جاڭا ءداۋىر جاستارىنا قويىلار تالاپ جوعارى بولعان سايىن ولاردىڭ تالعامى دا بيىك. بىراق بۇل بيىكتىك ءبىلىم مەن ونەردىڭ ەمەس, ولاردىڭ ۇستاعان تەلەفونى, كيگەن كيىمىنىڭ قۇنىمەن ولشەنەتىن كەزەڭ تۋىپ تۇر. قازىر مەكتەپ جاسىنان باستاپ-اق ساپاسى جوعارى قىمبات تەلەفوندار ۇستاۋعا تىرىسىپ, قاتار قۇربىسىنان قالعىسى كەلمەيتىن بالالار جاي Phone ەمەس, iPhone ۇستاۋعا اۋەس. كەمى جارتى ميلليون تەڭگەنىڭ بۇيىمى جامان بولسىن با, باي-باعلاننىڭ بالاسى ۇستاعان الەمدىك برەندكە قىزىعا قاراعان الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وتباسىنىڭ بالاسى دا اتا-اناسىن نەسيەمەن قارىزعا باتىرىپ الدىرتادى.
«ءبىر تىستەلگەن المانىڭ» سۋرەتى بار تەلەفون ۇستاعان سىنىپتاسىنىڭ: «ءوي, سەن ءالى سول باياعى اندرويد ۇستاپ ءجۇرسىڭ بە؟» دەپ كەكەسىنمەن مۇرنىن شۇيىرە قاراۋى, ايفونى بار وقۋشىنىڭ وزگە سىنىپتاستارىنان بويىن بولەك سالىپ, مەنسىنبەۋى كەيبىر بالالار ءۇشىن جۇيكەسى كوتەرە المايتىن «پسيحولوگيالىق قىسىم» دەيدى ءبىراز اتا-انا.
جاي ەمەس «باي» مەكتەپتە باسەكە قاتتى
ءبىر-ءبىرىنىڭ تەلەفونىنىڭ عانا ەمەس, كيىمىنىڭ دە ساپاسىنا, ودان قالدى دەمالىستا قاي شەتەلگە بارعانىنا ءمان بەرۋ, سول تۇرعىدا سىنىپتاستارىن الالاۋ – قاراپايىم مەكتەپتەردەن گورى نەگىزىنەن, اتاعى جەر جاراتىن بەدەلدى مەكتەپتەردە كوپ كەزدەسەدى ەكەن. «ءيا, قازىر ايفون ماسەلەسى ءورشىپ تۇر. اتا-انالار شاماسى جەتسە دە, جەتپەسە دە الىپ بەرىپ جاتىر. مەنىڭ قىزىم وقيتىن ەلورداداعى اتى دارداي مەكتەپتە بايدىڭ بالالارى وتە كوپ, ولاردى ءوز تىلىندە «ماجوريكي» دەپ اتايدى ەكەن. ولاردىڭ ۇستايتىنى, ارينە, مىندەتتى تۇردە ايفون ەكەنى ايدان انىق. قىزىم دا ىشتەي سونى قالايتىنىن, ارماندايتىنىن بىلەم, ءتىپتى تۋعان كۇنىنە سىيلىق ەتىپ بەرگەنىمىزدى دە سۇرادى. بىراق ءبىز بالانىڭ ەسىن المايىق دەپ كەيىنگە قالدىردىق. مەكتەپ بىتىرگەسىن دە الىپ ۇلگەرەدى دەپ وتىرمىز. وقۋ ورنىندا باي, كەدەي دەپ بولىنەتىنىن دە بىلەمىز. تەلەفون ءوز الدىنا, ءار دەمالىس سايىن بالي, مالديۆيگە, دۋبايعا بارىپ دەمالعانىن ايتىپ ماقتانادى ەكەن. مۇنى باسقا بالالار وتە اۋىر قابىلدايدى, ويتكەنى ءار وتباسىنىڭ جاعدايى ءارتۇرلى, وسىدان كەلىپ ءبىر بالا ءوزىن زور سەزىنسە, ەكىنشىسى قور سەزىنەدى. مەنىڭ قىزىم سياقتى وندايعا اسا ءمان بەرمەي, باستىسى, ءبىلىم الۋعا ۇمتىلاتىن وقۋشىلار دا بولادى» دەيدى جانار ۇمىتباەۆا ەسىمدى ەلوردالىق انا. اقتاۋلىق ءبىر اتا-انا جاقىندا الەۋمەتتىك جەلىدەگى جازباسىندا 1-سىنىپقا باراتىن بالاسى مەكتەپكە ايفون ۇستاپ كەلگەن سىنىپتاسى تۋرالى ايتقان سوزدەرىن جازدى. «اناشىم, بىزدە ءبىر قىز بار, ول – كرۋتايا» دەيدى بالام, نەگە ول كرۋتايا دەسەم, سەبەبى ونىڭ ايفونى بار دەيدى. سودان ول قىز ساباعىن جاقسى وقي ما دەپ سۇراسام, جوق دەپ جاۋاپ بەردى دەپ جازادى ايگەرىم يماشەۆا ەسىمدى انا.
