«استانا اقشامىنىڭ» ءار سانى ەلوردانىڭ تىنىس-تىرشىلىگىمەن بىتە قايناسىپ جاتىر. ول ءوزىنىڭ وتىز جىلدىق عۇمىرىندا استانانىڭ تاريحي جىلناماسىنا اينالدى دەسەك, تىم ارتىق ايتقان بولمايمىز. باسىلىمنىڭ قاتتالىپ جاتقان تىگىندىلەرىن اقتارساڭىز, وسىناۋ جىلدار ىشىندەگى قالانىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن, كوكەيتەستى پروبلەمالارى مەن وزەكتى ماسەلەلەرىن كوز الدىڭىزدان وتكەرەسىز. قوعامدى, تۇرعىنداردى, زيالى قاۋىمدى جانە جالپى وقىرمان قاۋىمىن ءار جىلدارى نە تولعاندىرىپ كەلگەنىن سەزىنە الاسىزدار. گازەت حالىقتىڭ شىن مانىندە ءۇنجارياسىنا اينالدى, مۇندا كوپتەگەن اۆتورلاردىڭ, عالىمدار مەن ءارتۇرلى سالا ماماندارىنىڭ, قاراپايىم ادامداردىڭ ەڭبەكتەرىمەن, تولعانىستارىمەن تانىسۋعا بولادى. رەداكتسيا ۇجىمى ءار نومىردە ەل ومىرىندەگى «ءۇپ» ەتكەن جاقسى جاڭالىقتار مەن اقجولتاي حابار-وشارلاردى قازاققا جەتكىزۋگە اسىقتى. تىلشىلەر قاۋىمى كۇندەلىكتى جۇمىسىندا مەملەكەتتىڭ ساياسي-قوعامدىق, الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق, مادەنيەت جانە رۋحانيات, ونەر, سپورت جانە باسقا دا سالاداعى ماڭىزدى ماسەلەلەرىن تەگىس قامتۋعا تىرىستى. ەندى گازەتتىڭ سول كۇندەرىنىڭ ەستەلىگىندەي بولعان سارعىش تارتقان بەتتەرىنەن دەرەك كەلتىرەيىك.
تۇڭعىش ينتەللەكتۋالدىق مەكتەپ
2009 جىلدىڭ العاشقى ساندارىنىڭ ءبىرى گازەتتىڭ ءبىرىنشى بەتىنەن ادەتتەگىدەي جاعىمدى جاڭالىقپەن باستالعان. باسىلىمنىڭ 13 قاڭتار كۇنگى سانىندا استانادا تۇڭعىش ينتەللەكتۋالدىق مەكتەپتىڭ اشىلعانى جونىندە ايتىلادى:
«بىلەكتى ءبىردى جىعادى, ءبىلىمدى مىڭدى جىعادى» دەگەندەي, بۇل ەل ومىرىندەگى اسا ماڭىزدى وقيعالاردىڭ ءبىرى ەكەنى داۋسىز. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ونىڭ الدىنداعى جىلى ۇكىمەتكە استانا مەن الماتى قالالارىندا جانە بارلىق وبلىس ورتالىقتارىندا ينتەللەكتۋالدىق مەكتەپتەر اشۋ تۋرالى تاپسىرما بەرگەن بولاتىن. مىنە, جىل باسىندا وسى جوبا ىسكە اسىپ, تۇڭعىش زاماناۋي ءبىلىم وشاعى ەلوردادا اشىلىپ وتىر.
«ءححى عاسىر – عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ عاسىرى» دەيدى قر پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ ينتەللەكتۋالدىق مەكتەپتىڭ اشىلۋ سالتاناتى كەزىندە. «قازاقستان-2030» ستراتەگيالىق دامۋ باعدارلاماسىندا ءبىلىم ماسەلەسىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنگەنىن وزدەرىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر. سوڭعى 10 جىلدىڭ وزىندە بۇل سالاعا بولىنگەن قارجى 7 ەسە ءوسىپ وتىر. بيىل مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسى 25 پايىزعا كوتەرىلدى. بۇدان وزگە, «100 مەكتەپ» باعدارلاماسى اياسىندا بيىل ەلىمىزدە جاڭادان 80 مەكتەپ اشىلماق. مۇنىڭ ءبارى – مەملەكەتتىڭ ءبىلىم سالاسىنا جاساپ وتىرعان قامقورلىعىنىڭ كورىنىسى».
