Polietilen paketterden – äşekei, plastik bötelkelerden – pufik, kereksız bannerlerden – sömke… Keşe elordadaǧy Astana Hub tehnoparkınde Coca-Cola Icecek Kazakhstan kompaniiasynyŋ ūiymdastyruymen ötken «3. 2. 1. Start!» baiqauyna qatysqan jastardyŋ ekologiialyq jobalary osyndai erekşe ideialardan tūrady.
PAKETTERDI ERITIP, ÄŞEKEI JASAIMYN
– Men äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetınıŋ şyǧystanu fakultetınde japon mädenietın oqyp jatyrmyn. Japondardyŋ tabiǧatqa ūqypty qaraityn qasietınen men de ülgı alyp, polietilen paketterden äşekei jasap jürmın. Onyŋ jasalu tehnologiiasy mynadai: bırneşe polietilen paketterdı qabattastyryp, pergamenttı qaǧazdyŋ üstıne töseimın de, üstınen ütıkpen basyp şyǧam. Temperaturanyŋ äserınen paketterdıŋ boiaulary bır-bırımen aralasyp, qyzyq örnekter şyǧady. Iаǧni men äşekeilerge eşqandai boiau qospaimyn. Älgı tösenış qatqannan soŋ, ony türlı pışınde qiyp, syrǧa, alqa tärızdı äşekeiler şyǧaramyn. Olardyŋ salmaǧy öte jeŋıl bolǧandyqtan, taǧyp jürgende eş qolaisyzdyq tudyrmaidy.
Ainalamdaǧy adamdardyŋ osy jobama qoldau bıldırıp, kömektesıp jüretınderı üşın qatty riza bolamyn. Mäselen, universitetımdegı mūǧalımder üilerındegı paketterdı äkelıp beredı. Eşqandai jarnama jasamasam da, äleumettık jelıdegı akkauntymnan körıp, äşekeilerdı osy künge deiın 70-ten asa kısı satyp aldy.
PLASTİKTERDI ÖŊDEITIN QŪRYLǦY ŞYǦARDYQ
– Būl jobanyŋ aiasynda eŋ köp qoqysqa ainalatyn zattar, iaǧni bır rettık ydys-aiaq, plastik bötelkeler, susabyn qūtylaryn jinap, solardan ūzaq uaqytqa jaramdy jaŋa dünieler jasauǧa bolady. Mäselen, osy künge deiın bız älgı kereksız plastikterdı öŋdep, olardy intererlık plitalarǧa, mobildı aksessuarlarǧa, erlerdıŋ moinyna taǧatyn sändı köbelekke, türlı bölşekterdı saqtauǧa arnalǧan organaizerlerge ainaldyrdyq. Öŋdeitın apparatty da özımız jasadyq. Ol tört stanoktan tūrady: onyŋ bırı plastikterdı maidalap turasa, qalǧan üşeuı solardy balqytyp, pışındeidı. Bügınde elımız boiynşa tört jerde – Almatyda, Qyzylordada, Qaraǧandyda jäne Rudnyida bızdıŋ qūrylǧylarymyz jūmys ıstep tūr. Bolaşaqta Astana qalasynda da şeberhanamyzdy aşqymyz keledı.
Osy jobamyzdy damytu arqyly respublikamyzdan syrtqa şyǧarylatyn plastikter kölemın azaitu basty maqsatymyz bolyp tūr. Būrynda bızdıŋ kereksız plastikterımızdıŋ köbısın Qytai satyp alatyn. Endı olar būǧan şekteu qoidy. Būl – öz qaldyqtarymyzdy özımız qajetke jaratatyn kün tudy degen söz.
BALABAQŞANYŊ AINALASYN KÖRKEITEMIZ
– Men Semei qalasyndaǧy Nazarbaev ziiatkerlık mektebınen keldım. Bızdıŋ mektebımızdıŋ däl janynda «Aqyltai» balabaqşasy bar. Sondaǧy kışkentai ını-sıŋlılerımızdıŋ densaulyǧy üşın bız älgı balabaqşany kögaldandyru jūmysyn jürgızgımız keledı. Jobamyzdyŋ bır erekşelıgı, bız gülderdı tek özımız ǧana emes, sol büldırşındermen bırge otyrǧyzamyz. Keiın gülderdı özderı kütıp-baptap, suǧarady. Osylaişa tabiǧatqa janaşyrlyqtyŋ qyr-syryn bala kezderınen sanalaryna qūiǧymyz keledı. Bügınde būl täjıribe batys elderındegı balabaqşalar men mektepterde keŋınen paidalanylady. Aumaqty kögaldandyrumen qatar, onda massajdy joldar da töseledı. Öitkenı qazırgı taŋda maitabandyqtyŋ kesırınen köp bozbala äskerge jaramaidy. Al jastaiynan būl problemanyŋ aldyn alatyn ädıs-täsılder qoldanylsa, nätije beredı dep oilaimyn.