ءتيىمدى ءارى قولايلى
ەندەشە مەكتەپتەگى وقۋشى بالالاردىڭ ايفون ۇستاۋى قانشالىقتى قاجەت؟ قالتا تەلەفونىنىڭ كىمباتى تۇگىلى جاي تۇرىمەن اۋەستەنۋ ساباق ۇلگەرىمىنە كەدەرگى كەلتىرمەي مە؟ وسى ساۋالدى ەلورداداعى جاي مەكتەپ مۇعالىمدەرىنە قويىپ كوردىك. پاندەمياعا دەيىن وقۋشىلاردان ساباق باستالار الدىندا تەلەفوندارىن جيناپ الىپ قوياتىن, ال قازىر كەرىسىنشە, تەلەفون ساباق ۇستىندە وقۋ باعدارلاماسىن تەرەڭىرەك ءتۇسىنۋدىڭ تاپتىرماس قۇرالىنا اينالىپتى. ولاردىڭ سوزىنەن ۇققانىمىز, مۇندا دا ايفون ۇستايتىن وقۋشىلار كوپ, بىراق ولار ءبىر-ءبىرىن الالامايدى جانە تەلەفوندارىن تەك ساباق ۇستىندە كەرەك كەزدە عانا پايدالانادى. سونىڭ ىشىندە اقپاراتتار مەن ءتۇرلى كۇردەلى باعدارلامالار تەز جۇكتەلەتىن, ونلاين ساباق وقۋعا كەرەك فۋنكتسيالارى وتە جىلدام ءارى جەتىلدىرىلگەن, قىسقاسى, اقپاراتقا قولجەتىمدىلىگى زور ايفوننىڭ ارتىقشىلىعى باسىم.
– ءيا, قازىر بالالاردىڭ كوبى ايفون ۇستايدى. ونى جاسىراتىن ەشتەڭەسى جوق. بۇل تەلەفوننىڭ فۋنكتسيالارىنىڭ مىقتىلىعى بىلتىر ساباق ونلاين بولعان كەزدە قاتتى بايقالدى. ىشىندە ۆيرۋس بولمايدى, اقپاراتتى تەز الۋعا ىڭعايلى. بالالاردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا, ولارعا اتا-انالارى ساباقتارىڭدى جاقسى وقىساڭدار, ايفون الىپ بەرەمىز دەپ شارت قويادى ەكەن. ءسويتىپ جاقسى وقۋعا ىنتالاندىرۋ ارقىلى الىپ بەرەدى. ال سىنىپتا جاڭارتىلعان ءبىلىم باعدارلاماسى بويىنشا وقۋ جوسپارىنداعى كەي تاقىرىپتاردى ينتەرنەت ارقىلى ىزدەۋ كەرەك بولعاندا, ءارى كومپيۋتەر ءار بالاعا جەتىسپەگەندىكتەن وقۋشىلاردىڭ تەلەفوندارىن شىعارىپ, قولدانۋىنا رۇقسات بەرەمىز. بىراق باسقا ۋاقىتتا قۇرىلعىلارىن پايدالانۋعا تىيىم سالىنادى. ەگەر بىلىكتى مۇعالىم ساباق بارىسىندا بالالارعا تاپسىرما ورىنداۋدان بوس ۋاقىت قالدىرماسا ولاردىڭ تەلەفون شۇقۋعا مۇرشاسى بولمايدى. ال ارت جاقتا وتىرىپ بايقاتپاي قاراعىسى كەلگەندەر بولسا, بىرنەشە رەت ەسكەرتۋ بەرگەننەن كەيىن مۇعالىم تەلەفونىن الىپ قويادى, سوسىن سىنىپ جەتەكشىسىنە تاپسىرادى, – دەيدى ەلورداداعى ءبىر مەكتەپتىڭ جوعارى سىنىپ مۇعالىمى ساۋلە قاباجاەۆا.
