الداعى جىلى قازاق جەرىنەن العاشقى «التىن ادامنىڭ» تابىلعانىنا تۋرا 50 جىل تولادى. بۇل ءوز كەزىندە ەلىمىز ءۇشىن عانا ەمەس, الەم ءۇشىن ۇلكەن جاڭالىق بولدى. مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تاياۋدا جارىق كورگەن «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» اتتى ماقالاسىندا ونىڭ ءمان-ماڭىزىن اتاپ ءوتتى. تاۋەلسىزدىگىمىزدى العان سوڭ التايدان اتىراۋعا دەيىن سوزىلىپ جاتقان كەڭ-بايتاق دالامىزدىڭ باتىسى مەن شىعىسى, ورتالىعىنان دا بىرنەشە «التىن ادام» تابىلدى. سونىڭ ازىرگە سوڭعىسى بيىلعى جازدا شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ەلەكە سازى دەگەن جەرىنەن شىقتى.
وسى كۇندەرگە دەيىن تابىلعان «التىن ادام» قورىمدارىنىڭ كوبىسى تونالعان. تەك ەسىك قورعانىنان انىقتالعان ونىڭ العاشقىسى مەن ەلەكە سازىنان قازىپ الىنعان كەيىنگىسى عانا بۇتىندەي شىققان. ياعني كيىمى باستان-اياق التىنمەن اپتالعان. جانىنا جەرلەنگەن زاتتار دا جاقسى ساقتالعان. مۇنىڭ جايىن جاقىندا گازەتىمىزگە بەرگەن سۇحباتىندا بەلگىلى ارحەولوگ, تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى زەينوللا ساماشەۆ تارقاتىپ ايتتى.
ارحەولوگتىڭ ايتۋىنشا, ەلەكە سازىنان ەكى ادامنىڭ سۇيەگى شىققان. ءبىرىنشىسى – ايەل, ەكىنشىسى – ەر ادام. ايەلدىڭ جاس مولشەرى – 13-15-دەردە. بىراق ايەلدىڭ زاتتارىنان تۇك قالماي تونالعان. وڭ جاعىندا جاتقان ەر ادامنىڭ زاتتارى سول قالپىندا ساقتالعان. بۇل – 17-18 جاستاعى جىگىت, بويى – 160-170 سانتيمەتر شاماسىندا. «التىن ادام» دەپ بەلگىلەنگەن ەر ادام مۇردەسىنىڭ ۇستىنە تاستار قۇلاپ, توناۋشىلار ونى كورمەي قالعان بولسا كەرەك.
جىگىتتىڭ باس كيىمى, ۇستىندەگى كيىمىنىڭ وڭىرلەرى, سول جاق بەلىندەگى قورامساق پەن ساداقتىڭ قابى, وڭ جاق بەلىندەگى قانجاردىڭ قىنابى تۇگەلدەي بارىس, بۇعى سەكىلدى ءتۇرلى اڭداردىڭ بەينەسىندەگى التىن اشەكەيلەرمەن بەزەندىرىلگەن. موينىنداعى القاسى سوم التىننان قۇيىلىپ جاسالعان. اياعىنداعى قونىشى جوق كەبىسى مەن بۇتىنداعى شالبارىنا دەيىن كوزگە كورىنبەيتىن, وتە ۇساق, ديامەترى 1 مم التىن مونشاقتار وتكىزىلگەن. ال ونىڭ ءومىر سۇرگەن ءداۋىرى بولجام بويىنشا VIII-VII عاسىر, ياعني ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى 2700-2800 جىلدار.
ەسىك جانە بەرەل قورعاندارىنان تابىلعاندارىنان ءتورت عاسىر بۇرىن تۋعان بۇل «التىن ادام» پاتشا اۋلەتىنەن شىققان دەپ بولجانىپ وتىر. قازىر ءتيىستى عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. بۇل پروتسەسس بىرنەشە جىلعا سوزىلادى. ول ءۇشىن الىس-جاقىن شەتەلدەردەن ماماندار شاقىرتىلدى. گەنەتيكالىق جانە انتروپولوگيالىق جۇمىستارعا چەحيا, رەسەي عالىمدارى تارتىلدى.
