مەنىڭ كەيىپكەرىم – سيرەك كەزدەسەتىن ماماندىق يەسى. ءارى دارىگەر, ءارى پەداگوگ, ءارى پسيحولوگ دەۋگە بولادى. سەبەبى, بىلىكتى لوگوپەد بولۋ ءۇشىن ءۇش بىردەي ءىلىمدى قاتار يگەرۋى قاجەت ەكەن. بالكىم, مۇمكىن ەمەس دەرسىز. الايدا, جوعارى ساناتتى لوگوپەد سايان تۇرىسبەكوۆانىڭ جانكەشتى ەڭبەگىنە قاراپ, مۇنىڭ ءبارى مۇمكىن جانە وتە قاجەت ەكەنىنە كوزىڭىز جەتەدى.
سايان كارىمتايقىزى بىرنەشە جىلدان بەرى رەسپۋبليكالىق بالالاردى وڭالتۋ ورتالىعى مەن قالالىق تۇزەۋ مەكەمەسىندە بالا ءتىلىن باپتاپ, قوس جۇمىستى دا قاتار اتقارىپ جۇرگەن جان.
– لوگوپەديا – سالىستىرمالى تۇردە العاندا جاڭادان دامىپ كەلە جاتقان عىلىم سالاسى. بۇرىندارى بالا ءتىلىن دارىگەرلەر تۇزەسە, بۇگىندە بۇل مىندەتتى لوگوپەد-پەداگوگتار اتقاراتىن بولدى. ءسابيدىڭ سويلەۋ جۇيەسىندەگى كەمىستىكتى تۇزەپ, ءتىل ۇستارتۋدا كەشەندى ادىستەردى قولدانامىز. لوگوپەديالىق ۋقالاۋ, كريوۋقالاۋ (مۇز بەن ەمدىك شوپتەردىڭ ىستىق تۇنباسى), ءتۇرلى قۇرىلعىلارمەن ۋقالاۋ, سۋ دجوك تەراپياسى – يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالارعا جاتادى. ەمدىك فيزكۋلتۋرا جانە لوگوريتميكا, فيزيوتەراپيا ەمدەۋ ءادىسىن تولىقتىرا تۇسەدى, – دەيدى سايان كارىمتايقىزى. بالا ءتىلىن باپتاۋدىڭ ءداستۇرلى تۇرلەرى بار. ءتىلدىڭ, قوس ۇرتتىڭ, ەرىننىڭ قيمىلدارىن دامىتىپ, دۇرىس تىنىس الۋعا ۇيرەتىپ, قاجەت بولسا, بالانى ءتىل ۇشىمەن ۇرلەۋگە دە جاتتىقتىرۋ قاجەت. نارەستەنىڭ الاقانىن سيپاپ, ساۋساقتارىن جازىپ, بۇگىپ, ساۋساعىنىڭ ۇشىن ۋقالاۋ ارقىلى بالانىڭ سويلەۋ قابىلەتىنىڭ دۇرىس قالىپتاسۋىنا اسەر ەتۋگە بولادى.
مەديتسينادا ورتالىق جۇيكە جۇيەسىنىڭ سەزىمتالدىعىن ارتتىراتىن رەتسەپتورلار انىقتالعان. ال, قول ساۋساقتارىنىڭ دامۋى بالالاردىڭ ويلاۋ قابىلەتى جانە ءتىلىنىڭ دامۋىمەن تىعىز بايلانىستا ەكەن. ارتيكۋلياتسيالىق اپپارات, تىنىس الۋ اپپاراتى جانە قول موتوريكاسى دۇرىس دامىعاندا بالانىڭ سويلەۋ قابىلەتى ءوز دارەجەسىندە قالىپتاساتىنى دالەلدەندى. بۇنى ءبىزدىڭ انالارىمىز بەن اجەلەرىمىز جاقسى بىلگەن دەپ ايتۋعا بولادى. «قۋىر, قۋىر, قۋىرماش» دەپ باستالىپ, ءسابيدىڭ الاقانىن, بىلەزىگىن, قولتىعىنا دەيىن سيپالاپ, اقىرى «تىعىلىپ قالعان كۇلكىنى» تاۋىپ الىپ, بالانى كۇلدىرەتىن تاقپاقتى ايتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن بىلگەن. ال, اۋىز ادەبيەتىمىزدە وسىنداي ساناماق, جىرلاردىڭ قانشاما ۇلگىسى بار. الايدا, ونى ايتىپ جۇرگەن انا بار ما؟!
