2018 جىلى قازاقستان بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە توراعالىق ەتتى. ەلوردامىز نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويى اتالىپ ءوتىلدى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا قالا حالقىنىڭ سانى ەسەلەپ ءوسىپ, 1 ميلليوننان استى. تۇڭعىش رەت دومبىرا كۇنى تويلاندى. ەلوردادا حالىقارالىق قارجى ورتالىعى اشىلدى.
جاسارعان, جاڭارعان شاھار
استانانىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان سالتاناتتى شارادا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ بارشا قازاقستاندىقتاردى مەرەكەمەن قۇتتىقتادى. سالتاناتتى قابىلداۋعا قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ, تاجىكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جانە وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتتەرى دە قاتىستى. ەلباسى قازاقستاننىڭ جاڭا ەلورداسىنىڭ قۇرىلىسىنا اتسالىسقانداردىڭ بارىنە ريزاشىلىق ءبىلدىرىپ, ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىنە استانانىڭ مەرەيتويىنا جاساعان سىيلىقتارى ءۇشىن العىس ايتتى.
سونىمەن قاتار ەلباسى استانانىڭ ەلىمىزدەگى جاڭا كوشى-قون ۇدەرىسىنە جول اشقانىن, جيىرما جىل ىشىندە ەلوردا حالقى ءتورت ەسە ءوسىپ, ءبىر ميلليونعا جەتكەنىن ايتتى.
نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ ءسامميتىن جانە يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنىڭ عىلىم جانە تەحنولوگيالار جونىندەگى ءسامميتىن وتكىزۋ ناتيجەسىندە «استانا دەكلاراتسياسى» قابىلدانعانى تۋرالى حابارلادى.
قازاقستان پرەزيدەنتى سوڭعى 20 جىل ىشىندە استاناعا 22 مونارح, 180 پرەزيدەنت, 109 ۇكىمەت باسشىلارى جانە 114 حالىقارالىق ۇيىم باسشىلارى كەلگەنىن اتاپ ءوتتى.
«قالا 4.0 يندۋسترياسىنىڭ جاھاندىق تەحنولوگيالىق ۇردىسىنە ساي دامىپ كەلەدى. وڭىرلىك جالپى ءونىم وسى جىلدار ىشىندە 190 ەسە ءوستى. ول نومينالدى تۇردە 5 تريلليون تەڭگەگە جەتىپ, ناقتى ايتقاندا, 5,5 ەسە ارتتى. 20 جىل ىشىندە ينۆەستيتسيا كولەمى شامامەن 8 تريلليون تەڭگەنى قۇرادى. جالپى, باس قالانى دامىتۋعا جۇمسالعان مەملەكەت قارجىسى شامامەن 2,5 ەسە اقتالدى» دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
كاسپي مارتەبەسى ايقىندالدى
كاسپي تەڭىزىنە قاتىستى بارلىق ماسەلە 1992 جىلدان بەرى تالقىلانىپ كەلەدى. اقىرى وسى جىلى بەس ەل پرەزيدەنتتەرىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن سامميتتە قازاقستان, رەسەي, ازەربايجان, تۇرىكمەنستان جانە يران 700-دەن استام تەڭىز وسىمدىگى بار, مۇناي مەن گاز كەنىشتەرىنە باي الەمدەگى ەڭ ۇلكەن تۇيىق سۋ قويماسىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسىن قايتادان قارادى. كاسپي ءسامميتىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ماڭىزدى جەتى قۇجاتقا قول قويىلدى. ونىڭ ىشىندە كاسپي تەڭىزىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى تۋرالى كونۆەنتسيا; كاسپي تەڭىزىندە تەرروريزمگە قارسى كۇرەس جۇرگىزۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى حاتتاما;
كاسپي تەڭىزىندە ۇيىمداسقان قىلمىسقا قارسى كۇرەس جۇرگىزۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى حاتتاما; كاسپي ماڭى مەملەكەتتەرىنىڭ ۇكىمەتتەرى اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم; كاسپي ماڭى مەملەكەتتەرىنىڭ ۇكىمەتتەرى اراسىندا كولىك سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىم; كاسپي تەڭىزىندە جانجالدىڭ الدىن الۋ تۋرالى كەلىسىم جانە شەكارا ۆەدومستۆولارىنىڭ ىنتىماقتاستىعى مەن ءوزارا ءىس-قيمىلى تۋرالى حاتتاما بار.