قازاقتىڭ جانى – تىلىندە
مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ماسەلەسى – ۇلتىمىزدىڭ ءبىر ءبۇيىرىنە باتىپ جۇرگەن وتە وزەكتى ماسەلە. ول, اسىرەسە, تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا جانە سلاۆيان دياسپورالارى كوپ قونىستانعان سولتۇستىك پەن شىعىس وڭىرلەردە وتە ۇشىنىپ تۇردى. ەل اراسىندا قازاق ءتىلىنىڭ قوعامدا كەڭىنەن قولدانىس تابۋى ءۇشىن سول كەزدەرى ساياساتتى نەمەسە قولدانىستاعى زاڭداردى وزگەرتۋ كەرەك دەگەن پىكىر ايتىلىپ ءجۇردى. وسىعان وراي, گازەتتىڭ كەزەكتى سانىندا بەلگىلى زاڭگەر, ءتىل جاناشىرى ابزال قۇسپان سۇحبات بەرەدى.
«زاڭدى ايىپتاي بەرەمىز. ءوزىم زاڭگەر بولعان سوڭ, عافۋ ەتىڭىز, زاڭنان گورى, مەن زاڭدى قولدانباي جۇرگەن حالىقتى كوبىرەك كىنالايمىن. «مىنا باپ ءالسىز, انا تۇسى كەمشىن» دەپ مۇيىزدەي بەرگەنشە, قولدانىستاعى زاڭمەن دە كوپ شارۋا تىندىرۋعا بولادى» دەپ زاڭگەر «ءتىل تۋرالى» زاڭنىڭ كۇندەلىكتى ومىردە قوعامنىڭ پايداسىنا اسىرىلماي جاتقانىن ايتىپ, كوپشىلىكتىڭ وزىنە سالماق سالا سويلەپتى. سونداي-اق ول ءوز ومىرىنەن, قىزمەت تاجىريبەسىنەن ۇتىمدى مىسالدار كەلتىرگەن.
اقسۇڭقار اقىن
«استانا اقشامىنىڭ» 3 ناۋرىز كۇنگى سانىندا قازاقتىڭ كورنەكتى اقىنى, قوعام قايراتكەرى ساكەن سەيفۋلليننىڭ قازا تاپقان كۇنىنە وراي ماقالا جاريالانىپتى.
ماقالا اۆتورى گۇلجان راحمان بىلاي دەيدى: «قازاقتى «قازاق» دەيىك, قاتەنى تۇزەتەيىك» دەگەن ساكەن سەيفۋللين – قازاق اتاۋىنا اراشا ءتۇسىپ, ۇلتىنا تونگەن قاۋىپتى ەرتە سەزىنگەن, ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى جولىندا ايانباي ەڭبەك ەتكەن قوعام قايراتكەرى, داۋىلپاز اقىن. ول «قازاق حالقىنا وقۋ كەرەك, وقۋ كەرەك, وقۋ كەرەك!.. وقىماعان ادام, وقىماعان حالىق – نادان, قاراڭعى, سوقىر» دەگەن بەرىك ۇستانىمىن مىسالعا كەلتىرەدى.
بىرەۋ بىلەر, بىرەۋ بىلمەس, ساكەن قازاق ۇكىمەتىنىڭ باسىنا كەلگەننەن كەيىن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە شاكىرتاقى ءبولۋ تۋرالى قاۋلى قابىلداتىپ, زاڭ, ەكونوميكا, مەديتسينا, اسكەري ماماندىقتار بويىنشا ۇلتتىق كادرلاردى دايىنداۋعا زور ەڭبەك ءسىڭىردى. اسىرەسە قازاق بالالارىنىڭ رەسەيدە ءبىلىم الۋى ءۇشىن 1140 گرانت بولگىزگەن. سول جىلدارى تاعايىندالعان شاكىرتاقىمەن وقىعان جاستاردىڭ اراسىنان كەيىن ءىرى عالىمدار مەن ونەر قايراتكەرلەرى شىقتى. ولاردىڭ قاتارىندا پەتەربۋرگ ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىعان مۇحتار اۋەزوۆ, الكەي مارعۇلان, تومسك پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتىندا ءبىلىم العان قانىش ساتپاەۆ بار.
