فەنومەن

ەرىك قۇرمانعاليەۆ – ايرىقشا تاعدىر كەشكەن ءانشى. ونىڭ انشىلىك تۇلعاسى كۇللى الەمنىڭ الدىندا تەڭدەسى جوق دارالىق. ءتىلى باسقا, ءداستۇرى بولەك التى قۇرلىقتىڭ ادامدارى وعان, ونىڭ انشىلىك ونەرىنە تابىنا ءارى تاڭدانا قارادى. ەرىك ءبىر عانا حالىقتىڭ پەرزەنتى بولسا دا, ونىڭ انشىلىك ميسسياسى وتانىنان شىعىپ, تاۋ­لاردان اسىپ, مۇحيتتاردان ءوتىپ, بۇكىل الەمنىڭ الابىن ارالاپ كەتتى, اتاعى شارتاراپقا جايىلدى. بۇكىل ادامزاتقا ۇلكەن ءان مۇراسىن قالدىرعان ەرىك قۇرمان­عاليەۆ كىم ەدى؟
ەرىكتىڭ ءۇش-ءتورت جاسىندا اتا-­اناسى جۇمىس بابىمەن قۇلسارىدان اتىراۋ قالاسىنا كوشكەن. اناسى مۋزىكاعا عاشىق, جانى نازىك ادام بولىپتى. اناسىنىڭ وسى قاسيەتى ەرىكتىڭ بويىنا قوندى. ول بالا كەزىندە كوكتە قالىقتاي ۇشقان قۇستاردىڭ داۋىسىنا قۇمارتتى. قۇستار – تابيعاتتىڭ انشىلەرى ەدى. سوسىن وعان مۋلتفيلم­نەن گورى, تەلەديدار, راديودان بەرىلەتىن كونتسەرتتەر وتە قاتتى ۇنايتىن. جاس بالاعا كارۋزو, ولگا ۆورونەتس, ليۋدميلا زىكينا رەپەرتۋارىنداعى اندەر ەرەكشە اسەر ەتەدى. سول كەزدىڭ وزىندە مەكتەپتەگى ءانشى بالا جىڭىشكە الت داۋىسىمەن اتاقتى انشىلەردىڭ ءانىن ورىنداعان. 12 جاسقا تولعاندا كلاسسيكالىق مۋزىكاعا اڭسارى اۋادى. ايتا كەتەرلىگى, ەرىك اتىراۋ قالاسىنداعى № 17 (كيروۆ اتىنداعى) ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن. قىزىعى سول, بۇل مەكتەپتە بۇگىندە شەتەلگە ءجۇرىپ تانىمال كينورەجيسسەر اتانعان تيمۋر بەكمامبەتوۆ تە وقىعان ەكەن.
№17 (كيروۆ اتىنداعى) ورتا مەكتەبىنىڭ مۋزىكا ءپانىنىڭ مۇ­عالىمدەرى دە, اتا-اناسى دا ەرىكتىڭ تابيعات سىيلاعان تاڭعاجايىپ داۋىسى بار ەكەنىن بىلمەيدى. ەجەلگى يتاليادا XVII-XVIII عاسىرلاردا مۇنداي عاجايىپ جىڭىشكە داۋىس­تى, ۇل بالانىڭ اسەم داۋىسىن ماڭگىلىككە ساقتاۋ ءۇشىن جانتۇرشىگەرلىك «كاستراتسيا» ادىسىمەن بولاشاعىن قۇرباندىققا شالاتىن ەدى. ەرىك ءان ايتۋدى جان-تانىمەن ءسۇيدى. بۇل قىلىعى ءۇشىن اكەسىنەن تالاي رەت تاياق تا جەدى. اكەسى ءسالىم ۇلىنىڭ ءانشى بولعانىن, انگە قۇمارتقانىن ۇناتپايدى. بۇل جايىندا داڭقتى ءانشىنىڭ ءوزى دە سۇحباتىندا ايتادى. اكەسىنىڭ مەزگىلسىز قازاسى جاس بالانىڭ جانىن جارالايدى. ول جانىنا جۇبانىشتى اناسىنىڭ جىلى سوزدەرى مەن كلاسسيكالىق مۋزىكادان تابادى.