دومبىرا كۇمبىرلەگەن كۇن
1 شىلدەدە ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت ۇلتتىق دومبىرا كۇنى دۇبىرلەپ تويلاندى. قازاق ەلى الاڭىنداعى ايتۋلى دۋمانعا ەلباسى دا قاتىسىپ, قاسيەتتى قارا دومبىرانىڭ بۇگىندە قازاقتىڭ برەندىنە اينالعاندىعىن ايتتى. «جاقىندا مەنىڭ جارلىعىممەن شىلدەنىڭ ءبىرىنشى جەكسەنبىسى ۇلتتىق دومبىرا كۇنى دەپ جاريالانعانىن بىلەسىزدەر. بۇگىن بۇل مەرەكەنى ەلىمىزدىڭ بارلىق ءوڭىرى اتاپ وتۋدە. دومبىرا – قازاقتىڭ جانى, رۋحى, تاريحى, سالت-ءداستۇرى, بۇكىل ءبىتىم-بولمىسى. «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى ارقىلى ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدى الەمگە تانىتۋعا دومبىرا ەرەكشە ۇلەس قوسادى. قۇرمانعازى مەن داۋلەتكەرەيدىڭ, تاتتىمبەت پەن سۇگىردىڭ, قازانعاپ پەن دينانىڭ كۇيلەرى – ءتول مادەنيەتىمىزدىڭ بىرەگەي ۇلگىلەرى. ءبىزدىڭ مادەني قۇندىلىقتارىمىز بەن ءداستۇرىمىز قوس ىشەكتىڭ ءۇنى مەن كۇمبىرلەگەن كۇي ارقىلى ۇرپاقتان-ۇرپاققا بەرىلەدى. ۇلتتىق دومبىرا كۇنىنىڭ استانادا – تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ جۇرەگىندە دۇنيەگە كەلۋىنىڭ سيمۆولدىق ءمانى بار» دەدى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
ەلباسىنىڭ قۇتتىقتاۋىنان كەيىن ديريجەر ايتقالي جايىموۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن 2000-نان اسا مۋزىكانت «كوڭىلاشار», «اداي», «بالبىراۋىن», «ەركە سىلقىم» جانە «سارىارقا» كۇيلەرىن توگىلتە جونەلدى. كوز الدىمىزعا بەينە ءبىر مىڭ جىلقىنىڭ دۇبىرلەگەن تۇياقتارىنىڭ دىبىسى كەلدى. قۇرمانعازىنىڭ, داۋلەتكەرەيدىڭ, تاتتىمبەت بەن سۇگىردىڭ, قازانعاپ پەن دينانىڭ كۇمبىرلى شىعارمالارىمەن ەلوردا اسپانى تەربەلىپ تۇردى. شاراعا قاسيەتتى دومبىرانىڭ قۇلاعىندا وينايتىن جەتى جاستاعى جەتكىنشەكتەن باستاپ سەكسەندەگى قارياعا دەيىن قاتىستى.