سول سەبەپتى دە ساياننىڭ ەم-دومى كەڭەس بەرۋىمەن عانا شەكتەلمەي, ءوز ساباقتارىنا بالانىڭ اناسىن ءمىندەتتى تۇردە قاتىستىرادى. ءويتكەنى, ورتالىقتا ەم العان ساناۋلى ساعاتتىڭ ىشىندە بالانىڭ ءتىلى شىعىپ, بىردەن سايراپ كەتەدى دەۋ ارتىق بولار. ناۋقاسپەن جۇيەلى تۇردە جۇمىس ىستەپ, ارنايى جاتتىعۋلاردى كۇندەلىكتى قايتالاعان ساتتە عانا وڭ ناتيجەگە قول جەتكىزەدى. ول تۋرالى «سويلەۋ تىلىندە اۋىر بۇزىلىستار بار بالالاردى وڭالتۋدا يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردىڭ قولدانۋ», «ديزارتريانى تۇزەتۋ جولدارى» دەگەن كىتاپتارىندا تالداپ جازىپتى. ايتا كەتۋ كەرەك, بۇل زەرتتەۋلەر – لوگوپەديا سالاسىندا انا ءتىلىمىزدە جارىق كورگەن العاشقى كاسىبي باسىلىمداردىڭ ءبىرى.
سايان كارىمتايقىزى – ەرەكشە تاعدىرلى جان. دۇنيە ەسىگىن اشقان تالاي شاقالاقتىڭ كىندىگىن كەسكەن اكۋشەر اناسى ۇزاق جىلدار بويىنا ءبىر سابيگە زار بولىپتى. ەڭىرەگەندە ەتەگى جاسقا تولعان جاس كەلىنشەك ءبىر كۇنى اتاقتى اۋليەنىڭ باسىنا بارادى. سودان تىلەگى قابىل بولىپ, الدىمەن ساياندى, سودان كەيىن ەكى ۇلىن تۋعاندا شىراقشىنىڭ «ءۇش پەرزەنتىڭ بولادى» دەگەن ءسوزىن ءجيى ەسكە الاتىن. سايان جاسىنان اناسىنىڭ قولقاناتىنا اينالىپ, ىزىنەن ەرگەن ىنىلەرىنىڭ قامقورشىسى بولدى. ول كەزدە اناسى شپريتستەردى قايناتۋ ءۇشىن ۇيگە الىپ كەلەدى. بەتىنەن قاقپايتىن اناسى قىزىنىڭ ينەنى جاستىققا تىعىپ, «ءدارى ەگىپ» وينايتىنىن قىزىق كورەتىن. وتباسىندا تاعى ءبىر دارىگەر ءوسىپ كەلە جاتىر دەپ ويلاۋشى ەدى. الايدا, سايان ءۇشىنشى سىنىپقا كوشكەن جىلى بالەت مەكتەبىنىڭ وكىلدەرى كەلىپ, ءجاسوسپىرىم قىزدىڭ بيگە قابىلەتىن اڭعارىپ وقۋعا قابىلدايدى. كىم بىلەدى, تال شىبىقتاي يىلگەن تالدىرماش قىز ءبيشى بولار ما ەدى. بىراق, ونەر مەكتەبىنىڭ بەسىنشى سىنىبىندا جۇرگەن كەزىندە جاراقات العان سايانعا «بيلەۋگە بولمايدى» دەگەن كەسىم شىعارادى. سودان كەيىن سايان بەس جىل بويى بالەت مەكتەبىندە سۇيرەتكەن پۋانتتارىن تاستاپ, تۋعان قالاسى بالقاشقا ورالادى. ال, ونىنشى سىنىپتى ءبىتىرىپ بويجەتىپ, ماماندىق تاڭداۋعا كەلگەندە كوپ ويلانعان جوق. اباي اتىنداعى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتقا وقۋعا ءتۇسىپ, لوگوپەد-پەداگوگ بولىپ شىعادى. ارادا سىرعىپ ستۋدەنتىك جىلدار دا وتە شىعادى. ۇستازدارى ساياننىڭ عىلىممەن اينالىسقانىن قالاپ, جولدامامەن ينستيتۋتتا قالدىرسا دا, تاعدىرى تاعى دا الماتىدان الىسقا الىپ كەتەدى…
بىردە ول قۇربىسىمەن كوكشەتاۋعا تويعا بارادى. قايتار جولىندا جاڭا قالا – استانانى كورمەك بولىپ كەلىسەدى. قوس قۇربى پوەزدان تۇسە بەرە, «سايان!» دەگەن داۋىسقا جالت قارايدى. سويتسە, ونى جولاۋشىلار اراسىنان بىرگە وقىعان كۋرستاسى تانىپ قالىپ, داۋىستاعان ەكەن. كوپ جىلدان كەيىن شۇرقىراسىپ تابىسقان كۋرستاسى جاڭا ەلورداعا جۇمىسقا كەلۋگە شاقىرادى. مىنە, سودان بەرى سايان استانالىق اتانىپ, بىلىكتى مامان, جوعارى ساناتقا يە بولدى.