ەرىك مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ, الماتىعا, قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريانىڭ دايىندىق بولىمىنە وقۋعا تۇسەدى. بيىك جىڭىشكە داۋىستى ەر ءانشىنىڭ كلاسسيكالىق تۋىندىلاردى ورىنداۋ شەبەرلىگى, ونىڭ ۆوكالدىق ونەرى كونسەرۆاتورياداعى ۇستازدار قاۋىمى مەن مۋزىكا ماماندارىن تاڭعالدىرادى. ەرىك سول كەزدە تابيعات سىيلاعان سيرەك داۋىسقا يە ەكەندىگىن تۇسىنەدى. وپەرا – قازاق تابي­عاتىندا جوق ونەر. ونىڭ ۇستىنە بيىك جىڭىشكە داۋىس­تى ەر ءانشىنىڭ اياق اس­تىنان پايدا بولۋى «جەر استىنان جىك شىقتى, ەكى قۇلاعى تىك شىقتىنىڭ» كەرىندەي بولادى. بۇل كوزقاراس جاس جىگىتتى مۇڭايتادى, قامىقتىرادى.
«كونسەرۆاتوريا رەكتورى عازيزا جۇبانوۆا جاس جىگىتتىڭ تىم بولەك داۋىسىن تىڭداپ ءجۇرىپ, دايىندىق بولىمىندەگى وقۋىنان شىعارادى. ەندى قايدا بارماق؟ ەندى نەعىلماق؟! سوندا ەرىك «مەن قايتەم ەندى, جەزدە مەنى, قولىڭنان كەلسە, ماسكەۋگە اسىر»
دەپ جالىنعان عوي. ول كەزدە ءماس­كەۋگە وقۋعا تەك ۇكىمەتتىڭ جول­­داماسىمەن باراتىن. ەرىككە بۇ­يىر­عانى پودولسكىدەگى حورەوگرافيا ۋچيليششەسى بولادى. تالاي ادام كوز تىككەن جالعىز جولدامانى ەرىكتىڭ قولىنا ۇستاتقان – ورتالىق كوميتەتتە جۇمىس ىستەيتىن, ونەر مەن مادەنيەتتىڭ جاناشىرى بولعان كامال سمايىلوۆ ەدى. ەرىك جەزدەسى ءالىمحان ەسكەندىرۇلىنىڭ كامال سمايىلوۆپەن جاقسى تانىس­تىعىنىڭ, جولداستىق قارىم-قاتىناسىنىڭ ارقاسىندا وسى جولداماعا قول جەتكىزگەن ەكەن. كوڭىلى قاپالى ەرىك بۇل جولداماعا قاتتى قۋانادى. ەگەر بۇل جولداما بولماسا, سيرەك داۋىستى ءانشىنىڭ ونەردە باعى جانباي قالار ما ەدى, كىم ءبىلسىن؟!
پودولسك حورەوگرافيا ۋچيليششەسىندە ءبىر جارىم جىل وقيدى. ءبىر كۇنى ەرىكتىڭ سالعان ءانىن ەستىگەن ءبىر ۇستازى قايران قالادى. ول الەمدىك مۋزىكا سالاسىندا ۇلكەن بەدەلى بار ايگىلى مۋزىكا مامانى, پروفەسسور ايەل ن.ل.دورلياكتىڭ شاكىرتى ەكەن. سول ۇستازى «مۇندا عاجاپ داۋىستى قازاق بالاسى وقىپ ءجۇر» دەپ دورلياكقا ايتادى. سودان قۇبىلىس تالانتتاردى كورگەندە جۇرەگى ەلجىرەيتىن اتاقتى دورلياك گنەسيندەر ينستيتۋتىنا ەرىك قۇرمانعاليەۆتى قابىلداۋ جونىندە ءوتىنىش-حات جازعان. مىقتى شەبەر دورلياك ەرىكتى قاناتىنىڭ استىنا الدى. ءسويتىپ, دورلياكتىڭ ارقاسىندا ەرىك قۇرمانعاليەۆتىڭ تالانتى تورتكۇل الەمگە جايىلعان ەدى!