عالامدىق دامۋدىڭ بەس مەگاترەندى
ەلوردادا ءحى استانا ەكونوميكالىق فورۋمى ءوتتى. حالىقارالىق فورۋم «جاھاندىق سىن-تەگەۋرىندەر ءسامميتى» دەپ اتالدى. ەكسپو-2017 كورمە كەشەنىنىڭ بازاسىنداعى كونگرەسس-ورتالىقتا وتكەن حالىقارالىق فورۋمنىڭ پلەنارلىق وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ شيەلەنىستى جاعدايلاردىڭ كوبەيگەنىنە جانە قازىرگى وركەنيەتتىڭ جاڭا جاھاندىق ترانسفورماتسياسىنا توقتالىپ, عالامدىق دامۋدىڭ باستى بەس مەگاترەندىن اتاپ ءوتتى. ولاردىڭ قاتارىندا ادام قىزمەتىنىڭ بارلىق سالالارىن تسيفرلاندىرۋ, ەنەرگەتيكالىق رەۆوليۋتسيا, جەر شارىنداعى تۇرعىندار سانىنىڭ جىلدام ءوسۋى, ۋربانيزاتسيا قارقىنى مەن سيپاتىنىڭ جانە جاھاندىق ەڭبەك نارىعىنىڭ وزگەرۋى بار.
ءۇش كۇنگە سوزىلعان القالى جيىنعا نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارى, الەمگە ايگىلى ساراپشىلار, ساياساتتانۋشىلار, دۇنيە ءجۇزىنىڭ بيزنەس ەليتاسى قاتىستى. مارتەبەلى مەيماندار ءارى سپيكەرلەردىڭ ساناتىندا بولعان حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتىنىڭ ەتيكا جونىندەگى كوميسسياسىنىڭ توراعاسى, بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ سەگىزىنشى باس حاتشىسى پان گي مۋن, Apple كومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋعا قاتىسقان تۇلعالاردىڭ ءبىرى, ايگىلى مەتسەنات ستيۆ ۆوزنياك, فيزيك, فۋتۋريست جانە عىلىمدى دارىپتەۋشى ميتيو كاكۋ, Golman Sachs بۇرىنعى توراعاسى, بريتاندىق قارجىگەر, ەكونوميست, فيلوسوف دجيم و` نيل, فرانتسيانىڭ ەكس-پرەزيدەنتى فرانسۋا وللاند, «ياندەكس» كومپانيالار توبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىسى ءارى باسشىسى اركادي ۆولوج جانە باسقالار پلەنارلىق وتىرىستا ءسوز سويلەپ, فورۋم تاقىرىبىنا قاتىستى ويلارىن ورتاعا سالدى.
ءالەم اقىندارى – استانادا
جازدا اۆستراليا, فرانتسيا, قىتاي, فينليانديا, پولشا, رەسەي, ارمەنيا, قىرعىزستان اقىندارى قازاقستانعا كەلىپ, ءبىر توپ قازاق شايىرلارىمەن بىرگە تابيعاتى تاڭعاجايىپ بۋراباي مەن باياناۋىلعا, جەر ءجانناتى – جەتىسۋعا باردى. استانانى ارالاپ, ۇلى دالا ەلورداسىنىڭ كوركىنە تامسانىپ, شابىتتارىنا شابىت قوستى. وسى ساپار «قازاقستان» ورتالىق كونتسەرت زالىندا وتكەن «اق وردالى استانا» اتتى حالىقارالىق پوەزيا كەشىمەن قورىتىندىلاندى. قوناق بولىپ كەلگەن شەتەل قالامگەرلەرى قاتارىنان «ليتەراتۋرنايا گازەتا» باسىلىمىنىڭ باس رەداكتورى ماكسيم زامشەۆ, اقىن, اۋدارماشى سەرگەي مناتساكانيان, وسى ساپاردا جەتىسۋ ولكەسىن جىرعا قوسقان ميحايل سينەلنيكوۆ, «قوياندى تاۋلارىنىڭ كولدەرى» دەپ كوسىلگەن ليۋبوۆ كراساۆينا, فينليانديا اقىنى يۋككا مالينەن, فرانتسيا اقىنى تەري مارينياك, ارمەنيا اقىنى گاگيك داۆتيان, استانانى جىرلاعان پولشا اقىنى مالگوجاتا ماحلەۆسكايا, كەزىندە قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستانداعى ەلشىسى بولعان اقىن اكبار رىسقۇلوۆ تابىلدى. شەتەل جانە قازاق اقىندارىنىڭ باسىن قوسقان ساپار ناتيجەسىندە ارنايى بەينەالبوم جاسالىپ, وسى اقىنداردىڭ ولەڭدەرى كىتاپ بولىپ شىقتى.
