ءسوزدى «ۆاكتسينانى قالاي, قانداي جاعدايدا, قانداي تالاپتارعا ساي الىپ جاتىرمىز؟» دەگەن سۇراقتان باستايىق.
تاياۋدان بەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ۆاكتسينانى مىندەتتەۋ تۋرالى زاڭعا بايلانىستى ءارتۇرلى اڭگىمەلەر تۋىنداپ وتىر. ءبىر توپ ادام ۆاكتسيناعا ءتىس-تىرناعىمەن قارسى شىعۋدا, ولاردىڭ ويىنشا, ۆاكتسينا ۇرپاقتى قۇرتۋدىڭ توتە جولى جانە ۆاكتسينا العاندار ۇرپاقسىز نەمەسە مۇگەدەك بولىپ قالۋى مۇمكىن ەكەن. راسىندا, قازاقستاندا ەكپەدەن كەيىن ءارتۇرلى جاعدايلار ورىن الاتىنى وتىرىك ەمەس, قايتىس بولعاندار, مۇگەدەك بولعاندار بار. ال سوڭعى جىلدارى ەكپە ەگۋدىڭ دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋىنە بايلانىستى مەكتەپتەردە, بالاباقشالاردا قىزىلشا جانە باسقا دا جۇقپالى اۋرۋلار ۋشىعىپ كەتتى. وسى جاعدايعا بايلانىستى جاقىندا عانا تاعايىندالعان قر دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى ەكپە الماعان بالالار ءۇشىن بالاباقشالاردى جازاعا تارتۋدى ۇسىندى.
مەكتەپكە دەيىنگى ورتالىقتارعا قىزىلشا مەن پاروتيتكە قارسى ۆاكتسينا ەكپەگەن بالاقايدى تاربيەشىلەر كىرگىزبەۋ كەرەك. بۇلاي ەتۋگە ولاردىڭ تولىق قۇقىعى بار. ال بۇل جۇيەمەن جۇمىس ىستەمەگەندەرگە ايىپپۇل سالىنباق. مينيستر وسىلاي بالالارعا ۋاقىتىندا ەكپە سالۋدى بىرىزدەندىرمەك. اقمارال ءالنازاروۆا بۇل شارالار وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ دەنساۋلىعى مەن بولاشاعى ءۇشىن جاسالىپ جاتقانىن العا تارتادى. الايدا ەكپە ماسەلەسىن اكىمشىلىك قىسىممەن اتقارتۋ نارازىلىق تۋدىراتىنى بەلگىلى. زورلىق نەمەسە قىسىممەن مىندەتتەۋدەن باسقا دا جولدار بار ەكەنىن ۇمىتپاعانىمىز ابزال. ولاي بولسا, ۆاكتسينالاۋدى اكىمشىلىك كۇشسىز-اق, قالاي جۇرتتىڭ سەنىمىنە يە بولا وتىرىپ, ساپالى جانە قاۋىپسىز, ناتيجەلى جۇرگىزۋگە بولادى؟ وسى ساۋالدار توڭىرەگىندە وي ءوربىتىپ كورەيىك.
21 عاسىر – ۆيرۋستاردىڭ, جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ عاسىرى. ودان شىعۋدىڭ جالعىز جولى – ۆاكتسينالاۋ. حالىقتىڭ قازىرگى ۆاكتسيناعا دەگەن سەنىمسىزدىگى جوعارى شەككە جەتتى. حالىقتىڭ سەنىمىن قايتارۋ ءۇشىن ۆاكتسينانى تەندەر (كونكۋرس) ارقىلى ساتىپ الۋدى تولىق توقتاتىپ, حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتەر مەن ستاندارتتارعا ساي, ساپالى ۆاكتسينا شىعاراتىن كومپانيالارمەن تىكەلەي كەلسىمشارتتار جاساپ, ەلگە ساپالى ۆاكتسينا جەتكىزۋ كەرەك
ءبىرىنشى: 21 عاسىر – ۆيرۋستاردىڭ, جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ عاسىرى. ودان شىعۋدىڭ جالعىز جولى – ۆاكتسينالاۋ. حالىقتىڭ قازىرگى ۆاكتسيناعا دەگەن سەنىمسىزدىگى جوعارى شەككە جەتتى. حالىقتىڭ سەنىمىن قايتارۋ ءۇشىن ۆاكتسينانى تەندەر (كونكۋرس) ارقىلى ساتىپ الۋدى تولىق توقتاتىپ, حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتەر مەن ستاندارتتارعا ساي, ساپالى ۆاكتسينا شىعاراتىن كومپانيالارمەن تىكەلەي كەلسىمشارتتار جاساپ, ەلگە ساپالى ۆاكتسينا جەتكىزۋ كەرەك. ويتكەنى تەندەر ارقىلى, ۆاكتسينا الۋ ارقىلى ەڭ ارزان, تەحنيكالىق ساقتاۋ تالاپتارى جانە ساپاسى ەڭ تومەن, حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك تالاپتارىنا سايكەس كەلمەيتىن دامۋشى ەلدەر شىعارعان ۆاكتسينالاردان زارداپ شەگۋشىلەر كوپ. ۇرپاق دەنساۋلىعىن تەندەرگە سالماي, ساپالى, ەۋروپالىق قاۋىپسىزدىك جانە ستاندارتتارعا ساي, حالىقارالىق جاقسى يميدج قالىپتاستىرعان كومپانيالاردان ۆاكتسينانى تىكە ساتىپ الۋ كەرەك.