ماقتاناتىن قۇندىلىق وسى ما؟
بارلىق دۇنيەنى بايلىقپەن ولشەيتىن قازىرگى قوعامنان سانالى ادام جيىركەنەتىن دەڭگەيدە. ىزگىلىكتى ادامزاتقا پايدالى ىستەردەن ىزدەيتىندەر سوندىقتان شەتەلدەرگە كەتكىسى كەلەدى, كەتىپ تە جاتىر.
– ءبىزدىڭ قازىرگى تانىمال بلوگەرلەردى قاراساڭ, كوبى «بەزدەلنيكتەر عوي» نەگىزى. نە جەپ, نە قويعانى, تويداعى ىردۋ-دىردۋىن, قانداي برەندتەن كيىنگەنىن, ءتىسىن قالاي جۋعانىن سالىپ ءماز. ول كونتەنت ەمەس قوي. ونى «ارزان» كونتەنت دەۋگە بولادى. حالىقتىڭ ءبارى جوعارى دەڭگەيدە ويلاي المايدى. ەڭ جامانى, سولار وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ساناسىن ۋلاۋعا دا اسەر ەتۋدە. ال شەتەلدىك بلوگەرلەردى قاراڭىزشى, ءتىپتى بىرنەشە بەلگىلى الەۋمەتتىك جەلى يەسى, الەم تانىعان ميللياردەر مارك تسۋكەربەرگتىڭ پاراقشاسىنان ونىڭ تىم قاراپايىم ءومىر سۇرەتىنىن كورۋگە بولادى. سوندىقتان مەن دە بالاما ايفون سياقتى قىمبات بۇيىمداردى مەكتەپ كەزىندە ەمەس, جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسىپ, ءوز قولى ءوز اۋزىنا جەتكەن كەزدە العانى دۇرىس دەپ سانايمىن, – دەيدى ەلوردالىق جاستاردىڭ ءبىرى اسەمگۇل جولباساروۆا.
ايفون اۆتورىنىڭ ءوزى نەگە تىيىم سالعان؟
iPhone سمارتفونىن 2007 جىلى جاساپ شىعارعان اۆتورى, اتاقتى ونەرتاپقىش ستيب دجوبس ونى ءوز بالالارىنا ۇزاق قولدانۋعا تىيىم سالعان. The New York Times اقپارات قۇرالىنا بەرگەن سۇحباتىندا ول: «مەنىڭ بالالارىم ولاردى ۇزاق پايدالانبايدى. ۇيدە ءبىز ولاردىڭ ايپاد, ايفون ۇستايتىن ۋاقىتىنا شەكتەۋ قويامىز» دەيدى. قاراپايىم بارلىق اتا-انا سياقتى ولار دا بالالارىنىڭ جاڭا تەحنولوگياعا تاۋەلدى بولىپ قالۋىنان جانە ونىڭ ىشىندەگى پايداسى جوق كونتەنتتى وقىپ, ۋاقىت ولتىرۋىنەن قورىققان. زەرتتەۋلەر كورسەتكەندەي, 10 جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ جاڭا تەحنولوگياعا «ابدەن تاۋەلدى بولىپ قالۋ» بەيىمدىلىگى زور. سوندىقتان عالىمدار بالالارعا كۇنىنە ەكى ساعاتتان ارتىق سمارتفون ۇستاتپاۋ كەرەكتىگىن ايتادى, كەيبىرى بۇل شەكتەۋدى 14 جاسقا دەيىن ساقتاۋ كەرەك دەپ سانايدى.
ال بىزدەگى اتا-انالاردىڭ بالاسىنا ءتىپتى ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ ايفون ۇستاتۋى وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن بىلىمنەن باسقاعا, مەنمەندىككە, تاكاپپارلىققا, ءومىر قۇندىلىعى بايلىقتا دەپ تۇسىنۋگە بۇرىپ جاتىر. قولى جەتپەگەن بالانىڭ بويىندا قىزعانىش, دارمەنسىزدىك, سەزىمى دە بوي كوتەرىپ, ونىڭ پسيحولوگياسىن بۇزاتىنى دا راس. فرانتسيا 2010 جىلدان باستاپ وقۋشىلاردىڭ مەكتەپكە گادجەت اكەلۋىنە قاتاڭ تىيىم سالدى. مۇنداي شەكتەۋ ازەربايجان, گرەكيا, تاجىكستاندا دا ەنگىزىلگەن. ۇلىبريتانيا مەكتەپتەرىنىڭ ارقايسىسى ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلدايدى. ال بىزدە ازىرگە ءبىلىم جۇيەسىندە ءبىر وزگەرىس ەنگىزىلمەيىنشە, مۇعالىمنىڭ «ءتايت» دەۋى مەن ءار اتا-انانىڭ سانا دەڭگەيىنە سالدىق.
