اقمولانىڭ تۇبىندەگى اقكولدە تۋىپ, ءارتىس بولامىن دەگەن ارمانى الماتىعا, «اكەمتەاتر» جانىنداعى ستۋدياعا وقۋعا اكەلدى. ارتىنان ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى تەاتر جانە كينو ينستيتۋتىن ءتامامدادى. اسىل ارمانىنا زور سەنىممەن قادام باسقان ول سودان بەرى 40 جىلدان استام ۋاقىت ىشىندە ساحنا تورىندە تاريحي, سالماقتى وبرازداردان باستاپ ەپيزودتىق شاعىن رولدەرگە دەيىن سومداپ, ءار ءتۇرلى جاستاعى ايەلدەردىڭ ءومىرىن ولاردىڭ كوڭىل قالتارىسىنداعى ءتۇرلى سەزىم يىرىمدەرىنە قاراي ءدوپ باسىپ, كورەرمەنگە ءدال سول كۇيى جەتكىزە الدى. قوزىنىڭ بايانى, ابىلايحاننىڭ قارىنداسى ايتولقىن, كۇيشى دينا, مۇقاعاليدىڭ لاشىنى, «الجير»-دە وراز جاندوسوۆتىڭ ەنەسى, «انا – جەر اناداعى» تولعاناي, ءاليمان, «سۇرىنگەن ءسۇر بويداقتاعى» دزەراسسا جانە تاعى دا باسقا سان الۋان وبرازدار. بۇل ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق دراما تەاترىنىڭ تالانتتى اكتريساسى, قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى گۇلبارشىن قىلىشبايدىڭ قازاق تەاتر ونەرىندە وزىندىك قولتاڭباسىمەن تانىلۋىنا جول اشقان دۇنيەلەر.
– اكەڭىز راشكەن مارقۇمنىڭ دارىگەر بول دەگەنىنە كونبەي, اكتريسالىق جولدى تاڭدادىڭىز. بۇل – سۇلۋلىعى جانە ونەرىمەن كوپتى تامساندىرىپ, الايدا انشىلىك جولعا تۇسە الماعان ءاليما اناڭىزدىڭ ارمانى ما؟ الدە قاندايدا ءبىر كۇش نەمەسە سەزىم ونەر جولىنا كەلۋىڭىزگە اسەر ەتتى مە؟
– بالالىق سەزىم, ءتۇپسانا دەيدى عوي. وسى جولدى تاڭداۋعا سول بەلگى بەرگەن شىعار. نەگىزى باسىندا 5-6 سىنىپ وقىپ جۇرگەن كەزدە «مادەنيەت جانە تۇرمىس» دەگەن جۋرنالدان بالەرينالاردىڭ سۋرەتىن كورىپ, بالەرينا بولامىن دەگەنمىن. جەتىنشى سىنىپتان قابىلدايدى دەگەندى ەسىتىپ, اكەمە ايتىپ ەدىم, رۇقسات بەرمەدى. مادەنيەت ۇيىنە جاقىن تۇردىق. دراما ۇيىرمەسىنە باردىم سوسىن. سودان ءارتىس بولامىن دەپ شەشتىم. مىنە قازىر ۋاقىت كورسەتىپ جاتىر عوي. ءبارى بەكەر ەمەس. شىنىندا دا مەنىڭ جولىم وسى ەكەن. اللاعا شۇكىر. وزىمە ۇنايدى جۇمىسىم. نەبىر قيىن كەزەڭدەر دە ءوتتى, وڭاي جۇمىس جوق قوي. كوپ ادامعا ارتىستەر ۇنەمى كۇلىپ-ويناپ جۇرەتىن, پروبلەماسى جوق ادامدار سياقتى كورىنەدى, ال نەگىزى بىزدە دە قيىندىقتار بولادى. جاسىڭ كەلە وتكەنىڭە ەسەپ بەرەسىڭ, سوندا ويلاپ قاراسام, بارلىق جاقسىلىقتى وسى ونەر جولىندا ءجۇرىپ كورىپپىن. كۇندىز-ءتۇنى ەرىنبەي, تالماي جۇمىس ىستەپ, سونىڭ قازىر راحاتىن كورىپ جاتىرمىن دەۋگە بولادى.