«ساكەڭنىڭ نار تۇلعاسى, ونەگەلى ءىسى تاريح كۇنپاراعىندا ماڭگى جازىلىپ قالا بەرمەك. ساكەن بابامىزدىڭ ازاماتتىق بورىشى, حالقىنا جاساعان جاقسىلىعى بۇگىنگى ۇرپاق كەلبەتىنە ۇلگى, ءتالىم-تاربيە بولماق» دەيدى اقىننىڭ نەمەرە قىزى رىمجان ماجيتقىزى وسى ماقالادا.
اتاعى الەمگە جايىلعان
گازەتتىڭ ءساۋىر ايىنداعى سانىندا قازاق حالقىنىڭ تاريحىنداعى تۇڭعىش كاسىپقوي بالۋانى قاجىمۇقان مۇڭايتپاسۇلى تۋرالى تولىمدى ماقالا شىعىپتى. تۇتاس عۇمىرىن كۇرەس ونەرىنە ارناپ, ۇلان-عايىر جەرى مەن ءورشىل حالقىن ءبىرىنشى بولىپ وزگە جۇرتقا پاش ەتكەن, وزىنەن بۇرىنعى قانداستارى باسپاعان توپىراقتى باسىپ, كورمەگەن ەلدى كورىپ, وزگە قازاق تاقپاعان التىن, كۇمىس مەدالداردى موينىنا تۇڭعىش ىلگەن – قاجىمۇقان بابامىز.
اباي – ۇلت ۇستازى
گازەتتىڭ 8 تامىز كۇنگى سانىندا جازۋشى تۇرسىنجان شاپاي ۇلت ۇستازى تۋرالى تەرەڭ تالداۋ ماقالاسىن بەرىپتى. «تاريح بىزگە جاس ابايدىڭ كەلبەتىن ساقتاعان جوق, – دەپ باستايدى ءسوزىن ابايتانۋشى. – ءبىز بىلگەندە, اباي – «قارتايىپ, قايعى ويلاعان» قارت… ابايدىڭ بارشا جۇرتقا ايگىلى «رەسمي» پورترەتتەرىنە زەر سالساڭىز – تاقيا كيگەن, جۇزىندە وي بەلگىسى, سەزىم نىشانى جوق ستاندارتتى ەگدە. ورىستار دا تولستويدى ءبىر قۇشاق ساقالسىز ەلەستەتە المايدى… نەگە؟
جالپى, جۇرتتىڭ ساناسىندا ەكەۋىنىڭ دە سۋرەتكەر-گەني رەتىندەگى باعاسىنان گورى, مورالدىق گەني تۇرعىسىنداعى بەدەلى باسىمىراق سياقتى» دەيدى ت.شاپاي.
ءۇيى جوقتىڭ – كۇيى جوق
باسىلىمنىڭ 27 تامىز كۇنگى سانىندا گازەت ءتىلشىسى قىمبات توقتامۇرات تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى تۋرالى كولەمدى ماقالا جازىپتى. باسپانا – قالاعا كەلگەن قازاقتىڭ باستى پروبلەماسى. بۇل – ەلوردادا عانا ەمەس, بارلىق ءىرى مەگاپوليستەردىڭ, وبلىس ورتالىقتارىنىڭ باسىندا بار جايت. ونىڭ ۇستىنە جىلدان-جىلعا ءىرىلى-كىشىلى شاھارلاردا تۇراتىن حالىقتىڭ, ونىڭ ىشىندە دە قانداستارىمىزدىڭ سانى ارتىپ كەلەدى. سوندىقتان استانالىقتاردى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ – اتقارۋشى بيلىكتىڭ كوكەيتەستى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى.
قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتقان نىسانداردى ارالاعان ەلوردا اكىمى يمانعالي تاسماعامبەتوۆ اعىمداعى جىلى جوسپار بويىنشا 93 تۇرعىن ءۇي كەشەنى جاڭادان پايدالانۋعا بەرىلەتىنىن ايتقان. اكىم قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ قارقىنىنا قاناعاتتانارلىق باعا بەرە كەلىپ, باس قالا ءۇشىن ماڭىزى زور بىرنەشە عيماراتتاردى بولە-جارا اتادى: «حان شاتىردىڭ» قۇرىلىسى جوسپار بويىنشا اياقتالۋعا جاقىن. عيماراتتىڭ جىلجىمالى توبەسى سالىنىپ بىتكەن سوڭ, جالعا الۋشىلار بۋتيكتەرىن ورنالاستىرا باستايدى. قۇرىلىستىڭ تەز ءبىتۋى – ولاردىڭ قانشالىقتى شاپشاڭ جۇمىس ىستەۋىنە بايلانىستى» دەيدى يمەكەڭ.
ءتىلشىنىڭ ايتۋىنشا, وسى جىلى «شابىت» شىعارماشىلىق سارايىنىڭ دا قۇرىلىسى اياقتالۋى ءتيىس ەكەن.
ءبىتىمى بولەك بەكزات ەدى
قازاق سپورتىندا شوقجۇلدىزداي جارق ەتىپ كەلىپ, ساعىمداي بولىپ عايىپقا اينالعان بوكسشى بەكزات ساتتارحانوۆتىڭ قازاسى قالىڭ ەلدىڭ جۇرەگىن قارس ايىردى. 2000 جىلى سيدنەي وليمپياداسىندا ول التىننان القا تاققاندا, قۋانىشتان تەبىرەنبەگەن, «التىن ايدارلى» ۇلىنا سۇيسىنبەگەن جانكۇيەر كەمدە-كەم ەدى. اتتەڭ, ونىڭ ءومىرى كەلتە بولدى. سول جىلى جەلتوقسان ايىندا نەبارى 20 جاسىندا ءبىز بەكزاتتان ايىرىلىپ قالدىق. باسىلىمنىڭ كەزەكتى سانىندا مارقۇمنىڭ ءومىرى تۋرالى تۇتاس ءبىر بەت ماقالا شىققان.
قازاقستاننىڭ ەل بىرلىگى دوكتريناسى
2009 جىلدىڭ ەڭ ايرىقشا جاڭالىعىنىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى – قازاقستاننىڭ ەل بىرلىگى دوكتريناسىنىڭ قابىلدانۋى. ونىڭ تالقىلاۋعا ارنالعان جوباسى گازەتتىڭ 7 قاراشاسى كۇنگى سانىندا جارىق كوردى. ول مەملەكەتتىڭ ىشكى ساياساتىن, قوعامدىق قىزمەتىن, ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق قاتىناستاردى رەتتەيتىن نەگىزگى قۇجات بولىپ تابىلادى. دوكترينادا ۇلتتىق ساياساتتىڭ ماقساتتارى, مىندەتتەرى, ۇستانىمدارى, سونداي-اق ونى ىسكە اسىرۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارى باياندالعان. دوكترينا جوباسى ەل ىشىندە قىزۋ تالقىعا, ءتىپتى تالاسقا ءتۇسىپ بارىپ ارەڭ قابىلداندى. مۇندا قازاق ءتىلدى قاۋىمنىڭ مارتەبەسىن ارتتىراتىن بىرقاتار ماسەلەلەر كوتەرىلىپ, بەكىتىلگەن بولاتىن. وكىنىشكە قاراي, قازاقستاننىڭ ەل بىرلىگى دوكتريناسىنىڭ ءبىز ۇناتقان نۇسقاسى قابىلدانعانمەن, ول الدەبىر پيعىلداردىڭ كەسىرىنەن قوعام ومىرىنە ارالاستىرىلماي ۇمىت قالدى.