ايتقانداي, بيىل مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن «التىن ادامنىڭ» الەم مۋزەيلەرىنە شەرۋى» اتتى حالىقارالىق كورمە جوباسى قولعا الىندى. جىل ىشىندە بۇل جوبا الەمنىڭ التى ەلىندە, اتاپ ايتساق, بەلارۋس, ازەربايجان, رەسەي, قىتاي, پولشا جانە وڭتۇستىك كورەيادا جۇزەگە اسىرىلىپ, شەتەلدىكتەر كورمەنى تاماشالاعان. اتالمىش جوبا تابالدىرىعىمىزدى اتتاعالى تۇرعان جىلى دا جالعاسادى.
1925 جىلى پاڭ ءپاريجدى سالعان انىمەن تامسانتقان امىرە قاشاۋباەۆتىڭ سول كەزدە جەڭىپ العان كۇمىس مەدالىنىڭ ۇلتتىق مۋزەيگە تاپسىرىلۋى دا ءوتىپ بارا جاتقان جىلدىڭ ەلەۋلى جاڭالىقتارىنىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەيمىز. بۇل جادىگەردى بىلتىرعى اقپان ايىندا استانادا وتكەن امىرەتانۋشى جارقىن شاكارىمنىڭ «امرە ۆ پاريجە» اتتى كىتابىنىڭ تانىستىرىلىمىندا مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلىنىڭ قولىنان العاش رەت كورگەنبىز. سوندا مينيستر مەدالدىڭ ۇلتتىق مۋزەيگە تاپسىرىلاتىنىن ايتقان. سونى كۇتىپ جۇرگەن ەدىك. جاقىندا بۇل تاريحي ءساتتىڭ كۋاگەرى بولدىق. مۋزەيگە مەدالدى بيىل جالپىۇلتتىق پروكاتقا جول تارتقان «امىرە» كينوتۋىندىسىندا باس كەيىپكەردىڭ بەينەسىن سومداعان اكتەر سانجار ماديەۆ تاپسىردى.
تاعى ءبىر اتاپ وتەرلىگى, بيىل استانانىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان سالتاناتتى قابىلداۋعا قاتىسقان قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «استانا ەل قامىن جەگەن ەدىگەدەن باستاپ ءاز تاۋكەگە دەيىنگى قازاق حاندارىنىڭ ورداسى بولعان. مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا زەرتتەۋ جۇرگىزگەن استانالىق ارحەولوگتار ەسىلدىڭ بويىنداعى كۇيگەنجار اۋىلىنىڭ تۇسىنان ءاز تاۋكە حاننىڭ جازعى ورداسىنىڭ ورنىن تاپتى» دەگەن ەدى. بۇل ماسەلەمەن ءبىراز جىلدان بەرى اينالىسىپ جۇرگەن تاريحشى-عالىم جامبىل ارتىقباەۆ جۇرتشىلىقتىڭ كوزىن اشىپ, ءاز تاۋكەنىڭ جازعى ورداسى ەسىلدىڭ كۇيگەنجار اۋىلىنان اسا بەرىپ وڭعا قاراي شۇعىل بۇرىلاتىن جەرىندە, وزەننىڭ وڭ جاعالاۋىنا ورنالاسقانىن حابارلادى.
ال سول ماڭدا قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزگەن ك.اقىشەۆ اتىنداعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى سىرعا, ساقينا سىندى جادىگەرلەردى تاپتى. بۇل جادىگەرلەر «ماڭگىلىك ەل» سالتانات قاقپاسىندا ورنالاسقان قازىرگى زامانعى ونەر گالەرەياسىندا ەل نازارىندا ۇسىنىلدى. ينستيتۋت ديرەكتورى مارال حابدۋلينانىڭ ايتۋىنشا, وكىنىشكە قاراي, قازىلعان قورعانداردىڭ دەنى تونالعان بولىپ شىقتى. الايدا عالىمدار مۇنىمەن توقتامايدى. ولاي بولسا, وسى سالادان كەلەر جىلى ەلدى ەلەڭ ەتكىزەر جاڭالىقتاردى كۇتەمىز.
