قازاقستاندا ءتۋريزمنىڭ بارلىق ءتۇرىن دامىتۋعا قاجەتتى شارت-جاعداي تولىق بولعانىمەن, وتاندىق تۋريزم كليماتتىڭ اسەرىنە كوبىرەك ۇشىرايدى. اسىرەسە, 6 اي قىس بولاتىن ارقا جاعى مەن شىعىس قازاقستان وڭىرىندە تۋريزم تەك جاز بەن كۇزدىڭ بىرنەشە ايىندا عانا جاندانادى دا, كۇن سالقىن تارتقان كەزدە تۋريستەر دە كۇرت ازايادى. وسى تۇرعىدان العاندا, ەلىمىزدە ءتۋريزمنىڭ ەڭ جانداناتىن مەزگىلى ماۋسىم, شىلدە, تامىز, قىركۇيەك ايلارى دەپ ايتۋعا بولادى. الايدا ءدال وسى كەزدە پويىزبەن ۇشاققا بيلەت الۋ قيىنداپ كەتەدى دە, جولاۋشىلار مەن تۋريستەر بيلەت تاپپاي قينالادى. ءوز كولىگىمەن جولعا شىعايىن دەسە, ۇشقان قۇستىڭ قاناتى تالاتىن بايتاق قازاقستاننىڭ ول شەتىنەن بۇل شەتىنە جەتۋدىڭ ءوزى مۇڭ. جول دا ناشار, دەمالىسقا جوسپارلاعان ۋاقىتتىڭ كوبى جولعا, كولىكتىڭ ۇستىندە كەتىپ قالۋى مۇمكىن. ءبىر جىلدا ەكى اپتا نەمەسە ءبىر ايلىق ەڭبەك دەمالىسىن الاتىن وتانداستارىمىز ءۇشىن دەمالىس ۋاقىتىنىڭ كوبىن جولدا وتكىزۋ كىمگە بولسا دا ءتيىمسىز, ارينە.
بيلەتتىڭ تاپشىلىعى – جىل سايىن جاز, كۇز ايلارىندا نەمەسە مەرەكە كەزىندە ءجيى قايتالاناتىن, جۇرتتى ابدەن مەزى ەتكەن ماۋسىمدىق ماسەلە. اسىرەسە, نۇر-سۇلتان, الماتى, پاۆلودار جانە پەتروپاۆل قالالارىنا باراتىن تەمىرجول باعىتىنا سۇرانىس كوپ بولعاندىقتان, بيلەتتەر 2 اپتا بۇرىن ساتىلىپ كەتەدى. بۇل ماسەلەنى جولاۋشى تاسىمالداۋ مەكەمەلەرىنىڭ وكىلدەرى جاز ماۋسىمىنداعى جولاۋشى اعىنىنىڭ كۇرت كوبەيۋىمەن, ۆاگونداردىڭ جەتىسپەۋىمەن بايلانىستىرعانىمەن, ءدال وسى ساتتە بيلەت الىپساتارلارىنىڭ ايى وڭىنان تۋاتىنى دا جاسىرىن ەمەس. پويىز بيلەتىنىڭ تاپشىلىعى تۋىنداسا, ۇشاق بيلەتىنىڭ باعاسى دا اسپانداپ كەتەتىنى بەلگىلى.
