Eşqandai syilyq talantyŋa talant qospaidy

Memlekettık syilyq şyǧarmaşylyq tūlǧaǧa ne beredı? Ony beru tärtıbı qanaǧattandyra ma? Bızdıŋ elımızde Memlekettık syilyq beru ädebiettıŋ damuyna stimul bolyp otyr ma?

– Memlekettık syilyq laiyq­ty adamyna berılse, ärine, äde­biettıŋ damuyna yqpal etedı. Al bıraq halturşikter talant­tardyŋ aldyn orap ketıp jatsa, būl – ökınış. Bızdıŋ elımızde Memlekettık syilyq är uaqytta laiyqty adamyna berılıp jür dep aita almaimyn. Ärine, būl ataqty alǧan myqty tūlǧalar bar. Marqūm Äbış Kekılbaev, Saiyn Mūratbekov, zamandas­tarymyzdan Mūhtar Maǧauin, Qajyǧali Mūhanbetqaliūly, basqa da qalamdastarymyzdy atap aituǧa bolady. Bıraq osy tızımge köldeneŋnen qosylyp ke­tıp, ättegen-ai degızıp jatqan azamattar da bar.
Memlekettık syilyqqa avtor emes, şyǧarma ūsynylady, bıraq onyŋ öz talaptary bar. Mysaly, 400 betten asqan şyǧarmany komissiia oqymaidy. Sosyn, qalam­ger Memlekettık syilyqqa laiyq­ty bırneşe şyǧarma jazuy müm­kın, bıraq bızdıŋ täjıribemızde būl syi­lyqty ekı ret alǧan adam bolǧan emes. Tıptı bır ret alyp, ekınşı ret taǧy ūsynylǧan qalamger bolǧan joq. Äitpese, Mūhtar Maǧauinnıŋ «Alasapyranynan» keiın «Jarmaǧyna» da, «Şyŋǧys hanyna» da beruge bolar edı. Jalpy, şyndyǧynda, bır qalamgerge bırneşe ret Memle­kettık syilyq beru kerek dese, qoldauǧa bolady.
Memlekettık syilyq maǧan ne berdı deisız, aqşa berdı (küledı). Sol sekıldı, būl jarnamaŋa kö­mektesedı. «Memlekettık syi­lyq aldy» degende oqyrman qy­zyǧuşylyqpen qarap, şyǧar­maŋdy ızdeidı. Qoǧam bolǧan soŋ, el bolǧan soŋ elep, eskerıp, ba­ǧalap jatsa quanasyŋ. Bıraq eşqandai syilyq talantyŋa talant qospaidy. Sony ūmyt­pauymyz kerek.

ÖZIMIZDI EMES, QOLYNA QALAM ŪSTAǦAN
KEIINGI JASTARDY KÖBIREK OILAUYMYZ KEREK

– Memlekettık syilyq qa­lam­­gerdıŋ özıne senım beredı. Ony alǧan adamnyŋ oqyrmannyŋ, eldıŋ aldyndaǧy jauapkerşılıgı artady. Būl ataqqa qol jetkızgen aqyn ne jazuşy «Memsyilyqty aldym, boldy» dep qalam men qaǧazyn tartpasyna salyp qoimaidy, kerısınşe, jaŋa şyǧarmaşylyq örleuge bet būrady. Ol endı özı­nıŋ sol syilyqqa laiyq ekenın däleldeuı kerek. Memlekettık syilyqty alǧannan keiın de ol özınıŋ jazǧan şyǧarmalary myqty ekenın körsetuı qa­jet. Ükımet tarapynan da «Memlekettık syilyqtyŋ iegerı ǧoi» dep qoia salmai, olardy ärı qarai nasihattap, köteru kerek, ony ūlt maqtanyşyna ainaldyru qajet. Älemdık täjıribe osylai.
Bıraq ädebiettı tek Memle­kettık syilyqty alǧandar ǧana jasamaidy. Būl ataqqa qol jetkızbese de, talantty, daryndy, talmai eŋbek etıp jürgen qalamgerler bar. Solardyŋ bärıne Ükımet tarapynan ülken qamqorlyq qajet-aq. Qalamaqyny köteru mäselesı, öte tanymal, halyq moiyndap jatqan aqyn-jazuşylardyŋ şyǧarmalaryn audaru mäselesı, solardyŋ kıtaptaryn şyǧaru, onyŋ şet elderge de tarauyna mümkındık beru jaǧy qa­ras­tyryluy kerek.
Bız qazır özımızdı emes, qolyna qa­lam ūstaǧan keiıngı jastardy köbırek oilaimyz. Olarǧa eŋ aldymen keregı – kıtabyn şyǧaryp beru. Al Memlekettık syilyqty alyp jatsa, onyŋ da aqşasy säl köbırek bolsa, būl marapattyŋ bedelı de artar edı ärı qalamgerlerge bıraz kömek bolar edı.

