Бүгінде Бас прокуратураның есебінде хабар-ошарсыз кеткен 2390 адам іздестірілуде. Зорлық-зомбылық белгілері жоқ 276 танылмаған мәйіт бар екен. Егер елімізде «Дактилоскопиялық және геномдық тіркеу туралы» заң қабылданатын болса, әр адамның жеке басын анықтауда көптеген кедергілер жойылар еді. Сонымен, 2018 жылы қабылданады деген заң енді қашан қабылданады? Заң негізінде жұмыс істеуге қаншалықты дайынбыз? ІІМ Жедел-криминалистикалық департаменті Криминалистикалық зерттеулер мен есептер басқармасы бастығының орынбасары, полиция полковнигі Әлішер Мұхамедовпен осы мәселе жөнінде сұхбаттасқан едік.
– Әлішер Шухратұлы, елімізде түрлі апат салдарынан қаза болған адамдардың кім екенін анықтау мүмкін болмай жататын жағдайлар кездеседі. Ал жыл сайын қаншама адам із-түзсіз жоғалады. Осы ретте адамның жеке басын анықтауда аталған заңның ерекшелігі қандай?
– Өзіңіз айтып отырғандай, аталған заңның ерекшелігі – адамның жеке басын анықтауға мүмкіндік беретіндігінде. Екіншіден, адамның биометриялық деректерін: дактилоскопиялық ақпарат ретінде оның саусақтарының және алақандарының папиллярлық бедерлері құрылымының ерекшелігін, сондай-ақ геномдық ақпарат ретінде дезоксирибонуклеин қышқылының белгілі бір фрагменттерін пайдалана отырып, адамның жеке басын анықтайды. 
– Дактилоскопиялық тіркеуге алу қалай жүргізіледі?
– Тіркеу кезінде дактилоскопиялау электрондық сканердің көмегімен жүзеге асырылатын болады. Ерекше жағдайларда, мәселен буындардың деформациясы кезінде дактилоскопиялаудың бояу әдісі қолданылады.
Ел азаматтарын дактилоскопиялық тіркеу алдымен Қазақстан Республикасы азаматының паспортын немесе жеке куәлігін алу, сондай-ақ оны қалпына келтіру және ауыстыру жағдайларында кезең-кезеңмен жүзеге асырылатын болды.
Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарды дактилоскопиялық тіркеу оларды құжаттандыру, тіркеу виза беру кезінде жүргізіледі.
Бірден айта кетер жайт, заңды дайындау барысында халықаралық тәжірибелер ескерілді. Еліміздің азаматтарын дактилоскопиялық тіркеу «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясында, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар үшін көші-қон полициясының аумақтық және аудандық бөлімдерінде жүзеге асырылады. Заң 2021 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілетін болды.
– Жалпы, елімізде дактилоскопиялық база бар ма?
– Еліміздің қолданыстағы заңнамасында арнайы және криминалистикалық есептер түрінде дактилоскопиялық есепке алуды енгізу көзделген. Мәселен, «Мемлекеттік құқықтық статистика және арнайы есепке алу туралы» заң ұсталғандарды, күзетпен ұсталатын және сотталған адамдарды арнайы дактилоскопиялық есепке алуды көздейді. Ал «Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары туралы» заңға сәйкес ішкі істер органдары криминалистикалық есепке қою үшін күдіктілерді, айыпталушыларды, қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінде жазасын өтеп жатқан адамдарды, ішкі істер органдарының арнаулы мекемелерінде ұсталатындарды, профилактикалық есепке қойылғандарды дактилоскопиялауға және биологиялық үлгілерін алуға құқылы.
Ал «Дактилоскопиялық және геномдық тіркеу туралы» заңның бірегейлігі сол, осы заң еліміздің барлық азаматтарын, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарды, танылмаған мәйіттерді дактилоскопиялық немесе геномдық ақпараттың негізінде олардың жеке басын жедел түрде анықтауды және растауды қамтиды.
Сұхбаттасқан
Гүлмира АЙМАҒАНБЕТ
