تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ مەرەكەسى قارساڭىندا ەلباسىنىڭ رەزيدەنتسياسى, ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىندا ورىن تەپكەن ايشىقتى عيمارات – اقوردانىڭ جوباسىن جاساعان بەلگىلى ارحيتەكتور, قر ساۋلەتشىلەر وداعىنىڭ مۇشەسى بايعۇتتى تورتايمەن سۇحباتتاستىق.
ساۋلەت ونەرى – وتباسىمىزبەن تاڭداعان سالا
– بايعۇتتى سەيىتجانۇلى, ارحيتەكتۋرا ماماندىعىن تاڭداۋىڭىزعا نە سەبەپ بولدى, كىم اسەر ەتتى؟
– مەن ءوسىپ-ونگەن وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءبارى ونەرگە جاقىن. اكەمىز ون ساۋساعىنان ونەر تامعان شەبەر ەدى. قانمەن بەرىلگەن قاسيەت قوي. مەكتەپتە جۇرگەندە سۋرەت, سىزۋ پاندەرىنە بەيىم بولدىق, قابىرعا گازەتىن جاساۋعا بەلسەنە ارالاستىق. ارحيتەكتۋرا فاكۋلتەتىنە بىردەن كەلە قويعان جوقپىز. ءبىر جىلدارى اكەمىزدىڭ ءىزىن جالعاپ, ورمان شارۋاشىلىعىمەن اينالىستىق. مەن وقۋعا تۇسۋگە بارعان جىلى كونكۋرستان وتپەدىم. قالادان كەلە سالا تىڭعىلىقتى دايىندىققا كىرىستىم. ول كەزدەرى اۋدانعا «ارحيتەكتۋرا سسسر» جۋرنالىنىڭ ءبىر-اق داناسى كەلەتىن. جۋرنالعا جازىلۋعا رۇقسات الىپ, ءتورت-بەس جىل كولەمىندەي ماشىقتاندىم. ونەرىمدى باعالاپ, اۋىلدىق مەكتەپكە مۇعالىمدىككە شاقىردى. اقىرى, بەس جىلدان كەيىن وقۋعا تۇسكەندە بيىك شىڭدى باعىندىرعانداي كەرەمەت سەزىمگە بولەندىم. مەنىڭ اسەرىم بولۋى كەرەك, ءىنىم اراپباي دا ساۋلەت ونەرىن تاڭدادى. ەكەۋمىز ىلگەرى-كەيىن سول فاكۋلتەتتى بىتىردىك. بالالارىمىز ءبىزدىڭ جولىمىزدى تاڭدادى. ۇلكەن قىزىم دينارا – ەلىمىزدىڭ 15 قالاسىنداعى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ اۆتورى. مىنە, ۇرپاقتار ساباقتاستىعىنىڭ جارقىن مىسالى! ال ۇلكەن اعامىز – قۇرىلىسشى. جاس مامانداردى باعىتتاپ مەنى – تارازعا, اراپبايدى – اقتوبەگە جىبەردى. كەيىن ەلوردامىز استانا بولعان كەزدە باس شاھارعا قونىس اۋدارۋعا دەگەن قۇشتارلىق پايدا بولدى. اعايىندار ءبىر-بىرىمىزبەن حابارلاسا ءجۇرىپ, 1999 جىلى استاناعا كەلىپ, جۇمىسقا ورنالاستىق.
– بۇل – استانانىڭ ەلوردا بولعان العاشقى جىلدارى عوي. سول كەزدە قازىرگى ەلوردانىڭ كەلبەتى قانداي ەدى؟
– ول كەزدە استانا شاعىن قالا بولاتىن. ءبىز بىلەتىن ءۇش-اق ۇلكەن كوشە بار ەدى: قازىرگى بەيبىتشىلىك, رەسپۋبليكا جانە جەڭىس داڭعىلى. ال عيماراتتاردان – قازىرگى ەسكى ورتالىقتاعى قالالىق اكىمدىك, بۇرىنعى پارلامەنت ءۇيى, سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى بولاتىن. ال قالانىڭ وزىندە دۇرىس جول دا بولمايتىن. سوندا «بۇل قاشان قالا بولادى؟» دەپ ويلايتىنمىن. سويتسەم, ويىم اعاتتىق ەكەن. شاھار ءاپ-ساتتە وزگەرىپ, اسەم قالاعا اينالدى. قۇرىلىس قارقىندى جۇرگىزىلدى. ەلباسىنان باستاپ, ساۋلەتشىلەرگە دەيىن بىلەك سىبانا جۇمىس ىستەدىك. الدىمەن اقوردا مەن ۇكىمەت ءۇيىنىڭ ماڭايىنا شوعىرلانعان عيماراتتار سالىندى. اينالدىرعان ەكى-ءۇش جىلدىڭ ىشىندە اكىمشىلىك نىسانداردىڭ ءبارى بىرىنەن كەيىن ءبىرى پايدالانۋعا بەرىلدى.
