باستى اقپاراترۋحانيات

تىلەنديەۆتىڭ تۇياعى

كورنەكتى كۇيشى-كومپوزيتور, ديريجەر, كسرو حالىق ءارتىسى, قاز كسر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى, حالىق قاھارمانى نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ الماس-الكەن اتتى ۇلى بار ەكەنى تۋرالى كەزىندە جۋرناليست, اقىن سايلاۋ بايبوسىن «جاس الاش» گازەتىنە جازدى. سول اسىلدىڭ سىنىعى, تەكتىنىڭ تۇياعى – 3-4 جىلدان بەرى استانا قالاسىنىڭ تۇرعىنى. «ۇلىلاردىڭ ۇرپاعى» اتتى جوبانى باستاعان ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى «كاۋسار» مادەني-تانىمدىق بىرلەستىگى الماس تىلەنديەۆپەن كەزدەسۋ ۇيىمداستىرىپ, سىر-سۇحبات وتكىزدى.

كەزدەسۋدى ۇيلەستىرۋشى اتالمىش بىرلەستىك جەتەكشىسى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى, اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋ­رەاتى كەنجەعالي مىرجىقباي قوناقتى تانىستىرا كەلە, ءبىر سىردىڭ بەتىن اشتى. ونىڭ ايتۋىنشا, نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ اعاسى قايمولدا 1941 جىلى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا اتتانىپ, حابارسىز كەتكەن. نۇرعيسا سوعىس­تان ورالعان سوڭ, قايمولدانىڭ زايىبى فاتيما بايتاسقىزى وعان امەڭگەرلىك جولمەن تۇرمىسقا شىققان. وسىلايشا 1947 جىلى ارادا ۇل بالا دۇنيەگە كەلىپ, وعان نۇرعيسانىڭ ءوزى الماس دەگەن ەسىم بەرگەن.

«نۇرعيسا اعامەن كەزىندە بىرگە ىستەگەنبىز, مىنەزىن جاقسى بىلەمىز. سول مىنەزىنەن بە, الدە فاتيما اپامىز ونەرىنە كەدەرگى كەلتىرمەيىن دەگەن بە, ايتەۋىر كەيىننەن ەكەۋىنىڭ جولى ەكى جاققا ايىرىلدى. فاتيما اپامىز تۋرالى ايتقاندا, ول كىسى ءوز ۋاقىتىسىندا ايەلدەر اراسىندا سيرەك كەزدەسەتىن زاڭگەر ماماندىعىن الىپ, قىرعىزستاندا سۋديا, ادۆوكات بولىپ قىزمەت ىستەدى. الماتىعا ورالعاندا قايمولداعا قوسىلىپ, ەكەۋىنەن لاريسا اتتى قىز بالا تۋعان» دەدى كەنجەعالي مىرجىقباي.

نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ كوزىن كورگەن ادەبيەتتانۋشى عالىم, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور سەرىك نەگيموۆ كومپوزيتور تۋرالى ەستەلىك ايتتى. ەرەكشە اتاپ وتەرلىگى, كەلەسى جىلى نۇرعيسا اتابايۇلىنىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولادى. داڭقتى ونەر يەسىنىڭ عاسىرلىق مەرەيتويىن لايىقتى دەڭگەيدە اتاپ ءوتۋ ءۇشىن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ءتيىستى تاپسىرما بەردى.

ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى, اكادەميك ەرلان سىدىقوۆ «كاۋسار» مادەني-تانىمدىق بىرلەستىگىنىڭ تۇلعاتانۋداعى ۇلكەن ەڭبەگىن اتاپ ءوتىپ, نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ قازاق ونەرىنە قوسقان ولشەۋسىز ۇلەسىنە توقتالدى. «ۇلىلاردىڭ ۇرپاعى» جوباسى تۋرالى ايتا كەلە, الدا وسى جوبا اياسىندا اقىن شاكىر ابەنوۆتىڭ قىزى سانامەن كەزدەسۋ وتكىزۋ جوسپارلانعانىن جەتكىزدى.

كەزدەسۋگە الماس تىلەنديەۆتىڭ زايىبى گالينا دا­يىربەكقىزى دا قاتىسىپ, ءوزى جانە جۇبايى تۋرالى, نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ تۋىستارىمەن ارالاستىعى تۋرالى كەڭىرەك اڭگىمەلەپ بەردى.