ەكىنشى: ۆاكتسينانى ساتىپ العاننان كەيىن ءوندىرۋشىنىڭ تاسىمالداۋ-ساقتاۋ تالاپتارىنا ساي تەمپەراتۋرادا, ىلعالدىقتا تاسىمالداۋ, ساقتاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن مەديتسينالىق اپپاراتتار جانە تاسىمالداۋ كەزىندەگى كۇيدى كورسەتەتىن جانە تىركەيتىن جۇيەلەر, ولاردى قاداعالايتىن, كۇتىمىن جاسايتىن ماماندار قوسىنىن جاساقتاۋ. ۆاكتسينا عانا ەمەس, كەز كەلگەن ءدارى-دارمەك, قۇرال-راسحودتاردىڭ ستاندارتقا ساي جاسالۋى, سەرتيفيكاتتالۋى, تالاپقا ساي تاسىمالدانۋى, دۇرىس جاعدايدا ساقتالۋى ءبارى تىكەلەي كلينيكالىق ينجەنەريانىڭ دامۋىنا بايلانىستى. جوعارىداعى تالاپتاردى جۇيەگە كەلتىرۋ – كلينيكالىق ينجەنەر اتتى ماماننىڭ ءبىر فۋنكتسياسى. ال قازاقستاندا قازىرگە دەيىن «حالىقارالىق ستاندارت» جايلى اۋىز تولتىرىپ جارناما جاساعانىمىزبەن, دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا كلينيكالىق ينجەنەريا باعدارلاماسى دا, كلينيكالى ينجەنەر دەگەن ستاتۋس تا, مامان دا جوق. كلينيكالىق ينجەنەرلەردىڭ مىندەتىن اتقارىپ جۇرگەن كلينيكادا ىستەيتىن سەرۆيس ينجەنەرلەردىڭ زاڭدىق ستاتۋسى, فۋنكتسياسى, مىندەتتەرى ايقىندالماعان.
جوعارىداعى شارت-جاعداي, تالاپتارمەن ماماندار قازىر ءىرى قالالاردىڭ وزىندە جوق. قاجەتتى تالاپتارعا ساي تاسىمالدانباۋ, ساقتالماۋ, جارامدىلىق مەرزىمى وتكەن ۆاكتسينا قولدانۋ, نۇسقاۋلىققا ساي قولدانباۋ سياقتى جاعدايلاردىڭ سوڭى ولىمگە, مۇگەدەكتىككە اكەلۋى مۇمكىن. ال اۋدان-اۋىلداردا قالاي ساقتالاتىنى, تاسىمالداناتىنى جايلى ايتۋدىڭ ءوزى ۇيات. سوندىقتان قازاقستان دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى تەز ارادا كلينيكالىق ينجەنەريا باعدارلاماسىن قابىلداپ, ءاربىر اۋرۋحانادا جوق دەگەندە ءبىر كلينيكالىق ينجەنەر شتاتىن اشىپ, ۆاكتسينانى تاسىمالداۋ, ساقتاۋدىڭ ينجەنەرلىك جۇيەسىن جاساپ, ءبىرتۇتاس ستاندارتتارعا كەلتىرۋ كەرەك.