ءاربىر عيمارات جۇرتشىلىققا ىڭعايلى بولۋى شارت
– اعايىندى تورتاەۆتار اقوردا, ۇكىمەت ءۇيى, جوعارعى سوت سىندى جالپى سانى 30-دان استام عيماراتتىڭ سىزباسىن سىزىپ, اۆتورى اتاندى. ەندى قانداي جوبامەن اينالىسىپ جاتىرسىزدار؟
– استانانىڭ اۋا رايى وتە قۇبىلمالى ەكەنى بەلگىلى. جاقىندا وسى كليماتقا قولايلى جوبا جاسادىم. عيماراتتىڭ توبەسى «حانشاتىر» سياقتى جابىق بولاتىنداي كونسترۋكتسيانى ويلاپ شىعاردىم. ول وتقا جانبايتىن كوپقاباتتى شىنىدان جاسالادى. جاۋىن جاۋعان كەزدە ءۇيدىڭ شاتىرىنا سالماق تۇسەدى. اۆتوماتتى تۇردە ۇستىنەن ىستىق اۋا ۇرلەنىپ, جاۋعان قار ەرىپ, سۋى قازىلعان كارىزگە اعىپ كەتەدى. كىرە سالا ءبىرىنشى قاباتتىڭ استىندا كوكونىس وسەتىندەي جەر قىرتىسىن دايىنداۋعا بولادى. كەلەسى قاباتتا ادامنىڭ تىنىعۋىنا ارنالعان بولمە ويلاستىردىم. تۇرعىلىقتى ءۇيدىڭ استىنا پاركينگ ىستەۋگە بولادى. بۇل اۋلادا وينايتىن بالالاردىڭ جانە ۇلكەندەردىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن جاسالعان. جاڭا جوبانى استانادا, قىزىلوردادا, اتىراۋدا جاساۋ ويدا بار. مەنىڭ باستى قاعيدام – قالاداعى ساۋلەت عيماراتتارى حالىققا مەيلىنشە ىڭعايلى بولۋى شارت.
– استانا ارحيتەكتۋراسىندا ۇلتتىق نىشاندارىمىز نەگە كوپ ەسكەرىلە بەرمەيدى؟
– «تراۆەرتين» دەگەن تاسپەن تۇگەل عيماراتتاردى قاپتاپ شىعۋدىڭ ءوزى – ءبىزدىڭ ورتاازيالىق ساۋلەت ونەرىنە ءتان ديزاين. ارينە, ەگەر ۇلتتىق نىشان دەپ بارلىق ويۋ-ورنەگىمىزدى پايدالانا بەرسەك, كورشى تاشكەنتتەگى سياقتى كورىنىس بولۋشى ەدى. الايدا, ەلىمىز ەۋرازيا كىندىگىندە جاتقانىن دا ەسكەرگەن ءجون. دەمەك, استانانى ەۋروپا مەن ازيانىڭ تۇجىرىمدالعان بالاماسى دەپ قابىلداۋ كەرەك.
ەڭسەسى بيىك ەرەكشە عيمارات
– كوركى كوز تارتاتىن اسەم عيمارات, پرەزيدەنتىمىزدىڭ رەزيدەنتسياسى اقوردا اعايىندى تورتاەۆتاردىڭ قالامىنان تۋعان ساۋلەت جوباسى. وسى عيماراتتىڭ ومىرگە كەلۋ تاريحى جونىندە ايتىپ بەرسەڭىز؟
– اقوردا – ءبىز ءۇشىن دە تاڭداۋلى جوبالاردىڭ ءبىرى. ويتكەنى بۇل مەملەكەت – ومىرىندە ءبىر رەت قانا سالىناتىن جالعىز وردا. تەندەرگە 17 جوبا قاتىستى, باسىم كوپشىلىگى – شەتەلدىكتەر. سول كەزدەگى قر پرەزيدەنتى ىستەرى باسقارماسىنىڭ باسشىسى تەمىرحان دوسمۇحامبەتوۆ: «جىگىتتەر, بايقاۋعا 17 ادام قاتىسىپ تۇرسىزدار. قازىر ءوز جوبالارىڭىزدى قورعايسىزدار. ىشىنەن تورتەۋىن تاڭداپ الامىز. ءبىر اي ۋاقىت بەرىلەدى. جوبالاردى جەتىلدىرىپ, قايتادان وسى جەردە جينالامىز. بىرنەشە ىرىكتەۋدەن كەيىن جەڭىمپازدى انىقتايمىز» دەدى. ەلباسى جاساعان ەسكەرتپەلەر مەن ۇسىنىستارىن جۇزەگە اسىردىق. مىنە, وسىلايشا, ءبىزدىڭ جوبا ۇزدىك بولىپ تانىلدى. ال اقوردانىڭ ىشكى ديزاينىن يتاليالىق ماماندار جاسادى. جوبانىڭ اۆتورى رەتىندە مەن دە اتسالىستىم. عيماراتتىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرتۋ, ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ مەنىڭ موينىمدا ەدى.
