Syrttan kelgen adam Astanada äleumettık infraqūrylym öz deŋgeiınde jetıspeitının bırden baiqaidy. Onyŋ ornyna tūrǧyn üi keşenı tyǧyz salynǧan kvartaldarda üi üstıne üi salynyp jatqandai äser alady. Rasynda, soŋǧy jyldary elordanyŋ äkımşılık aumaǧy keŋeiıp, kezınde aşyq-şaşyq jatqan jerlerde biık-biık tūrǧyn üi keşenderı boi köterdı. Kerek deseŋız, qanşama köl aidyny tegıstelıp, onyŋ ornyna jaŋa şaǧyn audandar paida boldy. Ärine, mūnyŋ jaqsy jaǧy da, ättegen-ai deitın tūsy da bar.
Jaqynda elordalyq sirk janyndaǧy alaŋda Kerei men Jänıbek han, Ä.Bökeihan, Syǧanaq köşesınıŋ tūrǧyndary jinalyp, rūqsat etılgen mitingte «BI Group» JŞS jaŋa tūrǧyn üi keşenı – Mangilik Residence-tıŋ boi köteruıne qarsylyq bıldırıp, Prezidentten kömek sūrady.
Esterıŋızde bolsa, 2022 jyly nauryz aiynda Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Astana jäne Almaty qalasynyŋ äkımıne tūrǧyn üi keşenderınıŋ maŋynda qabattastyryp köpqabatty tūrǧyn üi qūrylysyn jürgızbeudı tapsyrdy.
Tūrǧyndar nege renjıdı?
Säuır aiynda Astana qalasy äkımdıgınıŋ qaulysymen atalǧan aumaqta egjei-tegjeilı josparlau jobasyna tolyqtyru engızılıp, soǧan sai Mangilik Residence tūrǧyn üi keşenın skverge auystyru turaly şeşım şyǧardy. Aumaq tūrǧyndary būl şeşımge quanǧanmen, onysy ūzaqqa sozylmai, tamyz aiynda tūrǧyn üi keşenınıŋ qūrylysy bastalady degen habar tarady. Söitıp, Prezident tapsyrmasyna qaramastan, tūrǧyn üi boi köteretın boldy.
Qūrylys kompaniiasy būǧan bailanysty internettegı resursynda bylai tüsınık berdı: «2021 jyly 2 nauryzda eskiz jobasy Qalalyq säulet, qala qūrylysy jäne jer qatynastary basqarmasymen kelısıldı. 30 qyrküiekte «Memsaraptama» RMK injenerlık jelıler men üi qūrylysyna ekologiialyq jäne memlekettık saraptamanyŋ oŋ qorytyndysyn berdı. Avtorlyq, tehnikalyq qadaǧalau jäne bas merdıgerlık şart jasaldy. 2022 jyly 11 qaŋtarda qala äkımdıgı üleskerlerdıŋ aqşasyn tartuǧa rūqsat berdı».
Qūjat tūrǧysynan BI Group-tıkı dūrys. Bıraq tūrǧyndardyŋ öz uäjı bar. Sol sebeptı mitingke şyǧyp, öz talap-tılegın aityp, mäsele köterıp jür. Mūnyŋ jai-japsaryn Caspian Palace tūrǧyn üi keşenınıŋ tūrǧyny Äbılǧazy Düisembiev tarqatyp berdı.
Esterıŋızde bolsa, 2022 jyly nauryz aiynda Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Astana jäne Almaty qalasynyŋ äkımıne tūrǧyn üi keşenderınıŋ maŋynda qabattastyryp köpqabatty tūrǧyn üi qūrylysyn jürgızbeudı tapsyrdy
– Qalanyŋ bas jospary boiynşa muzyka mektebı josparlanǧan-dy. Ony özgertıp, ornyna 16 qabatty tūrǧyn üi keşenı boi köteretın boldy. Negızı, Mäŋgılık el köşesınde kölık aǧyny joǧary, keptelıs jiı oryn alady. Jer jetpei qalǧandai, özı tar kvartalda köpqabatty üi salmaqşy. Tūrǧyn üilerı tyǧyz ornalasqan kvartaldarda qūrylys osy qarqynmen jalǧasa berse, ömır süruge qolaily, yŋǧaily boludan qalady, – dep qynjyldy qala tūrǧyny.
Prezident ūsynǧan «Halyq ünıne qūlaq asatyn memleket» konsepsiiasyn alpauyt kompaniialar elep-eskermeitının osylai tanytuda.
– Qūrylys kompaniiasynyŋ qoly ūzyn, qarjysy mol. Sondyqtan olar üşın bärın zaŋdastyryp alyp, belden basu qiyn emes. Qala tūrǧyndarynyŋ qauıpsızdıgı, jaily ömırın qaida qoiamyz?! Bız qaida baryp, kımge jügınemız? Sony bılmei otyrmyz. Atalǧan aumaqta ǧimarattar öte tyǧyz ornalasqan. Būl ört qauıpsızdıgı standartyna sai kelmeidı. İnjenerlık kommunikasiia – su, elektr quaty men jyludyŋ jüktemesıne äser etıp, tapşylyq tudyrady. Qazırdıŋ özınde jylu quaty azaiyp, su qysymyna şaǧymdanatyndar köp, – deidı Äbılǧazy Düisembiev.
