«Jiyrmasynşy ǧasyrdyŋ jiyrma sätı» atty poema-panoramasymen qazaq poeziiasy tabaldyryǧynan emın-erkın attap, «Qasqyrdyŋ monology» öleŋımen oqyrmandaryn täntı etken arqaly aqyn, halyqaralyq «Alaş» ädebi syilyǧynyŋ laureaty Serık Aqsūŋqarūlynyŋ qalamynan HHI ǧasyrda da quatty jyrlar tuyp jatyr. «Aqşamnyŋ» antologiiasy» atty jaŋa aidarymyzda sondai bır top jyrdy ūsynamyz.
Tūiaǧy jer tılgılep,
Balşyq – jony, büiırı,
Qaraǧandyǧa kırdı kep
Qaragerdıŋ üiırı.
Alas-küles toptary.
Asfalt jolǧa bop Täŋırı –
Avtobustar toqtady,
Avto bıtken toqtady!
Qaidan kelgen sandalyp,
Şaba-şaba jarap bır.
«Orbitaǧa» taŋǧalyp,
Oqyrana qarap tūr.
Jasqa toly janary,
Bärı de ürkek aşuly.
Qymyzhana jarnamalary,
Közıne ottai basyldy!
Jelıdegı qūlyn men
Bie edı ol şıderlı.
Sony körıp… Bır ünmen
Kısınep-kısınep jıberdı!
Ülgermedı avtolar
Ne – kıdırıp, ne – tūryp;
Kökjiekke aqty olar,
Köktei ötıp – sekırıp…
Tūra şapty küiıne!
Qarager jalt qarady:
Közınen būl dünie
Jylap köşıp barady.
* * *
Syǧan degen ūlystyŋ köŋılı nege
toq eken?
Ūlttyq Memleketı de,
Ūlttyq Mädenietı de,
Ūlttyq Ädebietı de –
Joq eken…
Qazaq degen nar eken ǧoi, nar eken,
Ūlttyq Irı Memleketı,
Ūlttyq Dılı,
Mädenietı,
Ūlttyq Ūly Ädebietı –
Bar eken!
O da, bıraq, köp närsege zar eken…
* * *
«FB-da»: «Ötken ömırde kım bolǧansyz?» degen saualnamaǧa: «Sız – Sezar bolǧansyz!» dep tūr…
Būl – ötırık.
Men öskemın jusanda,
Soǧan judym bet-auzymdy – jusam da;
Äkım bolyp körgem joqpyn ǧūmyry, –
Aqyn bolǧam qaşan,
Qaida tusam da.
Talai jerdı bazarlaǧan şyǧarmyn,
Kır-qoŋymnan tazarmaǧan şyǧarmyn; –
Aqyn bolǧam…
Mümkın onda egılıp,
Bügıngıdei jaza almaǧan şyǧarmyn?
Küllı dünie syiyp ketıp taŋdaiǧa,
«Mal qaida» dep oilamappyn,
jan qaida?!
Sezardaiyn äkım, zıldı patşa bop,
Eldı bileu jazylmaǧan maŋdaiǧa.
Sonda ökınıp, talai basty şaiqaǧam,
Endı kelıp:
Dospanbettei:
«Ökınben!» dep aita alam.
Qaita tusam, – aqyn bolam ädeiı,
Köresındı köru üşın qaitadan.
Sodan keiın…
Maŋdaiymnan jel estı,
Belım – belmen, elım – elmen teŋestı!
Arǧy atamnyŋ bärı – patşa!
Al maǧan
Taǧy… patşa bolu taŋsyq emes-tı.
Būl – ötırık.
Men öskemın jusanda,
Soǧan judym bet-auzymdy – jusam da;
Äkım bolyp körgem joqpyn ǧūmyry, –
Aqyn bolǧam qaşan, qaida tusam da.
ALMATY.
MŪQAǦALİ ESKERTKIŞI
El-jūrtyŋyz süiıne bır qarady.
Kündesıŋız – küiıne bır qarady.
E… qaitedı boqqa qonǧan şybyndar,
Sızdei bolyp… gülge qonǧan Arany?!.
* * *
Facebook-te bır qyz bar…
Aru qandai!
Jan-jüregın kemel bır jan ūǧardai;
Baqsylarǧa ışınen jan tartady,
Jaqsylarǧa jadyrap, jany qalmai!
El degende egılıp, jer degende,
Facebook-te köz jasy seldegende;
Mūhit bolyp ketedı myna jalǧan,
Teŋız degen tük bolmai, köl degende!
«Fb-yŋda – ne äŋgıme?» degendı aitpa,
Köz jügırıp ketse jūrt kömei jaqqa,
Abai elın betke alyp, alasūryp,
Ol attanyp ketedı Semei jaqqa.
Ol bar kezde ottamai, tynyş jürgei,
(FB-ǧa da müŋkıgen iıs kırmei!);
…Arumenen suretke tüsedı būl,
Aiarlarmen iyǧyn tüiıstırmei…
Ol – jaralǧan…
Ol – qoldan jasalmaǧan;
Täŋırınıŋ tezınen asa almaǧan.
Magnitı Muzanyŋ tartqan kezde,
Maira änşı syqyldy masairaǧan…
ELTAIDYŊ ELGE KELUI*
Maŋaiy – qabaǧan it abalaǧan,
Jolatpai qalyŋ eldı qamalaǧan…
Qortyǧyn osynşama qūdai körgen,
Qorqamyn myna bır sūm zamanadan?!