– شىعارماشىلىق جولىڭىز شىمكەنت تەاترىندا ءالجاپپار ابىشەۆتىڭ «ءمادي» سپەكتاكلىندەگى كەلبەت ەسىمدى قىزدىڭ ءرولىن سومداۋدان باستالدى. سوندا اۆتور ءدۇيىم جۇرتتىڭ الدىندا: «مەن كەلبەتتى جازعاندا ونىڭ 16 قاسيەتىن كورسەتتىم, گۇلبارشىن قارىنداسىم سونىڭ ءبارىن اشا ءبىلدى» دەگەن ەكەن. ودان بەرى سونداي مويىنداۋلار كوپ بولدى ما؟
– شىمكەنتتە جۇرگەندە س.اتامبەكوۆتىڭ «ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ جۇلدىزدارى» پەساسىندا باستى ءرولدى سومدادىم. رەۆوليۋتسيادان كەيىن جەتىم قالعان بالالاردى ارىس قالاسىنداعى بالالار ۇيىنە تاپسىرعان عوي. سول جەردە وسكەن ناديا دەگەن قىزدى وينادىم. كەيىن سوعىسقا قاتىسىپ, ءبىر اياعىنان ايىرىلىپ قايتىپ كەلگەن قىزدىڭ بالالىق شاعى, ەسەيگەن كەزى, ودان قىرىققا كەلگەندە بۇرىن بىرگە وسكەن بالالارمەن كەزدەسۋى, جالپى 13-تەن 40 جاسقا دەيىنگى ءومىرىن بەينەلەدىم. مۇنى دا سول كەزدە وتە ءساتتى شىقتى دەپ كوپشىلىك مويىندادى. ودان كەيىن ەلوردامىز استانا بولماي تۇرعاندا اقمولاعا كوشىپ كەلگەندە قاللەكي تەاترىندا «ەڭ ادەمى كەلىنشەك» قويىلىمىندا ويناعان وبرازىم كورەرمەنگە ۇنادى. سوندا ازەربايجان مامبەتوۆ ەرەكشە اسەرلەنىپ, قاسىندا جۇبايىمەن بىرگە تەاتردىڭ ەكىنشى قاباتىنداعى گريم سالۋ بولمەسىنە ىزدەپ كەلىپ: «جارايسىڭ, ايەل ادامنىڭ تۇنىپ تۇرعان ارماندارىن, ماحاباتتىڭ جەتىسپەۋىن, باقىتىن تاپپاي كۇيىنۋىن كەرەمەت جەتكىزە الدىڭ» دەپ ايتقان ەدى. كوپ مويىندالعان قويىلىمداردىڭ ءبىرى – ش.ايتماتوۆتىڭ «انا – جەر انا» قويىلىمىنداعى تولعانايدىڭ وبرازى. وزىمە ەڭ قاتتى ۇنايتىن رولدەرىمنىڭ ءبىرى. 18-دەن 70 جاسقا دەيىنگى ءومىرىن ءبىر سپەكتاكلدە ويناپ شىقتىم. بۇل مەنىڭ بۇكىل جيناعان اكتەرلىك تاجىريبەمدى سالىپ, ساحناداعى ءومىرىمنىڭ بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدەگى ناتيجەسىن كورسەتكەن وبراز بولىپ قالدى. قازىر بۇل سپەكتاكل تەاتر رەپەرتۋارىندا جوق. نەگىزى 45 جاسىمدا ويناپپىن.
– قازىرگى تاڭدا تەاتر رەپەرتۋارىنداعى قويىلىمدار بۇگىنگى ءداۋىر شىندىعىن كورسەتە الىپ ءجۇر مە؟
– قاي قويىلىم بولسا دا, ول مەيلى 60-جىلدارى جازىلسىن, ونى كەيىن قويار بولسا, رەجيسسەر بۇگىنگى زامانعا ساي جاقىنداتىپ الىپ كەلەدى. ءسال وزگەرتۋى مۇمكىن. مىسالى, بىزدە وزبەك دراماتۋرگياسى «قىزىل الما» دەگەن قويىلىم بار, ول جەردە مەن جەتپىستەگى كەمپىردى وينايمىن. كومەديا جانرى بولسا دا, وقيعا كەزىندە: «قۇدايدان قورىقپاي, تۇيەدەي ولجانى وپىرىپ وتىرعاندار بار ەمەس پە؟», «ارام جەگەن اس ەرتەڭ ءسىزدىڭ دەنەڭىزدىڭ تۇس-تۇسىنان تەسىپ شىعادى» دەگەن سوزدەر بار. ياعني, قوعامداعى كەلەڭسىزدىكتەر قويىلىم بارىسىندا وسىنداي شاعىن ەلەمەنتتەر ارقىلى نەمەسە وتكىر ازىلدەرمەن جەتكىزىلەدى.