Ras, Astana qalasynda jaŋbyrdan keiıngı saŋyrauqūlaqtai köpqabatty tūrǧyn üiler köbeidı. Şyn mänınde, är tūrǧyn üi keşenınıŋ tūrǧyny esepke alynyp, soǧan sai mektep, balabaqşa, emhana, sport keşenı salynuy kerek. Öitkenı köpqabatty tūrǧyn üidıŋ aumaǧyna qarai 100 päterden 1500 päterge deiın boluy mümkın. Endı naryqtyŋ baǧamymen päterdıŋ baǧasyn eseptep, kompaniia bır tūrǧyn üiden qanşa tabys tabatynyn anyqtau qiyn emes. Mıne, mıngestırıp üi salu kım üşın tiımdı ekenın osydan-aq baiqauǧa bolady. Meilı tūrǧyn üi keşenı aumaǧynda äleumettık infraqūrylym – mektep, balabaqşa, emhana salynbasa da, biık-biık üiler salyp, ony satyp, tabys taba beru kerek. Qūrylys kompaniialarynyŋ bar maqsaty – osy. Mūnyŋ artynda ülken äleumettık mäsele tūr. Tıptı bırneşe jylda tūrǧyn üilerı tyǧyz salynǧan kvartaldar «saiasi-äleumettık şielenıs oşaǧyna» ainaluy äbden mümkın. Mangilik Residence tūrǧyn üi keşenı boi köteretın aumaqtaǧy mektep direktorlarymen habarlastyq. Eŋ jaqyn ornalasqan №77 mektep-gimnaziiasynyŋ jalpy syiymdylyǧy – 1200. Qazır onda 1504 oquşy bılım alady. Sol maŋda 1200 orynǧa arnalǧan №75 mektep-gimnaziiasynda – 3600, №76 mektep-liseiınde 2400 oquşy oqidy. Tūrǧyn üilerı tyǧyz ornalasqan būl kvartalda aldaǧy uaqytta adam sany köbeiıp, onsyz da tapşylyǧy bar mektepterde oryn jetıspeuşılıgı sezıletın bolady. Özge de äleumettık nysandar jaily osylai deuge bolady.
Ekınşı jaǧy, elordada tūrǧyn üi jäne qoǧamdyq ǧimarattardyŋ säulet-arhitekturasyna sai kelmeitın qūrylys nysanynyŋ sany artty. Qūrylys salasynda şirek ǧasyrdai eŋbek etıp, elordanyŋ ırgelı qūrylys nysandary boi köteruıne qatysqan Samat Şädımhannyŋ sözınşe, tūrǧyn üi salu – ülken biznes, qomaqty qarjy alaŋy.
– Astana qalasynyŋ qūrylysyn jürgızetın negızgı, süiektı, qarjyly kompaniialardyŋ aksionerlerı elge belgılı. Olardy bilıkpen jymdasqan oligarh ökılı deuge bolady. Sondyqtan olarǧa jerdı räsımdeu de, tūrǧyn üidı de salu qiyn emes. Olarǧa köp basşylardyŋ tısı batpaidy. Būl anyq! – deidı qūrylysşy.
Keiıngı jyldary tūrǧyn üi qūrylysyn salatyn kompaniialar tört qabyrǧasyn tūrǧyzyp, päter iesıne ūsynady. Iаǧni tūrǧyn üidıŋ podezı men lift maŋyn ǧana tazartu, aǧartu jūmysyn jürgızedı. Ärı qarai mülık iesı päterıne elektr togyn kırgızıp, kanalizasiia jüiesın jürgızıp, bölmelerdı aqtau, syrlau jūmysy men tüsqaǧaz japsyrudy öz moinyna alady.
– Qazır päter baǧasy arzan emes. Şynyn aitqanda, qarapaiym otbasy müşelerı jalaqysynan jyryp, päter ala almaidy. Ne ipotekaǧa jügınedı, ne jaldamaly päterde tūrady. Jyldap jiǧan-tergenımen baspana alatyn azamattar da joq emes. Olar älı tolyq bıtpegen üidı qalai jöndeidı? Aqylǧa syimaidy. Būl – tūtynuşynyŋ qūqyǧyn taptau degen söz. Negızı, merdıger kompaniia päterdıŋ ışkı jūmysyn tolyǧymen bıtırıp beruı tiıs. Şet eldıŋ qūrylys kompaniialary tūtynuşynyŋ talabyn oryndauǧa basymdyq beredı. Bızde merdıger kompaniialardyŋ degenı bolady, – dedı Samat Şädımhan.
