Prezident Qasym-Jomart Toqaev Joldauynda «Sybailas jemqorlyqpen küres barynşa jüielı sipat aluda. Jemqorlyqtyŋ paida bolu sebepterıne köbırek nazar audarylyp, aldyn alu jūmystary jürgızılude. Endı jemqorlyqqa aparatyn faktorlardy anyqtau üşın memlekettık organdar men kvazimemlekettık sektordyŋ normativtık aktılerı jäne jūmys üderısıne jemqorlyqqa qarsy küres tūrǧysynan arnaiy taldau jürgızgen jön» dedı. Soŋǧy kezderı sybailas jemqorlyqpen kürestıŋ şynymen de jaŋaşa sipat alǧanyn köremız. QR Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgınıŋ Nūr-Sūltan qalasy boiynşa departamentınıŋ basşysy Şyŋǧys Qabdula sūhbat barysynda osy saladaǧy jüielı ıs-äreketter turaly baiandaidy.
– Şyŋǧys Qaiypūly, byltyr agenttık qaita qūrylǧannan keiın būrynǧy jūmys täsılderıne de özgerıster engızılgenı belgılı, sız basqaryp otyrǧan departamenttıŋ qyzmetınde būl qalai körınıs tauyp otyr? Prezident tapsyrmasyna orai qandai şaralar jasalyp jatyr?
– Memleket basşysy Qasym-Jomart Kemelūly Toqaev «Jaŋa jaǧdaidaǧy Qazaqstan: ıs-qimyl kezeŋı» atty Qazaqstan halqyna arnaǧan Joldauynda bırqatar tapsyrmalardy ıske asyrudy mındettedı. Agenttık qyzmetınıŋ basym baǧyttarynyŋ bırı – jemqorlyq täuekelderınıŋ aldyn alu jäne ony boldyrmau, sondai-aq azamattardyŋ boiyna adaldyqty, ädılettılıktı, parasattylyqty sıŋıru. Sifrlandyruǧa erekşe nazar audaryluda, öitkenı būl prosess adami faktordy joiady. Äkımdık 160 memlekettık qyzmet körsetedı, onyŋ 148-ı elektrondy formatqa köşırıldı.
Osyǧan bailanysty biyl 18 qyrküiekte adami faktormen bailanysty sybailas jemqorlyq körınısterın joiu maqsatynda memlekettık qyzmetterdı avtomattandyru, mekteptık tamaqtanudy elektrondy formatta memlekettık satyp alu portaly arqyly jürgızu jäne basqa da bırqatar mäseleler Altai Kölgınovtıŋ basşylyǧymen Nūr-Sūltan äkımdıgınde ötken Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl jönındegı vedomstvoaralyq komissiia otyrysynda talqylandy. Jyl soŋyna deiın barlyq memlekettık qyzmetterdı avtomattandyru josparlandy. Memlekettık organdardyŋ aşyqtyǧyn qamtamasyz etudıŋ negızgı qūraly retınde Agenttık qoldauymen Aşyq biudjetterdıŋ interaktivtı kartasy aşyldy. Azamattar osy sait arqyly türlı äleumettık nysandardy salu, jöndeu jäne qyzmet körsetu üşın qanşa biudjet bölıngenın köre alady. Būzuşylyqtar anyqtalǧan jaǧdaida sol kartada pıkır qaldyryp qosymşa fotomaterialdardy qosa jıberuge mümkındık bar.
– Prezident Q.Toqaev türlı tartu-taralǧy beru, syilyq talap etu bolmauy tiıs dep, Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgıne Ükımetpen, bırlesıp tūrmystyq jemqorlyqpen küres jönındegı jol kartasyn äzırleuı kerek dep tapsyrma berdı. Memlekettık qyzmetkerler men olardyŋ otbasyna syilyq beru turaly sızdıŋ pıkırıŋız qandai?
– Tūrmystyq sybailas jemqorlyqty azaitu, memlekettık qyzmet körsetu sapasyn jaqsartu maqsatynda qūrylǧan «Adaldyq alaŋy» jobasynyŋ aiasynda türlı salany qamtityn «Sanaly ūrpaq», «Adal ūrpaq», «Sapaly jol», «Adal jol», «Protecting Business and Investments» jobalyq keŋselerı, qoǧamdyq baqylaudy qamtamasyz etetın arnaiy monitoringtık jäne aqparattyq-aǧartu toptary jūmys ısteidı.
Memleket basşysy «Qazaqstan Respublikasynyŋ keibır zaŋnamalyq aktılerıne sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl mäselelerı boiynşa özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» Zaŋǧa qol qoidy. Zaŋ sybailas jemqorlyq körınısterın jüielı türde aldyn alu boiynşa qosymşa şaralar engızuge baǧyttalǧan. Atap aitqanda, Azamattyq kodekste memlekettık qyzmetşılerge kez kelgen qūndy syilyqtardy syiǧa tartuǧa tyiym salynady (memlekettık qyzmetşılerge olardyŋ lauazymdyq mındettemelerıne bailanysty qūny 10 ailyq eseptık körsetkışke (27 780 teŋgege) deiın syilyqtar beruge rūqsat etılgen.)