EKO-PUFİKTER BALALAR ÜŞIN DE YŊǦAILY
– Būdan būrynyraq marafonǧa volonter retınde qatysqanymda, adamdardyŋ su ışken plastik bötelkelerdı oŋdy-soldy laqtyra beretının kördım. Sol kezde «osy bötelkelerdı qalai kädege asyruǧa bolady?» dep ūzaq oilandym. Aqyrynda bırneşe jıgıt bırıgıp, solardan pufik qūrastyrudy şeştık. Tehnologiiasy öte qarapaiym. Bastapqyda bız olardy bır-bırıne kigızılgen bos bötelkelerdı toptau arqyly jasasaq, keiın bötelkelerdı taspa etıp kesıp, solardy oryndyq qaŋqasynyŋ syrtynan orau arqyly qūrastyruǧa köştık. Bır pufiktı jasauǧa, kölemıne bailanysty, 18-70 bötelke ketedı. Olar salmaǧy jeŋıl ärı būryşy bolmaǧandyqtan, balaly üilerge qoiuǧa öte yŋǧaily. Mūnymen qosa, formasy men tysyndaǧy mata zamanaui stilge sai bolǧany sebeptı, keŋseler men loft stilındegı restorandardyŋ intererın de jaqsy aşady.
JASYL JELEKTEN QALQAN ORNATAMYN
– Men oqityn A.Puşkin atyndaǧy №6 mektep Atyrau oblysy Qūlsary qalasyndaǧy negızgı tasjoldyŋ boiynda ornalasqan. Ärlı-berlı ötken kölıkterdıŋ şuy, şaŋy, gazy oquşylarǧa äser etpei qoimaidy. Eger mekteptıŋ ainalasyn tügeldei qorşaityndai aǧaş egıp tastasaq, būl problema şeşıler edı. Sanap şyqsam, mekteptıŋ aumaǧyn qorşau üşın 300 aǧaş kerek eken. Al türı retınde atyraulyq klimatqa tözımdı dep qaraǧaşty taŋdadym. Olardy tamşylai suaru ädısı arqyly kütıp-baǧady. Jobamdy ıske asyruǧa 959 myŋ teŋge qajet.
KÖNE KARTRİDJDERDI KÄDEGE JARATAMYZ
– Menıŋ ekologiialyq jobam eskı kartridjderdı utilizasiialauǧa baǧyttalǧan. Onyŋ jūmys ısteu algoritmın tüsındıreiın. Äuelı bız, iaǧni osy jobany qolǧa alǧan studentter, eskı kartridjderdı tazalauǧa arnalǧan qūral-jabdyqtardy Qytaidan aldyrtpaqpyz. Sol maşinalardyŋ kömegımen kartridjderdıŋ tübınde qalyp qoiǧan boiaulardy alyp, onymen futbolkalarǧa tabiǧatty qorǧauǧa şaqyratyn sözder men ūrandar jazamyz. Keiın älgı futbolkalardy satylymǧa şyǧaramyz. Būl jobamyz arqyly bız qatarynan ekı problemany şeşuge yntalymyz. Bırınşıden, eskı kartridjderdıŋ tübınde qalyp qoiǧan kereksız boiaudy ıske jaratsaq, ekınşıden, kartridjderdı boiaudan tazalap, plastmassany bölek sūryptap aluǧa mümkındıgımız bar.
Ūiymdastyruşylardyŋ bırı, Coca-Cola Icecek Kazakhstan kompaniiasynyŋ kommunikasiialar jönındegı mamany Azel Jänıbektıŋ aituynşa, būl baiqau üşınşı jyl qatarynan ötkızılude. Ondaǧy eŋ ülken maqsat – otandyq jastar arasynda eko-komiuniti qūryp, olardyŋ tabiǧatty qorǧauǧa baǧyttalǧan bastamalaryna qoldau körsetu. Jarysqa qatysuǧa respublikanyŋ tükpır-tükpırınen 143 ūl-qyz ötınış bıldırgen. Solardyŋ ışınen jetı joba suyrylyp şyǧyp, finaldyq kezeŋge jetken. Konkurstyŋ jülde qory – 3 million teŋge. Ädıl qazylar būl somany bır jobaǧa tügeldei nemese bırneşe jobaǧa bölıp beruı mümkın. Bır qyzyǧy, grant joba avtorlaryna aqşalai türde ūsynylmaidy. Jarystyŋ serıktesı bolyp otyrǧan Ortalyq Aziianyŋ Euraziia qory (OAEQ) jeŋımpaz joba avtorlarynyŋ är prosesın baqylap, kerektı materialdyq resursty jetkızıp otyrady. Osylaişa bastamalar ıs jüzınde tolyqtai oryndalmaq.