TOPŞYLDYQTY, JIKŞILDIKTI QOZDYRADY

– Öner ataulynyŋ negızgı mis­siiasynyŋ bırı – oqyrmanǧa, kö­rermenge jetu jäne sonyŋ yqy­lasyna bölenu. Rejisser, akter, jazuşy iaki bolmasa aqynnan sūrasaŋyz, bärınıŋ aitary bıreu: şyǧarmany halyqqa jetkızu. Olai bolsa, syilyqtyŋ, sonyŋ ışınde Memlekettık syilyqtyŋ ne keregı bar? Onyŋ qalamgerge qandai qajetı bar? Eşqandai! Kerısınşe, osy uaqytqa deiın älı de syilyq atauly aqyn-jazu­şylardy arazdastyryp, bır-bırıne jau etıp, äde­bi ortaǧa syzat tüsırıp, jık­şıl­dıktı, topşyldyqty, jerşıldıktı, ruşyldyqty qoz­dyryp keledı. Sol dertter ädebiettegı jas buynǧa da jūqty. Olar da syilyq, marapat, müşäiradan jüldelı oryn alu üşın aldyŋǧy buyn taptaǧan jolmen ketıp barady. Ädebiet üşın būl – öte ökınıştı närse. Äuelı syilyqqa talastan bas­talǧan özara baqtalastyq kei kezde tıpten üdep, bır-bırınıŋ şyǧarmaşylyǧyn qaralap «syn» jazuǧa deiın barady. Ädette, mūndai qaralau, ädebi «töbeles» kampaniiasynda aimaqşyldyq, jerşıldık, ruşyldyq aralasyp, jastardy sol qatarǧa belsene tartu jürıp jatady. Söitıp būl ekı adamnyŋ ǧana tūtas buynnyŋ bır-bırıne jaulyǧyna ainalady. Keŋes zamanynda ädebiettıŋ memlekettık ideo­logiialyq ūstyny küştı bolyp, oǧan asa män berılgendıkten de türlı marapattarmen qa­lamgerlerdı qoldap otyrdy. Mem­­lekettık syilyq – sol keŋes däuırınen qalǧan ädebi derttıŋ sarqynşaǧy. Basqa tük te emes. Äitpese oqyrman ǧana bas ūruy tiıs ädebiet syilyq üşın bilıkke bas ūrsa, öz iesı şedevr dep esepteitın düniesın saudaǧa salyp jatsa, ony bız qalai öner, ädebiet deimız? Sondyqtan da ädebietten syilyq ataulyny alastap, söz önerın jaiyna qaldyryp, özınıŋ negızgı missiia­syna qyzmet etuıne, söitıp şynaiy damuyna mūrsat be­rıp, jaiyna qaldyru kerek-aq! Eger qalamger äleumettık jaǧdaiyn jaqsartqysy kelse, onda ädebietten basqa ıs­pen ainalysqany abzal. Sonda Memlekettık syilyqtyŋ qyryq myŋ dollarynan da mol qarajat tabuyna mümkındıgı bar. Al ädebiettı ataq pen daŋqtyŋ, aqşanyŋ qūrbandyǧyna şalǧan qalamgerdıŋ qalamynan oqyrmanyn oilandyratyn şy­ǧarma tuady degenge öz basym senbeimın. Öitkenı ädebiet eŋ äuelı tazalyqty, şynaiylyqty süiedı.