ءۇشىنشى: ۆاكتسينا ەگۋ كەزىندە مىندەتتى ورىنداۋدى عانا كوزدەپ, توپىرلاتىپ, بەلگىلەنگەن قىسقا مەرزىمدە ۆاكتسينا ەگۋدى اياقتاۋ ءۇشىن ەكپەنىڭ قولدانۋ تالاپتارىن, نۇسقاۋ بويىنشا جۇمىس ەرەجەسى ساقتالماۋ, ۆاكتسينا جاسالاتىن ادامداردىڭ ءدال سول كەزدەگى دەنساۋلىق جاعدايى باعالانباي, ادام ءارتۇرلى جەدەل قابىنۋ, ۆاكتسينا جاساۋعا بولمايتىن جاعدايدا ەگۋ سوڭى دا تراگەدياعا اكەلۋى مۇمكىن. سوندىقتان ۆاكتسينالاۋ كەزىندە ءوندىرۋشى تاراپتىڭ نۇسقاۋلىعى بويىنشا ارەكەت ەتۋدى قاتاڭ قاداعالاپ, ەرەجەنى بۇزعاندارعا قاتاڭ شارا قولدانۋ كەرەك.
ءتورتىنشى: كەيبىر ۆاكتسينا وندىرۋشىلەر كليماتتىق جاعدايلارعا, وڭىرلىك جاعدايعا بايلانىستى ۇسىنىلعان مەزگىلدە, اۋا رايىنا ساي ەگىلمەيدى. ونىڭ ءوزى ۆاكتسينانىڭ ونىمدىلىگىن تومەندەتىپ قويماي, كەلەڭسىز جاعدايلار بولۋى مۇمكىن. مىسالى: جاي تۇماۋعا قارسى مىندەتتەلمەگەن ۆاكتسينانى الماتى مەن استانادا بىردەي ۋاقىتتا ەگۋدىڭ ءوزى دۇرىس ەمەس. استاناعا سۋىق ءبىر جارىم اي ەرتە تۇسسە, ۆاكتسينا دا سوعان ساي ەرتە ەگىلۋ كەرەك. ايتپەگەندە ونىڭ ءونىمى بولمايدى. سەبەبى سۋىقتاپ تۇماۋ تيەتىن ۋاقىتقا دەيىن انتيدەنە تولىقتاي قالىپتاسىپ ۇلگەرمەۋى مۇمكىن.
وسى جاعدايلاردى شەشكەن كەزدە ەلىمىزدە ۆاكتسيناعا دەگەن سەنىم دە ارتادى, ساپاسىنا دا كوزى جەتەدى. سونىمەن بىرگە ماۋسىمدىق جانە كەزدەيسوق جۇقپالى اۋرۋلار ازايىپ, ەلىمىزدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا بولگەن بيۋدجەت قارجىسىن ۇنەمدەۋگە بولادى.
قورىتىپ ايتقاندا, ۆاكتسينا جايلى تالاس بولعاندا «كەرەك, كەرەك ەمەس!» دەگەن تۇرعىداعى داۋ ەمەس, قايتا «قالاي, قانداي جاعدايدا, قانداي تالاپتارعا ساي ۆاكتسينا الىپ جاتىرمىز؟» دەگەن سۇراقتار قويىپ, حالىقتىڭ مەديتسينالىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋعا دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى جانە اقپارات قۇرالدارى بىرىگە جۇمىس ىستەۋ كەرەك. حالىقارالىق تالاپتارعا ساي مەديتسينالىق ينجەنەريانى قولعا الماي, كلينيكالىق ينجەنەرلەردى دايىنداماي, ستاتۋستارىن كوتەرمەي ۆاكتسينالار دا, ءدارى-دارمەكتەر دە, مەديتسينالىق قۇرال-جابدىقتار دا قاۋىپسىز, ءونىمدى قولدانىلمايدى, تيىمدىلىگى, ونىمدىلىگى بولمايدى. بۇل ءتۇيىندى حالىق بولىپ, ءتيىستى ماماندار بولىپ شەشۋ كەرەك. سوندا عانا ءبىزدىڭ ەلدە دە وزگە وركەنيەتتى ەلدەردەگىدەي قاۋىپسىز, ساپالى مەديتسينالىق قىزمەتتەر الا الاتىن بولامىز.
سەرىك مۇراتحانۇلى,
«ۇلتتىق نەيروحيرۋرگيالىق ورتالىق» اق
مەديتسينالىق اپپاراتتار ءبولىمىنىڭ باس ينجەنەرى
