Jelıdegı jelbuaz söz

Äŋgımenıŋ älqissasy mynada. «Astana aqşamy» gazetınde jariialanatyn materialdarymyzdy Qaznettegı qalyŋ jūrtqa taratu maqsatynda oqyrmany 150-400 myŋnan asyp jyǧylatyn jelıdegı toptarǧa tırkeldım. Toptyŋ maŋdaişasynda internet resurstarǧa, BAQ-tyŋ saittaryna jarnama jasau aqyly dep körsetılgen. Esesıne kez kelgen jelı paidalanuşysy ūnatqan jaŋalyqtary men suretterımen bölıse alady. Bırı, şynymen de, äleumetke qajettı aqparat bolsa, köbısı qaraŋǧy halyqtyŋ qarabaiyr ärı anaiy jazbalary… Ösek-aiaŋǧa, jalǧan jaŋalyqqa, eskırgen faktıge negızdelgen kontenttı taratu men ony tūtynu mediasauattylyqtyŋ bolmauynda dep şeştım. İnternette otyratyn adamdardyŋ mediasauattylyq deŋgeiın qalai arttyruǧa bolady? Dästürlı BAQ olardyŋ ornyn basa ala ma? Mamandarǧa jügınıp köreiık.

– Halyqtyŋ aqparatty qorytu deŋgeiı tömen ekenı ras. Onyŋ dälelı – «Jaǧa ūstatty», «Atamnyŋ basyn-ai», «Ketşı bar» siiaqty toptardyŋ jazbalary astyndaǧy pıkırler.
Kezınde bırneşe ret eksperiment jasap, halyqtyŋ reaksiiasyn baqylap kördım. Oidan qūras­tyrylǧan jalǧan aqparat taratqanda, jazba bırden «hantalapaiǧa» tüstı. Kommentariide adamdar daulasyp, bır-bırıne qarǧys aityp, ūrys-kerıs bastalyp kettı. Aqparattyŋ şyndyǧyn tekserıp jatqan eşkım joq. Keiın jazbamdy öşırıp tastadym.
Qazırgı kezde būl toptar köp saittarǧa qaraǧanda yqpaldyraq. Qaralym jaǧynan äldeqaida joǧary. Olar belgılı bır toptardyŋ küşımen aşylǧany anyq. Maqsat halyqtyŋ nazaryn basqa jaqqa audaru, ışın pystyrmau boluy äbden mümkın. Sapa jaǧynan dästürlı BAQ-pen baqtalasa almaityny belgılı. Alaida keibır saittardyŋ ol toptardan aiyrmaşylyǧy joq. Tıptı, toptardyŋ bırı las aqparat taratatyn portalǧa tiesılı.
Aldaǧy uaqytta jalǧan, las aqparattan halyq jerınıp berı qarai şyǧa bastauy kerek. Küteiık.

– Äleumettık jelıdegı feik jaŋalyqtarǧa tosqauyl qoiu maqsatynda biyl säuır aiynda Facebook özınıŋ jaŋa funksiiasyn ıske qosty. Onyŋ erekşelıgı, jaŋalyqtar lentasyndaǧy är maqalanyŋ joǧary būryşynda kışkentai belgı tūrady. Sony basqanda, älgı maqalanyŋ avtory turaly qysqaşa derek, sol taqyrypqa qatys­ty basqa da maqalalar, maqalany qai jerlerde bölıskenın körsetetın karta jäne ony bölısken dostaryŋyzdyŋ tızımı şyǧady. Ökınışke qarai, būl servis äzırge tek AQŞ-ta qoljetımdı. Al däl qazır Qaznet qoldanuşylary özderın feik jaŋalyqtardan qalai qorǧai alady degenge kelsek, mynadai qarapaiym ädısterdı ūsynar edım. Bırınşısı – derekközdı tekseru. Iаǧni avtordyŋ qandai aqparatqa süienıp jazǧanyna nazar audaru kerek. Ekınşıden, maqalanyŋ ışındegı sıltemelerge, internet tılımen aitsaq, linkterge män bergen jön. Linkterdegı aqparat mätınnıŋ şynaiylyǧyna dälel bola ala ma, sony tabu qajet. Üşınşıden, maqalanyŋ uaqytyna zer salyŋyz. Törtınşıden, maqaladaǧy surettıŋ URL-sıltemesın arnaiy saittarǧa engızu arqyly onyŋ fotoşoppen özgertılgen-özgertılmegenın bılıp aluyŋyzǧa bolady. Besınşıden, syni oilau qabıletıŋızdı barynşa paidalanyŋyz. Sızdıŋ jeke bas oiyŋyz aqparattyŋ obektivtılıgın anyqtauǧa qandai da bır äser etıp tūrmaǧanyna köz jetkızıŋız.

– Mediasauat­tylyq köp mäselenı qamtidy: sauatty jazudan bastap, aq­­paratty sū­ryptap süzıp, qabyldauǧa de­iın. Qazır sauattylyq gazet-jurnaldarda köpjyldyq täjıribesı bar, qalamy ysylǧan, öz salasyna mahabbatpen berılgen jurnalist qauymnyŋ arqasynda ǧana saqtalyp tūrǧandai. Al telearnalar turaly sol salanyŋ «maiyn ışkender» aita jatar.
Jelı betterındegı «Atamnyŋ basy», «Jaǧa ūstatty» syndy toptardy bır şolyp şyqtym. Ökınıştısı, moderatorlardyŋ köbı – özımızdıŋ ärıptester.
Teledidar qarap, gazetten ras-­ötırıgın anyqtaimyn degenşe bıraz uaqyt ketedı. Al äleumettık jelı qazır basyp ozǧandyqtan, jūrt şynaiy jäne jalǧan aqparattyŋ arajıgın ajyratpastan jūta beredı.
Dese de, äleumettık jelını tū­tynyp otyrǧandardyŋ barlyǧy sauatty emes. Eşkım «men sauatsyzbyn, sondyqtan ne bolsa soǧan sene beremın» dep özınıŋ aŋǧal, aqymaqtyǧyn äşkere etpeidı. Jelıde jelıp jürgen aqparatqa eredı, eltidı, senedı.
Menıŋşe, oqyrman bärıbır de sauattylyqty saǧynady, tübı osyǧan keledı. Bır ǧana mysal, «qalai jaǧdiayŋ?» dep sūradym. Qatenı közıŋız şaldy da, beisanaly türde aşulandyŋyz. Kördıŋız be, aqparat sauatty jazylu kerek jäne sana sau boluy üşın de sauattylyq ärqaşan özektı.