ŞYǦARMAŞYLYQ ADAMYNA ATAQ EMES, AQŞA BERSE JÖN

– Memlekettık syilyq şy­ǧarmaşylyq tūlǧaǧa ne beredı? Menıŋşe, eşqandai syilyqtyŋ eş jazuşyǧa bererı joq. Bıraq būl düniede barlyǧy salystyrmaly türde anyqtalatynyn eskeretın bolsaq, bır-bırınen talanty da, şyǧarmalarynyŋ körkemdıgı de kem tüspeitın keibır klassik ja­­zuşylardyŋ bırı Memsyilyq alyp, endı bırı ala almai qalyp jatqany bırtürlı emes pe? Osy uaqytqa deiın Memlekettık syilyq alǧan qalamgerler arasynda būl syilyqqa laiyq emesterı bar demes edım. Bıraq almaǧandar arasynda laiyqtary tolyp jür. Qazır aqşasy joq äŋgımenıŋ bärı dalbasa. Qanşa moiyndaǧymyz kelmese de, ömır özı osyǧan alyp keldı. Qanşa jerden klassik bolsaŋ da, şyǧarmaŋ satylmasa, ötpese, aqşa äkelmese, demek eşkım emessıŋ nemese eşkım oqymaidy degen söz. Būl öte ökı­nıştı, ärine. Bıraq şyndyǧy – sol. Būl syilyqtyŋ aqşasy bar da, daŋqy bar, demek daqpyrty qatar jüruı zaŋdy. Sondyqtan jalpy önerdı, ädebiettı damytqysy kelgen adam şyǧarmaşylyq adamyna ataq emes, aqşa berse jetedı.
«Ony beru tärtıbı qanaǧat­tandyra ma?» degenge kelsek, tärtıbın tolyq bılmeidı ekenmın. Bıraq syilyq avtorǧa emes, şyǧarmaǧa berıletın bolsa, onda bır jazuşyǧa ekı nemese odan da köp ret aluyna mümkındık boluy kerek edı. Öitkenı bır jazuşynyŋ bır ǧana şyǧarmasy emes, bırneşe şyǧarmasy sättı şyqqan dünie boluy mümkın ǧoi. «Bızde ötken joly ana kısı aldy, endı myna kısı alsyn» degen qazaqşylyq aralasatyn siiaqty.
«Bızdıŋ elımızde Memlekettık syilyq beru ädebiettıŋ damuyna stimul bola alyp otyr ma?» deisız. Ondaidy baiqamaimyn. Bıraq bızdıŋ elde materialdyq bailyqqa jazuşy bolu arqyly jete almaitynyŋ anyq. Keide oilaimyn, bızdegı şyǧarmaşylyq adamdary jandary näzık, py­sy­qailyqqa joq qoi dep. Eger säl py­syq bolsa, osy jaŋa zamannyŋ igılıkterın paidalanatyn bolsa, roman tūrmaq trilogiia jazsaŋ da ötkızuge bolatyn şyǧar deimın. Şet elderde jazuşylar baquatty tūrady ǧoi. Şyǧarmalaryn kinokompaniialar satyp alady. Joǧary qalamaqy töleidı. Şyǧarmasynyŋ jelısı arqyly filmder, serialdar, multfilmder tüsıredı. Jä­ne olardaǧy jazuşylardyŋ qo­ǧamdaǧy orny da bırşama joǧary siiaqty.