Bız ötkende Astananyŋ älem memleketterı bas qalalary arasyndaǧy eŋ suyq ekı eldı mekennıŋ bırı ekenı turaly jazdyq. Al taiauda respublikanyŋ soltüstık beldeuınde oryn alǧan qatty suyq elordada qazırgı zaman talabyna sai jyly aialdamalardyŋ auadai kerek ekenın baiqatyp berdı. Ras, qalanyŋ keibır jerlerınde ondai jabyq tūraqtar bar. Bıraq eŋ köŋılşek kısınıŋ özı olardy barlyq talapqa sai dep aita almas edı.
Gazetımızdıŋ betterınde jaqynda būl turaly da jazyldy. Elordadaǧy mūndai aialdamalar jönınde taǧy bır aitarymyz, olardyŋ qūnynyŋ Reseidegılerge qaraǧanda anaǧūrlym qymbatqa tüsetındıgı men olardan köş keiın ekendıgı ǧana.
Jalpy, älemde mūndai aialdamalardyŋ paida bola bastaǧanyna tym köp uaqyt öte qoiǧan joq. Sondai-aq, olar tarai bastaǧan memleketter sany da tym köp emes. Äzırge būl jönınen Reseidıŋ aldyna tüsetın el joq. Būl eldıŋ terıstık bölıgındegı ırı qalalardyŋ barlyǧynda derlık mūndai jabyq jyly aialdamalar bar. Al bız Astanadan basqa bırde-bır qalanyŋ atyn atap, tüsın tüstep bere almaimyz.
Älemde mūndai jyly pavilondardyŋ ekı negızgı tipı bar. Onyŋ bırınşısınıŋ aldyŋǧy jaǧy aşyq keledı de, tabany men töbesınen jylu ūryp tūrady. Ekınşısı, bızdıŋ söz etıp otyrǧanymyzdai, tügel qymtauly, iaǧni jan-jaǧynan jabylǧan şyny qabyrǧaly bolady. Bıraq būlardyŋ da aluan mazmūnda jetıldırılgen türlerı kezdesedı. Mäselen, Novosıbır qalasy men Tolmachiovo selosynyŋ qiylysqan jerınde tūrǧan jyly aialdama kışıgırım stansa nemese beket siiaqty. Modern stilındegı būl tūraqta jyly kondisionerı bar kütu zaly, marşruttaǧy avtobustar jürgızuşılerı üşın tegın demalys bölmesı, duş bölmesı, şaǧyn as bölmesı jäne äjethana ornalasqan. Kemınde 40 adamǧa laiyqtanyp jasalǧan kütu zalynyŋ ışkı jaǧynda üş qatarly keremet oryndyqtar, kofe men snek avtomattary qoiylǧan. Būdan bölek, mügedekter üşın arnaiy tegın äjethana da jasalǧan. Tap osyndai aialdamalar Mäskeude eksperiment retınde 2014 jyldan qoiyla bastaǧan. Bırden köpşılıktıŋ köŋılınen şyqqan mūndai nysandar sany sosyn bırtındep köbeie bergen. Qazırgı taŋda Kremldı qalada osy tektes 28 aialdama bar körınedı.
Älemnıŋ soltüstık beldeuındegı elder arasynda adamǧa qalypty jaǧdai jasaudyŋ būdan da basqa damyǧan türlerı qoldanysqa engızılgen. Mysaly, Helsinki, Stokgolm, Oslo, Reikiavik sekıldı eldıŋ ortalyǧy sanalatyn qalalar men Kanadanyŋ bırqatar eldı mekenderınde aialdamalardaǧy oryndyqtyŋ özı jylytylyp qoiylady. Jaqynda tap osyndai oryndyqtar Mäskeude de paida boldy. Būl üşın oryndyqtyŋ ön boiyna ärtürlı joldarmen jylu berılıp tūrady. Sondyqtan olarda jyldyŋ eŋ suyq mezgılınıŋ özınde sol jylylyq saqtalady. Mūndai oryndyqtar atalǧan qalalarda tıptı aialdama emes, köşe men saiabaqtyŋ da kez kelgen jerlerınde bola beredı.
Mūzdy toŋnyŋ üstınde tūrǧan İslandiia elı älemdegı eŋ suyq öŋırlerdıŋ bırı bolyp sanalady. Ol Atlant mūhitynyŋ soltüstık qaptalyna ornalasqan. Būl jerde jazdyŋ özınde auanyŋ temperaturasy 20 gradus jylylyqtan anda-sanda ǧana bır asady. Soǧan qaramastan, Reikiavikte qys mezgılınde köşede tırşılıktıŋ qazany toqtausyz qyzu qainap jatady. İslandiia astanasynyŋ tūrǧyndary men qonaqtary būl uaqytta köşede seruendep jürıp, suyqtan qatyp qalamyn-au dep äste qoryqpaidy. Būǧan onyŋ köşelerı men aialdamalaryndaǧy jyly oryndar ǧana emes, sol jol tabandary men trotuarlarynyŋ astynan ystyq sumen jylytylyp tūratyny sebep. Osynyŋ arqasynda būl jerlerdıŋ bärınen jylylyq lebı esıp tūrady. Al Helsinki 1998 jyldan berı aialdamalarmen bırge trotuarlardy da elektr quatynyŋ küşımen jyly ūstap keledı. Mūndai jylu tıptı köşelerdegı joldardyŋ tabandarynan da ötedı. Sonyŋ nätijesınde olarda mūz qatyp, taiǧaq bolu faktılerı tırkelgen emes. Mūndai aialdamalar men trotuarlar Japoniianyŋ terıskei betındegı ırı qalalardyŋ bärın de qamtyǧan.
Soŋǧy jyldary älemnıŋ bırqatar qalalarynyŋ joldary boiyna Bubbles atty kümbezder keşenın tūrǧyzu da qolǧa alynyp jatyr. Ol joldardyŋ boilaryn tügel jauyp tastauǧa baǧyt ūstaidy. Sondyqtan aialdamalarǧa tän oryndyqtardan bölek, türlı sauda, qyzmet körsetu oryndary ornalasady. Būlar bır köşenıŋ boiyn tügelge juyq qamtyp, olardaǧy aialdamalardyŋ bärın özınıŋ aiasyna alady. Orproject studiiasy jasaǧan arhitekturalyq atauy Bubbles atalatyn būl joba köşe boiynda tūrǧan adamdardy künnıŋ ystyǧynan da, jauyn-şaşyn men soqqan jelden de qorǧap tūratyn bolady.
Älem elderınde jolauşylarǧa jaǧdai jasap, sapaly qyzmet körsetu baǧytynda osyndai jūmystar qolǧa alynyp jatyr. Jäne būl osy tūrǧydaǧy soŋǧy ızdenıster bolyp qalmaityn siiaqty.
Serık PIRNAZAR
