emes. Öitkenı, mūnda kelgen jastardyŋ sany 33 myŋnan asty. Būl degenımız, Astanadaǧy halyqtyŋ jaǧdaiynyŋ jaqsy ekendıgın körsetedı. Mūnyŋ barlyǧy atqarylyp jatqan jūmystardyŋ nätijesı dep oilaimyn. Biyl kolledjder men JOO-ǧa 1-kursqa 21 500 adam qabyldandy. Būl byltyrmen salystyrǧanda 7-8 myŋ adamǧa köp.
– Äŋgımeŋızge rahmet!
Erkejan SÄTIMBEK