Azamattyq kodekstıŋ memlekettık qyzmetşılerge qatysty syiǧa tartu mäselelerın retteitın erejelerın qoldanystaǧy zaŋnama normalarymen üilestıru qajettılıgı «Qazaqstan Respublikasyndaǧy konstitusiialyq zaŋdylyqtyŋ jai-küiı turaly» Konstitusiialyq Keŋestıŋ 2018 jylǧy 5 mausymdaǧy joldauynda körsetılgen bolatyn. Özderıŋız bıletındei, qazırgı uaqytta Qylmystyq kodekstıŋ 367-babyna säikes («Para beru») memlekettık funksiialardy atqaruǧa uäkılettı tūlǧalarǧa, olarǧa teŋestırılgen tūlǧalarǧa, jauapty memlekettık lauazymdy atqaratyn tūlǧalarǧa nemese lauazymdy tūlǧalarǧa būryn jasaǧan zaŋdy äreketterı (äreketsızdıgı) üşın qūny 2 ailyq eseptık körsetkışten asatyn syilyqtar tartu qylmystyq jauapkerşılıkke äkep soǧady. Al Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly kodekstıŋ 676, 678-baptaryna säikes, jeke nemese zaŋdy tūlǧalardyŋ atalǧan tūlǧalarǧa zaŋsyz syilyqtar beruı äkımşılık sybailas jemqorlyq äreket bolyp tabylady. Osylaişa qoldanystaǧy zaŋnamada sybailas jemqorlyq subektılerıne olardyŋ lauazymdyq jaǧdaiyna bailanysty kez kelgen qūndy syilyqtardy syiǧa tartuǧa tyiym salynady. Sondyqtan Azamattyq kodekstıŋ 509-babymen közdelgen normany Qylmystyq jäne Äkımşılık kodeksterınıŋ normalarymen säikes keltıruge tura keldı. «Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl turaly» Zaŋda sybailas jemqorlyqqa qarsy şekteuler qabyldaityn tūlǧalardyŋ otbasy müşelerınıŋ materialdyq syiaqy, syilyqtar nemese körsetıletın qyzmetterdı qabyldauyna tyiym salynady. Osy uaqytqa deiın QR Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl turaly zaŋynyŋ 12 baby Sybailas jemqorlyqqa qarsy şekteulege bailanysty mülıktık jäne mülıktık emes igılıkter men artyqşylyqtar alu nemese tabu maqsatynda resmi taratyluǧa jatpaityn qyzmettık jäne özge de aqparatty paidalanuǧa şekteu keltırılgen. Būl degenımız sybailas jemqorlyq täuekelderı deŋgeiın bırşama tömendetuge yqpalyn tigızedı.
– Nūr-Sūltan qalasy boiynşa memlekettık organdarda biudjet qarjysyna bailanysty bolsyn, jalpy qūqyq būzuşylyqqa qatysty tırkelgen ısterdıŋ qarasy qanşa? Naqty mysaldar keltırseŋız.
– Aǧymdaǧy jyldyŋ basynan Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgınıŋ Nūr-Sūltan qalasy boiynşa departamentımen 100 sybailas jemqorlyq qylmystary tırkeldı. Onyŋ 37-sı sotqa jıberıldı. QR Qylmystyq kodeksı 189-babyna säikes «Senip tapsyrylǧan böten mülikti iemdenip alu nemese talan-tarajǧa salu», iaǧni biudjet qarajatyn jymqyrtu faktısı boiynşa 27 ıs tırkelıp, 12 sotqa jıberıldı.
– Şyŋǧys Qaiypūly, Prezident jemqorlyqpen küreste eşqandai közboiauşylyqqa jol berılmesın dedı. Köptegen basşylar sybailas jemqorlyqtyŋ aldyn alu degendı ūjymǧa eskertu, tüsındıru dep qana tüsınedı, ıs jüzınde küreste nätije bar deuge bola ma?
– Jemqorlyqtyŋ saldarymen emes, onyŋ negızgı sebepterımen küresu kerek. Agenttık bügıngı taŋda jazalaudan aldyn alu şaralaryna köşken bolatyn. Şetel täjıribesıne süiensek, 80 paiyzy prevensiia, iaǧni sybailas jemqorlyqty aldyn aluǧa baǧyttalǧan. Bızde de sol körsetkışke jetu maqsaty tūr.
Aldyn alu jūmystarynyŋ bır körınısı sybailas jemqorlyqtyŋ täuekelderıne syrtqy jäne ışkı taldaudyŋ jürgızıluı, nätijesınde ūsynystardyŋ engızıluı – būl jemqorlyq atty ındettın aldyn aluyna mümkındık beredı. Transparency International halyqaralyq ükımettık emes ūiymy 2019 jylǧy «Sybailas jemqorlyqty qabyldau indeksı» atty jyl saiynǧy basty zertteulerınıŋ nätijelerın jariialady. Qazaqstan 100-den 34 ball jinap, 180 eldıŋ arasynan 113 oryndy ielendı. Osylaişa, indekstı 3 ballǧa jäne 11 orynǧa jaqsartty.