شىنىن ايتساق, بيلەت تاپشىلىعى ەلىمىزدە پويىزدىڭ ازدىعىنان نەمەسە جولاۋشىلاردىڭ قاۋىرت كوبەيۋىنەن عانا تۋىنداپ وتىرعان جوق. بۇعان باستىسى جەكە كاسسالارمەن استاسقان الىپساتارلار مۇرىندىق بولىپ وتىر. ماسەلەن, قازىرگى تاڭدا جول بيلەتتەرىن «جولاۋشىلار تاسىمالى» اق-تىڭ 233 كاسساسىنان جانە 4500 جەكە بيلەت كاسسالارىنان, سونداي-اق 4000-نان استام تەرمينالدان نەمەسە epay.railways.kz, bilet.railways.kz سايتتارىنان ساتىپ الۋعا بولادى. الايدا 4500-دەن استام جەكە كاسسانىڭ جۇمىسىن تىكەلەي باقىلاپ, ءار بيلەتتىڭ كىمگە ساتىلعانى قاداعالانىپ وتىرماعاندىقتان, ولار تانىس-ءبىلىستەرىنىڭ اتىندا بىرەر اپتا نەمەسە جارتى اي بۇرىن كوپ بيلەتتى ساتىپ الىپ باسىپ قويادى دا, پويىز جۇرەتىن مەزگىل تاياعاندا بيلەت قاجەت قىلعاندارعا ەسەلەپ ساتادى ەكەن. باسقا بىرەۋدىڭ اتىنا العان بيلەتتى ەكىنشى بىرەۋدىڭ اتىنا اۋىستىرىپ بەرۋدىڭ دە ءادىس-امالىن تاپقان جەكە كاسسالار جاز ماۋسىمىنداعى بيلەت ساتۋدى وپىرىپ پايدا تاباتىن مەزگىلگە اينالدىرىپ العان. جولاۋشى تاسىمالى سالاسىنداعى مۇنداي كەلەڭسىز ارەكەتتىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا بيىلعى جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن باستاپ ەلەكتروندىق بيلەتتەر ساتىلىمعا شىعارىلدى. ادامي فاكتوردىڭ ىقپالىن ازايتىپ, قايتارىلعان بيلەتتەردى جولاۋشىلارعا تيگىزبەي شاپشاڭ «ۇستاپ» قالۋعا مۇمكىندىك بەرمەيتىن بۇل جۇيە بيلەت ساتۋ سالاسىنداعى الاياقتىقتى مەيلىنشە تومەندەتەدى دەپ كۇتىلگەن ەدى. الايدا قولدانىسقا ەنگەنىنە ءبىر ايعا تاياسا دا, بۇل جۇيە دە ازىرشە ءوز كەرەمەتىن كورسەتە العان جوق. بالكىم, «ونداي قازانعا مىنداي ءشومىش» دەگەندەي, الاياقتار وعان دا ءبىر امال تاپقان شىعار…
بيلەت توڭىرەگىندەگى بىلىق پەن شىلىققا تەك جەكە كاسسالار عانا ەمەس, جولاۋشى تاسىمالىمەن اينالىساتىن قىزمەتكەردىڭ دە قاتىسى بار. جولاۋشىلارمەن جەڭ ۇشىنان جالعاسىپ, ءتيىستى سوماسىن الىپ, پويىزعا بيلەتسىز وتىرعىزىپ الىپ كەتەتىن جولسەرىكتەردى ەل ىشىندەگى بارلىق پويىزداردان كەزدەستىرۋگە بولادى. بيلەت تاپشىلىعى تۋعالى ولاردىڭ دا ساۋداسى قىزا تۇسكەنى سونشالىق, نۇر-سۇلتان مەن الماتى اراسىنداعى باعانى 20-25 مىڭ تەڭگەگە دەيىن كوتەرىپ العان. ولاردىڭ اراسىندا «ورىن بار» دەپ كەلىسىپ, اقشاسىن الىپ العان سوڭ, ورىن تۇگىل, ورىندىق تا تاۋىپ بەرمەيتىن الاياقتارى تاعى بار. بۇعان دالەل رەتىندە جاقىندا يدم كولىك كوميتەتىنىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىمەن بىرلەسىپ وتكىزگەن رەيدتەر كەزىندە بىرنەشە قالانىڭ ۆوكزالدارىندا بيلەتتىڭ قىمباتقا ساتىلاتىنىن انىقتاپ, جولاۋشىلاردى پويىزعا بيلەتسىز وتىرعىزىپ, اقشا تاباتىن دەلدالداردى قۇرىقتاعانىن ايتساق تا جەتىلىكتى. الايدا ماسەلەنىڭ قايدان, نەدەن تۋىنداپ وتىرعانى انىق بولعانىمەن, سول دەلدالداردىڭ تاناۋىن تارتىپ, كەلەڭسىز جاعدايعا شەكتەۋ سالاتىن زاڭ بىزدە ءالى جاسالماعان بولىپ شىقتى. سوسىن دا قۇقىق قورعاۋ ورىندارىنىڭ اتالعان ماسەلەگە قاتىستى ۇستالعاندارعا اقبتك-ءنىڭ 449-بابى نەگىزىندە «قوعامدىق ورىنداردا ءتيىسۋ» بويىنشا اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋدان باسقا جازا تاپپاي قينالدى.