Astana qalasynda tūrǧyn üi qūrylysynyŋ qarqyn aluynyŋ bır sebebı – osy. Tūrǧyn üi qūrylysy – ülken biznes. Al äleumettık nysandardan qomaqty qarjy tüspeitını tüsınıktı. Osy sebeptı megakompaniialar qalanyŋ bas josparynda mektep nemese balabaqşanyŋ orny körsetılgen jerlerdı esebın tauyp tūrǧyn üidıŋ qūrylysyn salady. Mūndai bırneşe faktı tırkelgenın joqqa şyǧara almaimyz
Üi salu – ülken biznes
Mıne, Astana qalasynda tūrǧyn üi qūrylysynyŋ qarqyn aluynyŋ bır sebebı – osy. Tūrǧyn üi qūrylysy – ülken biznes. Al äleumettık nysandardan qomaqty qarjy tüspeitını tüsınıktı. Osy sebeptı megakompaniialar qalanyŋ bas josparynda mektep nemese balabaqşanyŋ orny körsetılgen jerlerdı esebın tauyp tūrǧyn üidıŋ qūrylysyn salady. Mūndai bırneşe faktı tırkelgenın joqqa şyǧara almaimyz.
Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Astana qalasynda bırneşe kompaniia ǧana qūrylys jürgızetının, olar baǧany qoldan qymbattatyp otyrǧanyn synaǧan edı. Elordada «G-Park», «BAZIS-A», «BI Group», «NAK», «Sensata», «Şar-Qūrylys», «Sat NS» jäne taǧy basqa kompaniialardyŋ tūrǧyn üi qūrylysynda ülesı basym ekenın jaqsy bılemız.
Prezident aitqandai, qūrylys industriiasyna sanauly kompaniianyŋ belsendı aralasuynan bäsekelestık orta älı künge deiın qalyptaspai keledı. Tıptı eldegı ırı-ırı qūrylys obektılerınıŋ jartysy memlekettık tapsyrys desek, būl baǧytta da älgı bes-alty kompaniianyŋ baǧy üstem. Tek şaǧyn kompaniialar qosymşa merdıger (subpodriadchik) retınde qūrylysqa qatysyp, ölmestıŋ künın köredı. Al memlekettık tapsyrystyŋ basty talaby tömen baǧaǧa negızdeletını belgılı. Qūny tömen qūrylystyŋ sapasy da tömen bolady. Mūndai täsıl qūrylys kompaniialarynyŋ tehnologiialyq, intellektualdyq tūrǧydan damuyna, kadrlardyŋ ösuıne kedergı keltıredı.
– Memlekettık satyp alu konkursynyŋ talaby boiynşa jeŋımpaz kompaniia kelısımşartta körsetılgen somanyŋ 30 paiyzyn kepıldık retınde depozitke saluy tiıs. Būl qūrylys kompaniiasy jūmys bastamas būryn avans alǧan jaǧdaida. Eger öz qarjysymen jūmysty bastaityn bolsa, onda kelısımşarttaǧy somanyŋ 10 paiyzyn kepıldıkke qoiuy kerek. Şaǧyn kompaniialarda mūndai qarjy bolmaityny tüsınıktı. Naryqtyŋ mūndai talabyn, dūrysy – memlekettıŋ mındettemesın oryndai almaidy. Sosyn «bırneşe kompaniianyŋ» qanjyǧasy mailanyp, artylǧan jūmysty enşıles kompaniialarǧa ülestıredı. Al enşıles kompaniialar qosymşa merdıgerlerdı araǧa salady. Qūrylys salasynda negızgı jūmysty ūsynatyndar – naq osy qosymşa kompaniialar. Joǧarydan tömen qarai satylap üş kompaniia (negızgı merdıger, enşıles kompaniia, qosymşa merdıger) öz enşısın alǧannan keiın qarapaiym qūrylysşylar bolmaşy jalaqyǧa jūmys ısteidı. Sosyn sapa qaidan bolady? Aşyq bäseke qalai qalyptasady? Bäsekelestık damymaǧan jerde ırı kompaniialar monopoliiaǧa ainalady. Eŋ qauıptısı de osy, – deidı qūrylysşy Samat Şädımhan.
Al ülken bizneste qalanyŋ jalpy kelbetı, tūrǧyndardyŋ müddesı men qauıpsızdıgı degen tüsınıkke qaraǧanda, qomaqty qarjy, paida tabu alǧaşqy kezekke şyǧatyny tüsınıktı. Qysqasy, äzırge qūrylys kompaniialaryna halyqtyŋ ünıne qūlaq asqannan görı qūlqynnyŋ qamyn küittegen dūrys bolyp tūr.
Aitqandai, Äbılǧazy Düisembiev bastaǧan qala tūrǧyndary qarsylyq aksiiasyn jalǧastyryp, jaqyn künderı brifing alaŋyna şyǧyp, Mangilik Residence-tıŋ salynbauyn bilıkke qaita talap etemız deidı.