ەڭبەكقور, ىزدەنگىش جاس تالانت ماسكەۋ مۋزىكا ينستيتۋتىن بىتىرگەن سوڭ, پ.ي.چايكوۆسكي اتىنداعى ماسكەۋ كونسەرۆاتورياسىنىڭ اسپيرانتۋراسىندا ۇستازى پروفەسسور ن.دورلياك جەتەكشىلىگىمەن ءبىلىمىن ءارى قاراي جالعاستىرادى. پروفەسسورلار
ل.بەنەر, ا.رەينولدە, ف.كەرتين, ر.كەيسەللي سياقتى بىلىكتى مۋزىكا ماماندارىنان ساباق الادى. وقي ءجۇرىپ فيلارمونيادا, ستاس ناميننىڭ مۋزىكالىق ورتالى­عىندا جۇمىس ىستەيدى. ەرىكتىڭ جەكە تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا ۇستازى پروفەسسور ن.ل.دورلياك كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. ن.ل.دورلياك – ەرىكتىڭ ونەردەگى ۇستازى عانا ەمەس, وعان ونەردە اناسىنداي قامقورلىق تانىتقان اياۋلى جان. ول كىسى ءوزى قاراجات تاۋىپ, ءان نوتاسىن جازدىرتىپ, ساحنالىق كوستيۋمىن دايىنداتىپ, ەرىكتى تالاي رەت شەتەلگە كونكۋرستارعا الىپ بارعان.
ەرىك ۇستازى پروفەسسور ن.دورلياك جەتەكتەپ اپارعان العاشقى كونكۋرستا, 1987 جىلى حەرتوگەنبوشەدە (نيدەرلانديا) وتكەن جاس ورىنداۋشىلاردىڭ حالىقارالىق كونكۋرسىندا توپ جارىپ, لاۋرەات اتانادى. 1988 جىلى بوستوندا وتكەن حالىقارالىق مۋزىكا فەستيۆالىندە «فەنومەن» دەپ تانىلىپ, اتاعى الەمگە جايىلادى. ۆوكال ونەرىندەگى ەرەكشە قۇبىلىس رەتىندە گيننەستىڭ رەكوردتار كىتابىنا ەنەدى جانە ونى اتىن اڭىزعا اينالعان يتاليالىق ءانشى ايەل فەدورا باربيەريمەن قاتار قويىپ دارىپتەيدى. ف.باربيەري 1940 جىلى العاش رەت يتاليانىڭ وپەرا ساحناسىنا شىعىپ, عاجايىپ (مەتستسو-سوپرانو-كونترالتو) داۋىسىمەن ميلليونداعان حالىقتىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ الىپ, بىردەن ونەردەگى تابىستىڭ شىرقاۋ بيىكتىگىنە كوتەرىلەدى.