Mūhtar Äuezov aitqandai «Qai ıstıŋ bolsyn önuıne üş şart bar: eŋ äuelı niet kerek, odan soŋ küş kerek, odan soŋ tärtıp kerek», bızdıŋ jūmysta jemqorlyq atty ındettı alastau – basty mındet.
– Memleket basşysy Q.Toqaev «käsıpkerler jer komitetı, salyq, keden organdaryn jemqorlyq jailaǧan dep esepteidı» dedı, jaǧdai şynymen osyndai ma?
– Ökınışke qarai, älı de jemqorlyq faktılerı oryn aluda, sebebı būl atalǧan salalarda körsetıletın memlekettık qyzmetter sany boiynşa köp qyzmet atqaratyn memlekettık mekemeler bolyp tabylady.
Transparency International zertteulerınde Käsıpkerlerdıŋ pıkırınşe, qarapaiym azamattar tarapynan ülken senımge laiyq bes subektınıŋ ışınde bırınşı orynda Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgı (72,4%). Būl da – bızdıŋ jūmysymyzdyŋ dūrys baǧytta jüzege asyryluynyŋ körınısı.
Özıŋızge belgılı 2018 jyldan berı «Rrotecting business and investments» jobasy biznes pen investorlardyŋ memlekettık bilık instituttaryna senımın arttyru maqsatynda ıske qosylǧan bolatyn. 2020 jyldyŋ basynan berı elordanyŋ ırı käsıpkerlık subektılerımen 8 yntymaqtastyq turaly kelısım jasaldy, jobalardyŋ somasy şamamen 17 mlrd teŋgenı qūrady. Qazırgı uaqytta investorlar jobalardy ıske asyru boiynşa jūmys ısteude. «Tamos Space School» JŞS Malaiziiadan investorlardyŋ 40 paiyz qatysuymen qazaqstandyq kompaniia bolyp tabylady. Qazırgı uaqytta Serıktestık «Qazaqstan Ǧaryş Sapary «Ūlttyq kompaniiasy» AQ menşıgındegı jalǧa alynǧan jer uchaskesınde jeke ǧaryştyq tehnologiialar mektebın (būdan ärı-joba) saludy jüzege asyrady. Jobany tabysty ıske asyru jäne mektep ǧimaratyn paidalanuǧa beru üşın Nūr-Sūltan qalasynyŋ jaŋartylǧan egjei-tegjeilı josparlau josparyna säikes Tūran daŋǧyly 89/1, mekenjaiyndaǧy jer uchaskesınıŋ nysanaly maqsatyn özgertu qajet boldy.
«Qazaqstan Ǧaryş Sapary «Ūlttyq kompaniiasy» AQ tarapynan bırneşe ret sūratularǧa qaramastan, Nūr-Sūltan qalasynyŋ säulet, qala qūrylysy jäne jer qatynastary basqarmasy tarapynan jer uchaskesınıŋ nysanaly maqsatyn özgertuge 7 ret bas tartyldy. Nūr-Sūltan qalasy boiynşa Sybailas jemqorlyqqa qarsy qyzmetıne qoldau sūraǧan soŋ investorǧa Nūr-Sūltan qalasynyŋ säulet, qala qūrylysy jäne jer qatynastary basqarmasynan qoŋyrau şalyp, atalǧan mäselenıŋ oŋ şeşılgenı turaly habarlady.
– Jemqorlyq faktılerın habarlaǧandardy yntalandyru täjıribesı turaly ne aitasyz, būl halyqtyŋ belsendılıgıne äser ettı me? Sonymen bırge sybailas jemqorlyq turaly şaǧymdar der kezınde qarala ma?
– Habarlauşylardy kötermeleudıŋ ūqsas jüiesı bırqatar şetelde (Germaniia, AQŞ, Ūlybritaniia jäne Gonkong) tabysty qoldanylady. Sot ükımı şyqqannan keiın, paraqorlyq turaly habarlaǧan azamatqa qylmystyŋ auyrlyǧyna qarai belgılı bır mölşerde syiaqy tölenedı. Jyl basynan berı Departamentte qaralǧan üş ıs boiynşa 527 820 tg mölşerınde syiaqy tölendı. Bügıngı künı azamattardyŋ ötınışterı boiynşa tırkelgen qylmystyq ıster boiynşa bırqatar ükımder zaŋdy küşıne endı.
Özderıŋızge belgılı Sybailas jemqorlyq qylmystardy anyqtau, jolyn kesu, aşu jäne tergeu boiynşa aqparat bergenı üşın nemese özge de türde körsetılgen järdem üşın qarjylyq yntalandyru mölşerı ūlǧaitylǧan bolatyn, būl öz kezegınde sybailas jemqorlyqqa qarsy küreste halyqtyŋ azamattyq ūstanymyn jandandyruǧa baǧyttalǧan.
– Sūhbatyŋyzǧa rahmet.