بىرەگەي مونۋمەنت
«وڭىرلەردىڭ استاناعا تارتۋى» جوباسى اياسىندا قاراعاندى وبلىسى ەلورداعا ءبىر ەمەس, ەكى سىيلىق تارتۋ ەتتى. ەندى استانالىقتار قاراعاندى وبلىسىنىڭ اتىنان سالىنعان «قازاق ەلىنە مىڭ العىس» ەسكەرتكىشى مەن «ۇلىتاۋ» اللەياسىندا سەرۋەندەي الادى. ەكى نىساننىڭ تۇساۋكەسەرى اعىمداعى جىلدىڭ 2 شىلدەسىندە ءوتتى. ۇزىندىعى – 250 مەتر, ەنى 55 مەتر بولاتىن «ۇلىتاۋ» اللەياسى تۇركىستان كوشەسى مەن ماڭگىلىك ەل داڭعىلىنداعى «تريۋمفالنىي اركانىڭ» بويىندا ورنالاسقان.
ال «قازاق ەلىنە مىڭ العىس» مونۋمەنتىنە كەلسەك, بۇل – ءتورت مۇسىندىك كومپوزيتسيانىڭ 4 مۇسىندىك قۇرامى. ەسكەرتكىشتىڭ جالپى بيىكتىگى 13,35 مەتردى قۇرايدى (ونىڭ ىشىندە: ەسكەرتكىش – 7,0 م, پەستانتسيا – 6,35 م). «ەسكەرتكىش رەپرەسسيا كەزىندە بوسقىن بالالاردى, ياعني كورەي جانە كاۆكاز ۇلتىنىڭ بالالارىن, سونداي-اق ەۋروپالىق قىزدى قامقورلىعىنا العان قازاق ايەلىن بەينەلەيدى.
جاڭعىرعان ساياباق
ەلوردانىڭ مەرەيتويىنا وراي الماتى وبلىسى قالاداعى اراي ساياباعىن ادام تانىماستاي ەتىپ وزگەرتىپ, ونىڭ اتاۋىن «jetisý» دەپ قويدى. ساياباققا كىرەردە جەتىسۋدىڭ جەتى وزەنى مەن وبلىستىڭ تاۋلارى, ونىڭ ىشىندە ءدال ورتاسىندا داڭقتى حان-ءتاڭىرى شىن بەينەلەنگەن اركانى كورۋگە بولادى. وسىلايشا ەلوردانىڭ 20 جىلدىعىنا وراي الماتى وبلىسى «اراي» ساياباعىن قايتا قۇرىپ, جەتىلدىردى. ونىڭ كىرەبەرىسىندە جەتىسۋدى بەينەلەيتىن جەتى اركا, سۋبۇرقاقتارى بار باستى اللەيا ورنالاسقان, سونداي-اق تاۋ سىلەمدەرىنىڭ كورىنىسى جانە كيىز ۇيگە ۇقساس ورىن-جايلارى بار «اپورت» الاڭى, ءتۇرلى جاستاعى بالالارعا ارنالعان «تەنگري» الاڭى, شاعان اعاشى, «تامعالى تاس» پەتروگليفتەرى بەينەلەنگەن تاستار جانە شارىن شاتقالىنىڭ ۇلگىسى بار.
1 قاڭتار – قازاقستان بۇۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندەگى توراعالىققا كىرىستى. قازاقستان باستاماسىمەن حالىقارالىق كەڭەسۋلەر, بريفينگتەر مەن دەباتتار تۇرىندە 30-عا جۋىق وتىرىس بولىپ, سونىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ءباسپاسوز ءۇشىن قارار مەن مالىمدەمەلەر قابىلداندى.