ەرىك تە تابىستىڭ شىڭىنا تەز كوتەرىلگەن. كسرو-داعى №1 كونتر­تەنور ەرىك قۇرمانعاليەۆ ساحناعا شىققاننان كەيىن كە­ڭەس­تىك ۆوكالدىق پەداگوگيكا سالاسى ما­ماندارى ويلانا باستايدى. جىنىسى ەر ءانشى قالاي­شا ايەلدىڭ (الت نەمەسە مەتستسو-سوپرانو) جىڭىشكە داۋىسىمەن شىرقاي الادى؟ دەمەك, شىرقاۋعا بولا­دى ەكەن. وندا بۇل ۆوكالدىڭ پەداگوگيكالىق, مەتوديكالىق ءادىس-­تاسىلدەرىن زەرتتەپ, وقۋ پروتسە­سىنە ەنگىزىپ, كونترتەنورلاردى تاربيە­لەۋ كەرەك دەپ شەشەدى. ەرىك قۇرمانعاليەۆ كەڭەس­ وداعىنداعى العاشقى كونترتەنور بولدى. كەڭەس وداعىندا بۇل قالىپتان تىس جاعداي دەپ ەسەپتەلدى. دەگەن­مەن, كونترتەنور رەسەي ءۇشىن بيىك مارتەبە بولىپ سانالدى. ەرىك قۇرمانعاليەۆ تۋرالى رەسەيلىكتەر «داۋىس», «ءالتتىڭ ويانۋى», «ءسالىم-مەرۋەرت» اتتى دەرەكتى فيلمدەر ءتۇسىردى. «اتى اڭىزعا اينالعان ادام» دەپ دارىپتەدى.
«مەنى ەرىك قۇرمانعاليەۆ ەتكەن وسى داۋىستىڭ قۇدىرەتى» دەپ ول وزىنە قاتاڭ تالاپ قويعان, كونتسەرت بەرەر الدىندا ون كۇن بويى ەشكىممەن دە سويلەسپەي, مينەرالدى سۋسىن, ايراندى عانا تۇتىنىپ, ديەتا ۇستاپ, سىرتقى الەممەن بايلانىسىن ۇزەتىن بولعان. بۇل – ۇستازى دورلياكتىڭ قاتاڭ تارتىبىنەن قالعان ەرەجەسى بولۋى كەرەك. «ونەر شىڭىنا تىكە اپاراتىن اەروپلان جوق. تەك ىزدەنىس پەن ەڭبەك» دەيدى ەكەن ۇستازى وعان. ەرىكتىڭ ءومىرى تەك ساۋلەلى ساتتەردەن قۇرالعان جوق. ءومىر ونى ەركەلەتتى, جىلاتتى, قۇلاتتى دا…
2007 جىلى 16 قازاندا ماسكەۋ قالاسىنىڭ اۋرۋحاناسىنا باۋىرى اۋىرىپ تۇسكەن ءانشى 13 قاراشادا 48 جاسىندا جان ساقتاۋ بولىمىندە قايتىس بولدى. كىسى تابانىنان, قاراعاي تامىرىنان كەتەدى. تۋعان جەرگە تامىرىن جايا الماعان ەسىل تالانت ءوزى ەرىكسىز تاپ بولعان قوعامنان دا وزەككە تەبەر سوققى جەپ, شۋىلداق توبىردىڭ قاقپاقىلىنا جەم بولىپ كەتە باردى. لەوناردو دا ۆينچي جارىق دۇنيەمەن قوشتاسار ساتىندە «شارشادىم. شارشاعاننان ولگەن ارتىق» دەگەن ەكەن. ءومىرىن كارى كاسپيدىڭ اساۋ تولقىندارىنداي ارپالىس پەن جانتالاس ارالاسقان كۇرەس مايدانىندا وتكەرگەن قۇبىلىس – ءانشى, الەمدىك مۋزىكا تاريحىنىڭ جوعارى ساتىسىنا كوتەرىلگەن ەرىك قۇرمانعاليەۆ اقىر­عى ساتىندە نە دەدى؟ كىمدى ويلادى؟ الدە قيالىنداعى ۇنەمى ساعىنىپ جۇرەتىن دالا سۋرەتتەرىن كوردى مە ەكەن؟ كۇڭىرەنە كۇرسىندى مە ەكەن؟ كىم ءبىلسىن؟! بىلەرىمىز, ەرىك قۇرمانعاليەۆ – ەرەكشە ­داۋىسىمەن ەل ەسىندە قالعان ءانشى.