تەمىرجولداعى زاڭسىز جولاۋشى تاسىمالىن توقتاتۋ ءۇشىن نۇر-سۇلتان مەن قاراعاندى قالاسىندا قولىندا بيلەتى جوق جولاۋشىلاردى پەررونعا كىرگىزبەۋ جوباسى دا قاراستىرىلۋدا. «قازاقستان تەمىر جولى» ۇلتتىق كومپانياسى وسى ارقىلى بيلەت الماعان جولاۋشىلاردىڭ جولسەرىكتەرمەن كەلىسۋىنە توسقاۋىل قويامىز دەگەنىمەن, بۇل زاڭدى تۇردە بيلەت الىپ, پويىزعا مىنەتىن جولاۋشىلارعا قولايسىزدىق تۋدىراتىنى انىق. «ءبىردىڭ كەساپاتى مىڭعا تيەدى» دەگەن وسى شىعار.
پرەزيدەنت تاپسىرما بەرىپ, مينيسترلىكتەر ۇيلەسىمدى شەشۋدىڭ جوباسىن جاساپ جاتقان بۇل ماسەلەلەرگە دە كوپ ۇزاماي نۇكتە قويىلارى انىق. الايدا ماۋسىمدىق ماسەلەنىڭ بۇدان كەيىنگى جىلداردا تاعى قايتالانباۋى ءۇشىن ۇتىمدى ادىستەردى پايدالانعان وڭ.
بيىل ەلىمىزدە وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا ىشكى تۋريزم ەداۋىر قارقىن الدى. كۋرورتتىق ايماقتاردا, نۇر-سۇلتان, تۇركىستان, شىمكەنت قالالارىنا قاراستى دەمالىس ورىندارىندا دەمالۋشىلاردىڭ سانى ارتىپ, الاكول, بۋراباي, راحمان قاينارى سياقتى ەلىمىزدىڭ ءىشى-سىرتىنا تانىمال تۋريستىك ورىندارعا دەمالۋعا بارعىسى كەلەتىن ساياحاتشىلاردىڭ قاتارى مولايعان. پرەزيدەنتتىڭ ءوزى دە دەمالىسىن ەل ىشىندە وتكىزىپ, دەمالىس كۇندەرىن شەتەلدە وتكىزبەسە, باسى اۋىراتىن باستىقتارعا قازاقستاندا دا دەمالۋعا بولاتىنىن كورسەتتى. الايدا بيلەتتىڭ تاپشىلىعى مەن جولدىڭ قولايسىزدىعىنان كوزدەگەن جەرىنە بارا الماي, شەتەلگە بارىپ ساياحاتتاپ كەلگەندەر دە جوق ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى – ارمان الماسبەك. «بيىل الاكولدە دەمالۋدى جوسپارلاعان ەدىك, بىراق پويىزعا بيلەت جوق, جەكەلەرمەن سويلەسسەك, كوكتۇما ستانساسىنا دەيىن ءبىر ادامعا 25-30 مىڭ تەڭگە سۇرايدى. سەمەي جاعىمەن بارايىق دەسەك تە قولايسىز. سونىمەن تۇركياعا بارىپ دەمالىپ قايتتىق. وتاندىق ءتۋريزمدى دامىتامىز دەپ ايعايلاعالى از بولعان جوق, ءبىر بيلەت ماسەلەسىنىڭ ءوزىن شەشە الماسا, تۋريزم قالاي داميدى؟» دەيدى ول كەيىستىك ءبىلدىرىپ.