1 قاڭتار – قازاقستاندا تۇزەتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەن جاڭا سالىق كودەكسى ىسكە قوسىلدى.
29 قاڭتار – قازاقستاندىق سپورتشىلار كورەيانىڭ پحەنچحان قالاسىندا وتەتىن ءححىىى قىسقى وليمپيادا ويىندارىنا اتتاندى.
7 اقپان – استانا قالاسى اكىمدىگى مەن مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنىڭ «استانا – ادالدىق الاڭى» بىرلەسكەن جوباسى ىسكە قوسىلدى.
19 اقپان – ەلباسى جارلىعىمەن لاتىن گرافيكاسى نەگىزىندەگى قازاق ءتىلى ءالىپبيىنىڭ جاڭا, اپوستروفسىز نۇسقاسى بەكىتىلدى.
15 ناۋرىز – استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ بايقوڭىر اۋدانىن قۇرۋ تۋرالى قاۋلىسى شىقتى. جاڭا اۋداننىڭ اكىمى بولىپ ەرلان قاناليموۆ تاعايىندالدى.
10 مامىر – استانانىڭ 20 جىلدىعىنا وراي قالانىڭ شىعارماشىلىق ۇجىمدارى «استانادان اق تىلەك» اتتى مەرەكەلىك باعدارلامامەن ەل ايماقتارىنا اتتانىپ كەتتى.
19 مامىر – كينورەجيسسەر سەرگەي دۆورتسەۆويدىڭ «ايكا» فيلمىندە باس كەيىپكەردى سومداعان قازاق اكتريساسى سامال ەسلاموۆا كانن كينوفەستيۆالىنىڭ «ۇزدىك ايەل بەينەسى» اتالىمىنىڭ جەڭىمپازى اتاندى.
12 ماۋسىم – ۆەنگريالىق سالت اتتى جيھانكەز يشتۆان بەنتسە استانادان كەزەكتى ساياحاتقا اتتاندى. ساياحاتتى ەلوردانىڭ 20 جىلدىعىنا ارناپ, قاراعاندى, شىعىس قازاقستان وبلىستارى اۋماعىنان ءوتىپ, موڭعولياعا دەيىن باردى.
19 ماۋسىم – مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن تۇركىستان وبلىسى قۇرىلدى. تۇركىستان قالاسى وبلىس ورتالىعى بولدى. شىمكەنت رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالانىڭ مارتەبەسىن الدى.
23-25 ماۋسىم – قىزىلجار وڭىرىندە ماعجان جۇماباەۆتىڭ 125 جىلدىعى اتالىپ ءوتتى.
4 شىلدە – «7-20-25» تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى ىسكە قوسىلدى.
25 شىلدە – «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعى رەسمي تۇردە اشىلدى. ورتالىق ەاەو ايماعى مەن ورتالىق ازياداعى ەڭ ءىرى قارجى قىزمەتىن ۇسىنۋشى رەتىندە قۇرىلدى.
12 تامىز – اقتاۋدا كاسپي ماڭى ەلدەرىنىڭ V ءسامميتى ءوتتى. سامميت جۇمىسىنا قازاقستان, ازەربايجان, يران, رەسەي مەن تۇركىمەنستان باسشىلارى قاتىستى. سامميتتە 20 جىل بويى جۇمىس جۇرگىزىلىپ كەلە جاتقان كاسپي تەڭىزىنىڭ قۇقىقتىق مارتەبەسى تۋرالى كونۆەنتسيا قابىلداندى.
19 قاراشا – استانا – تمد كەڭىستىگىندەگى ىسكەرلىك جانە وقيعالىق ءتۋريزمنىڭ ەڭ ۇزدىك قالاسى اتانىپ, «Business Traveller Russia&CIS Awards» سىيلىعىن يەلەندى.
21 قاراشا – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالاسى جاريالاندى.