Menşıgı menen qalǧan nesıbedei,
Mynanyŋ, qūdaiym-au, nesı kedei?
El-jūrty egılıp bır naz aitqanda,
Tyŋdauǧa jaramady-au, esınemei?!.
Maŋaiy – qabaǧan it abalaǧan,
Jolatpai qalyŋ eldı qamalaǧan…
Eserge ekı közın jautaŋdatyp,
Jaqsyny bilei me endı jaman adam?!
Şah-Kärım!**
Abyz bolar jasyŋyzda,
Men ǧana qalǧanym ba qasyŋyzda?
Janattyŋ*** qaqpasyn kep saitan aşyp,
Balaqtyŋ bitı şyqty-au, basyŋyzǧa…
(*«Joǧary märtebelı» Eltai Ernazarov Semeige kelgende (1931 j.) Şäkır (Mūhammedşäkhür ) Äbenovtıŋ **Şah-Kärım Qūdaiberdıge aitqan öleŋı.
***Janat – sosializm, ǧajap dünie (sol kezdegı halyq ūǧymynda).
KÖŞPELINIŊ TŪIаǦY
El aitar: «İmanjüsıp (qainaǧan kek!),
San sūmdy aldyna sap aidaǧan» dep.
İsatai bahadür bar – Mahambette,
Abaida – ertegışı Baimaǧanbet…
Maǧjanda Älihan men Ahaŋdar bar,
Älımhan, Keikı batyr,
Jahaŋdar bar!
Zamana qolyn bailap jıbermedı,
Äitpese, orman tügıl, jahandy alar?!
Maŋdaidy taǧdyr tasqa tıredı kep,
Aitpaidy el bızdı sondai ırı edı dep?
Düniege men de däuren salar edım,
Qaiteiın, qasymda onyŋ bıreuı joq!..
Kömeiden şyqpai, qairan, qaz ünım sol,
Menıŋ de tatyp jürgen azyǧym – sor;
Börıden jūrt –
Tülkıge ainalǧanda,
Düniege keldım bozdap, jazyǧym – sol.
Nysanbai jyraudaiyn sapqa barmai,
Dünieden ketıp baram baptana almai;
Şerniiaz aqyndaiyn, oŋbaǧannyŋ
Basyna it terısın qaptai almai!..
Qu taǧdyr qolyn būlǧap, şaqyrdy ittei:
Qaiteiın, bıraz şaruam jatyr bıtpei;
Bırjandai sal, serıden nöker jinap,
Maŋyna qyzdy auyldyŋ şatyr tıkpei…
Jüretın jai-küiımdı taqa bılmei,
Köp eldı közıme ylǧi jatam ılmei;
Jabyǧyp jürgen erdı qaidan bılsın,
Jauyna jalǧyz şapqan bahadürdei…
* * *
Kögınde gülzarynyŋ qalyqtaǧan, –
Sergei ǧoi!*
Sergei – qūstai şaryqtaǧan!
Qaryq qyp Qaraormandai Reseiın,
Oşaǧyn, marhūm, bıraq jarytpaǧan…
Sergei ǧoi…
Sergei degen perıdei dep,
Qaşqanda el… süidı ol bärın eŋırei kep…
Ölımge…
Ökımetke qaramady,
Alaştan tuǧan Aqan serıdei bop!
Zamana qūbylǧanda ne türge enıp,
Muzaǧa ǧana appaq betın berıp,
Tūrǧan-dy ol qūbylaǧa ǧana qarap,
Jürgen-dı ol Mūqaǧali sekıldenıp!
Qu tırlık künde aiaq-qoldy tūsap,
Irı edım,
Talai jerde boldym ūsaq;
Men senı tastap osy, boq-dünie,
Öleŋge ketsem be eken?!.
Bomj qūsap…
Kete almai…
Syi-qūrmetke bölengendei,
Kösegem sodan künde kögergendei,
Öŋmendep nege jürmın?!
(Özı – pende,
Öleŋnen syi dämetken ölermendei…).
(*Sergei Esenin)
* * *
Ilese almai uaqytqa keş qalarmyn.
Men qartaiǧam…
Men degen – eskı adammyn…
Qartaiǧan soŋ, qaiteiın, şaldarǧa ūsap,
Ötken-ketken ömırdı eske alarmyn.
Atam – Türık,
Ūmai-dy – Ūly anamyz.
Ǧūmyrymnan menıŋ jūrt qūrady aŋyz.
Türık deitın ūlyspen bırge tuǧam,
(Endı menıŋ jasymdy sūramaŋyz!).
Men epostan kökke qūs ūşyrdym kep,
Jüregımdı özıŋe ūsyndym, Kök!
Menı «jaŋa qazaqtar» tüsınbeidı…
Men de olardy jürgem joq tüsıngım kep!
Bır şyraǧy Tarazdyŋ bazarynyŋ,
Bır jolymyn Hafizdıŋ ǧazalynyŋ.
Men Türıktei könemın…
Ärbırden soŋ
Asan Qaiǧy sekıldı azalymyn!
Kündız myljyp, göi-göimen
keş batyrdy,
Bärı – dana, erjürek, estı, aqyldy…
«Jaŋa aqyndar» –
Işınde Feisbuktyŋ!
(Qaitesıŋder men syndy eskı aqyndy?!).
Kün kürkırep,
Mūzdaqtyŋ selı qūlap,
Äleumettık osy bır jelı… jylap,
Künnıŋ künı, esı bır kırgen kezde,
Bozdap tūryp ızdeidı menı, bıraq.
Serık AQSŪŊQARŪLY