«نۇرعيسا اتامىز بەن فاتيما ەنەمىزدىڭ امەڭگەرلىك جولمەن قوسىلعانىن كورگەن ادامدار ءالى دە ارامىزدا بار. بۇلار مەشىتكە بارىپ, نەكەسىن قيعان. بىراق جاس الشاقتىعى بار ەدى, شەشەمىزدىڭ اتامىزدان 5-6 جاس ۇلكەندىگى دە بولدى. نۇرعيسا اتامىزدىڭ مىنەزى تۋرالى وسى جەردە ايتىلدى, سوت, ادۆوكات بولعان ەنەمىزدە دە مىنەز بارشىلىق ەدى. ەكەۋىنىڭ مىنەزى كەلىسپەدى. سول ۋاقىتتا قاراعاندى پەدينستيتۋتىنىڭ رەكتورى بولعان شەشەمىزدىڭ اعاسى كابزاكىر بايتاسوۆ ەنەمىزدى باياناۋىلعا كوشىرىپ الدى. بىراق ەكەۋى اجىراسىپ كەتكەنمەن, بايلانىستى ۇزبەي ارالاسىپ ءجۇردى. شەشەي الماتىعا بارىپ ءجۇردى, نۇرعيسا اتامىز بىزگە كەلىپ جۇرەتىن. بايانعا بىرنەشە رەت گاسترولمەن كەلدى. ءوزىم دە اتامىزدىڭ ۇيىندە بولىپ, ءدام تاتتىم. قىزىم التىناي سول ۇيدە بولعاندا اتامىز «وتىرار سازى» وركەسترى ۇجىمىنا «بۇل – مەنىڭ نەمەرەم» دەپ تانىستىر­عان. اتامىز قىزىمدى قوناەۆتىڭ ۇيىنە قوناققا دا بىرگە ەرتىپ بارعان. قازىر جامبىل اۋىلىنداعى اتامىز­دىڭ تۋىستارىمەن ارالاسىپ تۇرامىز. مەن 1969 جىلى كەلىن بولىپ ءتۇستىم. بەرتىندە ومىردەن وتكەن ەنەمىز اتاقتى كومپوزيتورمەن قارىم-قاتىناسى تۋرالى ەشتەڭە ايتپايتىن. ءبىز قازبالاپ سۇراساق, ول كىسى رەنجيتىن. الەكەڭنىڭ قانىندا بار عوي, ول گيتارادا, اككوردەوندا, ترومبوندا وينايدى. مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە مۋزىكانت بولعىسى دا كەلدى. بىراق شەشەمىز رۇقسات بەرمەدى» دەيدى گالينا دايىربەكقىزى.

ونىڭ ايتۋىنشا, كەزىندە باياناۋىلدا مۋزىكا مەكتەبىندە جۇمىس ىستەگەن, كەيىن سەمەيدە مۋزىكالىق كوللەدجدى باسقارعان سەرىك ماناەۆ نۇرعيسا تىلەن­ديەۆتىڭ ءوز اۋزىنان ۇلىنىڭ بار ەكەنىن ەستىگەن. مۇنىڭ انىق-­قانىعىنا كوز جەتكىزۋ ءۇشىن الماس تىلەنديەۆتىڭ وتباسىمەن تانىسقان.

«الەكەڭ كىتاپ وقىعاندى جاقسى كورەدى. ءبىر كۇنى بولماي مەنى كىتاپحانا ەرتىپ اپاردى. سوندا بارعاندا «ونەر» دەگەن بولىمنەن نۇراعا تۋرالى كىتاپ سۇرادىم. كىتاپحاناشى ماعان «قاھارمان نۇرعيسا» دەگەن كىتاپتى بەردى. سونى پاراقتاپ شىققانىمدا 20-بەتتە «اتا, ءسىزدى حالىق قاھارمانى اتاعىن الۋىڭىزعا بايلانىستى شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىز! وزىڭىزگە دەنساۋلىق, وتباسىڭىزعا اماندىق تىلەيمىز! تىلەنديەۆ الماس جانۇياسى: نەمەرەلەرىڭىز تيمۋر, التىناي, نۇرلان. باياناۋىل, 1998 جىل» دەپ جازىلعان. مۇنى ءبىز جىبەرگەن جوقپىز. نۇرعيسا اتامىزدىڭ ءوزى جازىپ, كىتاپ اۆتورى سەرىك ابدىرايىموۆقا بەرگەن دەپ توپشىلايمىز. سەبەبى جۇبايىمدى الماس دەپ ءوزى عانا اتايتىن. ايتپەسە جۇرت الكەن دەپ اتاپ كەتكەن» دەيدى گالينا دايىربەكقىزى. وتباسىنىڭ نۇرعيسا تىلەنديەۆكە قاتىسى تۋرالى «تۇلپاردان قالعان ءبىر تۇياق» اتتى كىتاپ تا جازىپ, باسپادان شىعاردى.

«كىتاپ شىعارۋداعى ماقساتىم بالالارىمىز, نەمەرەلەرىمىز بار. ايتپەسە اتاق, داڭقتى, تانىمالدىقتى قۋىپ وتىرعان جوقپىن. ەكى ۇلىمىزدان دا ۇلدار تارادى. ەرتەڭ كەتىپ قالسام, شەشەمىز سياقتى شىندىقتى بىرگە الىپ كەتپەيىن دەپ ويلادىم» دەيدى گالينا دايىربەكقىزى. ونىڭ سوزىنشە, ولاردىڭ وتباسىنىڭ نۇرعيسا تىلەنديەۆكە قاتىسى تۋرالى فيلم دە تۇسىرىلگەن.

ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى «وتىرار كىتاپحاناسىنىڭ» ديرەكتورى باقىتجان ورازاليەۆ ەستەلىك ايتتى. ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتتەرى اسەم جاناتوۆا مەن باۋىرجان ماراتۇلى نۇرعيسا تىلەنديەۆتىڭ «قۇستار ءانى» جانە «اكە تۋرالى وي» اندەرىن سالدى. كەزدەسۋدى جۇرگىزگەن كەنجەعالي مىرجىقباي «ءوز ەلىم» تۋىندىسىن اۋەلەتىپ, نۇرعيسا تىلەن­ديەۆپەن بىرگە جۇرگەن كۇندەردەن ەستەلىك جاڭعىرتتى.

تاعىدا

ۇقساس جاڭالىقتار

Back to top button