ءار زالدىڭ وزىندىك مىنەزى بار. ماسەلەن, كۇمبەزدى زال ءسان-سالتاناتتى شارالارعا ارنالعان. ىشىنە كىرگەن كەزدە جان سارايىڭ اشىلادى. ال جيىن زالىنىڭ تابالدىرىعىن اتتاعاننان باستاپ ءوزىڭدى جيناقى ۇستايسىڭ. قابىرعالار وتكىزىلەتىن شارانىڭ ماڭىزدىلىعىنان حابار بەرىپ تۇراتىنداي كورىنەدى. تۇستەرى دە سوعان سايكەس تاڭدالعان. يتاليالىق جىگىتتەر دە ونەردەن قۇر الاقان ەمەس. ءبىر باعىت بەرسەڭ, ءىلىپ اكەتەتىن ءوز ءىسىنىڭ ماماندارى. كەلگەن قوناقتى ۇلكەن سالتاناتپەن قارسى الۋعا ارنالعان جەردىڭ دە ماڭىزى زور. ءبىز ونىڭ كولەمىن مۇمكىندىگىمىزشە ۇيىمداستىرۋعا تىرىستىق. كونسترۋكتسيالىق شەشىمنىڭ ارقاسىندا بارلىعىن ويداعىداي ەتىپ جاساعانىمىزعا ريزامىز. جوبانى سىزعان ۋاقىتتا وعان تۇسەتىن سالماقتى, جەردىڭ وتىرۋى, جاۋىن-شاشىننىڭ اسەرى مىندەتتى تۇردە ەسكەرىلەدى. اقوردانىڭ قۇرىلىسى 2001 جىلدا باستالىپ, 4 جىلدىڭ ىشىندە اياقتالدى. عيماراتتىڭ قاڭقاسى مەن پايدالانۋعا بەرىلگەن كەزدەگى كورىنىسى ەكى ءتۇرلى عوي. وسىدان ءبىر جىلدان بۇرىن عانا اقوردانىڭ ءىشىن تۇگەل ارالاپ شىقتىق.
– اقوردانىڭ وزگە مەملەكەتتىڭ رەزيدەنتسياسىنان قانداي ايىرماشىلىعى بار؟
– وسىدان ءبىر-ەكى جىل بۇرىن اعىلشىندىق Theestle.Net پورتالى پرەزيدەنت سارايلارىن سالىستىرىپ, رەيتينگتەگى ورنىن ايقىنداپ بەرگەن بولاتىن. ءبىزدىڭ اقوردامىز ۇزدىك ۇشتىكتەن كورىندى. ءبىرىنشى ورىنعا اقش-تىڭ اق ءۇيى لايىقتى دەپ تانىلسا, ەكىنشى ورىندى – تاجىكستان پرەزيدەنتىنىڭ ۇلت سارايى – كاسري ميللات يەلەندى.
اقوردامىز – وتە ەڭسەلى, وزىندىك كەلبەتى مەن تاكاپپارلىعى بار رەزيدەنتسيا. حان سارايىنداي اكىمشىلىك عيمارات ەكەنى كورىنىپ تۇر. ساليقالى. داۋلەتىنە ساۋلەتى ساي وردا. ىشىنە كىرگەندەگى اسەر وتە كەرەمەت. ەلباسىمىزدىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى وي-ساناسىنا پارا-پار يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋعا ارقاشان دايىنبىز. بۇگىندە, ءبىر ادامنىڭ عانا باعىتى ءدۇيىم جۇرتتىڭ جۇمىسىنا ۇلاسىپ جاتىر.
– عيماراتتار جوباسىن جاساپ جاتقان كەزدە قانداي دا ءبىر نىساننىڭ ويلاماعان جەردەن وزگەرگەن ساتتەرى بولدى ما؟
– ارينە, بولدى. مىسالى, ءاۋ باستا ۇكىمەتتىڭ ءۇيى 27 قابات دەپ كەلىسىلدى. 19 قاباتتى سالىپ جاتقان كەزدە قوناققا ەلىمىزگە بوريس ەلتسين مىرزا كەلدى. ول كىسى سول جەردە تۇرىپ «بۇل عيمارات اقوردادان بيىك بولىپ كەتەدى-اۋ» دەگەن پىكىرىن ءبىلدىردى. ەلتسيننىڭ پىكىرىنەن كەيىن دەرەۋ قۇرىلىستى توقتاتۋعا تاپسىرما بەرىلدى. سالىنباعان 5 قاباتتىڭ كولەمىن ساقتاي وتىرىپ, ءبىر كۇننىڭ ىشىندە جوباعا وزگەرتۋلەر ەنگىزىپ, اپارىپ بەردىم. ماقۇلداندى. وسىلايشا, العاشقىدا 27 قاباتقا جوبالانعان نىسان اقوردانىڭ بيىك ەڭسەسىن ەسەلەۋ ءۇشىن 21 قاباتپەن اياقتالعان ەدى.
سۇحباتتاسقان:
گۇلدانا تالعاتقىزى