ارينە, ءتۋريزمنىڭ قاۋىرت مەزگىلىندە شەتەلدەردە دە بيلەت تاپشىلىعى بايقالادى. الايدا ولار بۇل مەزگىلدى ەل ءتۋريزمىن دامىتۋدىڭ ءتيىمدى ءساتى رەتىندە ۇتىمدى پايدالانىپ, كەزەكشى پويىزدار مەن موينى قاشىق وڭىرلەرگە ورنالاسقان ساياحات ورىندارىنا ۇشاتىن ۇشاقتاردى كوبەيتەدى ەكەن. ماسەلەن, ىرگەمىزدەگى قىتايدى مىسالعا الساق, بۇل ەل جولاۋشى اعىنى مولايعان كەزدە كەزەكشى پويىزدار مەن ۇشاقتاردى كوبەيتىپ, جولاۋشىلاردىڭ جولىنان قالماۋىنا كەپىلدىك ەتەدى. اسىرەسە, قىتايدىڭ كوكتەم مەرەكەسى كەزىندە ەل ىشىندە جولاۋشىلاردىڭ سانى 100 ميلليوننان اسادى. وسى مەزگىلدە بۇل ەلدە دە بيلەت تاپشىلىعى تۋادى, وسىعان سايكەس جولاۋشى تاسىمالىمەن اينالىساتىن مەكەمەلەر كەزەكشى پويىزدار مەن ۇشاقتاردى كوبەيتىپ, بيلەت جەتىسپەۋ ماسەلەسىن جەڭىلدەتسە, جاز, كۇز ايلارىندا تۋريستىك ايماقتارعا قاتىنايتىن پويىزداردىڭ ۆاگونىن مولايتىپ, ۇشاقتىڭ ۇشۋ جيىلىگىن ارتتىرادى. ماسەلەن, قاتونقاراعايدىڭ ارعى جاق بەتىندە قاناس دەپ اتالاتىن ساياحات ءتۇيىنى بار. ءار جىلى جازدا ءبىر ميلليوننان استام تۋريست كەلەتىن وسى وڭىردە ارناۋلى اۋەجاي سالىندى. بۇل اۋەجايدا تەك جاز بەن كۇزدىڭ 4-5 ايىندا عانا ۇشاق قاتىناپ, تۋريستەردى تاسۋمەن اينالىسادى. ءبىزدىڭ ەلدە وسىنداي مۇمكىندىك جوق پا؟ جازدا تۋريستىك پويىزداردى ىسكە قوسىپ, ۆاگونداردى كوبەيتۋدىڭ قانداي قيىندىعى بار؟ 360 كۇن ۇشاق ۇشىرۋعا شامامىز كەلمەسە دە, جازدىڭ 3 ايىندا تىم قۇرىعاندا نۇر-سۇلتاننان الاكول, قاتونقاراعاي, راحمان قاينارى سياقتى موينى قاشىق, قاتىناسى قولايسىز وڭىرلەرگە ماۋسىمدىق ۇشاق قاتىناتىپ, تۋريستەردى تاسىسا تۋريزم دە جاندانار ەدى. قۇنى قىرىق جىلدا دا وتەلمەيتىن قىمبات جوبالارعا قارجى جۇمساعانشا, ەل يگىلىگىن كورەتىن, تۋريزمت ءنىڭ دامۋىنا دا ءتيىمدى, قايتارىمى تەز بولاتىن جوبالاردى قولعا الىپ, جولداردى جاساعان, اۋەجايلاردى سالعان, پويىزداردى جاڭالاپ, ۆاگونداردى كوبەيتكەن الدەقايدا ءتيىمدى…