– نەۆرولوگيالىق پاتولوگياسى بار بالالارعا تۇزەتۋ-پەداگوگيكالىق كومەك كورسەتۋ بۇل كۇندە وزەكتى ماسەلە بولىپ وتىر. رەسپۋبليكالىق وڭالتۋ ورتالىعىندا العاشقى كەزدە ايىنا 20-25 بالا بولسا, بۇگىندە ناۋقاس بالالاردىڭ سانى ەكى ەسەگە ارتىپ كەتتى. بالا ءتىلىنىڭ دۇرىس شىقپاۋىنىڭ نەگىزىندە پسيحولوگيالىق, مەديتسينالىق سەبەپتەر جاتىر. ءتىپتى, سىلەكەيىن جۇتىپ, اس شايناپ, دۇرىستاپ دىبىسىن شىعارا المايتىن سابيلەر دە الدىما كەلەدى. بۇل – اۋتيزم, داۋن سيندرومى بار, دتسپ جانە جۇيكە جۇيەسىندە اۋىتقۋشىلىقتارى بار ناۋقاس بالالار. ديزارتريا دەپ اتالاتىن ءتىل قوزعالىسىنىڭ بۇزىلۋىنىڭ نىشاندارى دەنى ساۋ بالانىڭ بويىندا بولۋى مۇمكىن. سونىڭ سالدارىنان بالانىڭ ءتىلى بىلدىراپ, كەيبىر دىبىستاردى دۇرىس ايتپايدى, كەكەشتەنىپ ءتىلىن بۇراپ سويلەيدى. بۇرىندارى بەس جاسقا دەيىن لوگوپەد-دارىگەر قارامايتىن. قازىر ءۇش جاستان باستاپ مامانعا تەكسەرىلۋگە مىندەتتەيدى. ودان ەرتە باستاسا دا ارتىقتىعى جوق. ەكى جاسقا دەيىن بالانىڭ ءتىلى شىعىپ, سويلەۋ قابىلەتى قالىپتاسادى. ودان كەيىن بالانىڭ ءتىلىن تۇزەتۋ وتە قيىنعا سوعادى. سول ءۇشىن بالانىڭ سويلەۋ ديناميكاسى جاسىنا ساي دامۋىن الدىمەن اتا-انانىڭ ءوزى قاداعالاعانى ءجون, – دەيدى سايان كارىمتايقىزى. – جىل سايىن بايقاعانىم, دەنساۋلىعىندا كىناراتى بار سابيلەر كوبەيىپ بارادى. ون ەكى مۇشەسىنىڭ كەمىستىگى بار, سىلبىر نەمەسە كەرىسىنشە, قيمىلى شاپشاڭ, ىزاقور, جۇيكەسىندە كىناراتى بار بالالار دا كەزدەسەدى. ءسابي وسە كەلە, مۇنداي اۋىتقۋشىلىقتاردىڭ سالدارى ءتىلىنىڭ بايلانۋىنا, سويلەۋ جۇيەسىنىڭ قالىپتاسپاۋىنا الىپ كەلۋى مۇمكىن. ونى دەر كەزىندە انىقتاپ, ماماندارمەن كەڭەسە وتىرىپ, ءتىلىن تۇزەگەن دۇرىس. مەن ەشقاشان اناسىنا بالاڭىز سويلەمەيدى دەپ ايتپايمىن. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن مۇلدەم ءتىلى شىقپاعان ديلناز دەگەن قىز بالا كەلدى. بالا اشۋشاڭ, «الىپ كەل, بەر, اپار» دەن سوزدەردى تۇسىنسە دە سويلەمەيتىن. ۇزبەستەن ءۇش جىل قاتارىنان كەلىپ ساباق الىپ, جەكەلەگەن ءسوز ايتۋعا جاراپ قالدى. سوسىن جاسىنا ساي باسقا توپقا اۋىسقان سوڭ كوز جازىپ قالدىم. بىلتىر ولاردى ورتالىقتان كەزدەستىردىم. ديلناز مەنى تانىپ: «اپاي, مەن «اقجول توبىندا» مامامسىز جالعىز ءوزىم بولدىم عوي» دەيدى. اناسى بولسا: «ەسىڭىزدە مە, ديلنازدى سويلەيدى دەپ ايتىپ ەدىڭىز عوي. مەن سوندا سەنبەپ ەدىم. ەندى قاراڭىز, قىزىم سايراپ تۇر. سول كەزدە كۇدەرىمدى ۇزدىرمەي, ءۇمىتىمدى ۇشتاعانىڭىزعا راحمەت!» دەپ, قۋانىشتان كوزىنە جاس الدى. ال, مەن ءۇشىن بۇدان ارتىق قانداي العىس بار؟ – دەپ جىميدى سايان تۇرىسبەكوۆا.
ايگۇل ۋايسوۆا