– ءسىز ەكى ءداۋىردىڭ كۋاسى بولعان, بىرنەشە تەاتر ۇجىمىندا ىستەپ كورگەن اكتريساسىز. بۇگىنگى رەجيسسۋرا مەن ستسەناري ءماتىنى بۇرىنعىدان ەرەكشەلەنە مە؟
– مەنىڭ ويىمشا, ادام قاي كەزدە دە ادام بولىپ قالا بەرەدى. ونىڭ كيىمى, ءومىر ءسۇرۋ داعدىلارى وزگەرەتىن شىعار, بىراق سەزىمدەرى, جان دۇنيەسىندەگى ارپالىس نەمەسە باسقا دا سەزىمدەرى وزگەرمەيدى. مىسالى, باياعىدا ويناعان بايانىم, «ماديدەگى» كەلبەت بولسىن – ولاردىڭ داۋىرلەرى باسقا بولعانمەن سەزىمدەرى بىردەي. زاماناۋي جاسايمىز دەپ كيىمدەرىن, دەكوراتسياسىن جەڭىلدەتىپ, قانشا جەردەن وزگەرتسە دە, قازىرگى مۋزىكامەن ارلەسە دە, ادامنىڭ ىشكى سەزىمى سول باياعى. سوندىقتان ونەر ماڭگىلىك دەيدى عوي. رەپەرتۋارعا كەلەتىن بولساق, قازىر ماسەلەن, مەنىڭ دە, باسقا دا اكتەرلەردىڭ شولدەپ جۇرگەنى – قازاقتىڭ ۇلكەن-ۇلكەن مىقتى كلاسسيكاسى. قوزى كورپەش بايان سۇلۋ, اقان سەرى اقتوقتى, قوبىلاندى, قاراگوز – بۇلاردىڭ ءبارى دە ءبىزدىڭ قازاقتىڭ ساحناسىندا ماڭگىلىك ءجۇرۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. قازىر سولاردىڭ بىرەۋى دە جوق. كوبىنە وزگە ەلدەردىڭ دراماتۋرگياسىنان اۋدارما پەسالار كوبەيىپ كەتتى. بۇل نەدەن ەكەنىن بىلمەيمىن. سونداي ءبىر ءۇردىس قالىپتاستى. شەتەلدىكتەر قازاقستانعا كەلگەندە جەرگىلىكتى ەلمەن تانىسۋ ءۇشىن ءبىرىنشى تەاترعا باس سۇعادى ەكەن, حالىقپەن ءتىلى, ءۇنى, سالت-ءداستۇرى ارقىلى تانىسايىق دەپ. ولارعا جول كورسەتۋشىلەر قازاق حالقىن تەرەڭ تانىتاتىن كلاسسيكالىق سپەكتاكلدەرگە اپارايىن دەسە, سونى ءبىزدىڭ رەپەرتۋاردان تاپپايدى ەكەن.
– كەيىنگى بۋىندى قالاي باعالار ەدىڭىز, ولار قانداي مەكتەپتەردەن وتۋدە؟
– ولار ۇلگىنى بىزدەن الادى. الدىڭعى بۋىن ويناپ جۇرگەن اكتەرلەردىڭ ويىنىنا قارايدى. تالانتتار قاي كەزدە دە بولادى. ءتورت جىل وقىپ كەلىپ, جۇمىس ىستەيدى, ىزدەنەدى. تەاترعا العاندا دا ولاردى بىردەن قابىلداي سالمايدى, مىقتىلارىن ىرىكتەپ, قارايدى, كوركەمدىك كەڭەستەن وتكىزەدى. تاربيەلەپ الۋعا بولاتىن جاستاردى الادى. ال تەاترعا كەلگەننەن كەيىنگى جەتىستىكتەرى ەڭبەكقورلىعىنا بايلانىستى بولادى. ەرىنشەك بولىپ, قالاي بولسا سولاي ءوتىپ كەتەمىن دەسە, قالىپ قويادى. وندايلار از. كەيىن كەلگەن جاستار ەڭبەكقور, كەز كەلگەن سايىستا باقتارىن سىناۋعا دايىن سايگۇلىكتەر سەكىلدى جاراپ تۇر. اكتەر نەگىزى ءومىر بويى ىزدەنۋ كەرەك. ءبىر-ەكى نەمەسە ونشاقتى ءرولدى جاقسى وينادىم دەپ توقتاپ قالماۋ قاجەت. ءوز باسىم پروفەسسور رابيعا قاناباەۆا, رايىمبەك سەيتمەتوۆ, تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ سىندى مىقتىلاردىڭ شاكىرتى بولدىم. سولاردان كوپ نارسە ۇيرەندىك.
– تەاترعا كورەرمەن كوپ كەلە مە؟ ولاردىڭ دەنى كىمدەر؟
– قازىر حالىق بۇرىنعىداي ەمەس, تەاترعا بەت بۇردى. كەيدە تەاترعا تەلەفون سوعىپ, قانداي قويىلىمدار بولادى, كىمدەر وينايدى دەپ سۇرايدى ەكەن. تەاترعا مۇلدەم كەلمەيتىن ادامدارعا ايتار تىلەگىم – ءبىر رەت بولسىن كەلسە ەكەن تەاترعا, اتا-انامىزدى, بالالارىمىزدى اكەلەيىك. ءبىر رەت كەلسىنشى, بولدى, سوسىن ولار تەاترعا وزدەرى-اق عاشىق بولىپ قالادى. سول بيلەتكە كەتەتىن مىڭ تەڭگە اقشا قايدا جۇمسالماي جاتىر؟ ۋاقىتىڭىزدى دا بوسقا وتكىزەتىن كەزدەر بولادى. ونىڭ قاسىندا تەاتر – رۋحاني كەمەلدەنەتىن كيەلى وردا عوي.
– ءوزىڭىز ارمانداعان وبرازداردىڭ ءبارىن ويناپ بولدىم دەپ سانايسىز با؟ قول جەتە الماعان رولدەرىڭىز بولدى ما؟
– قانشا ءرول بەرىپ, ويناپ تۇرساڭ دا, تاعى دا جاڭا وبرازدار العىڭ كەلە بەرەدى. مەنىڭ جاسىم ەگدە تارتتى. ەر كىسىلەر جاسىنا قاراماي ويناي بەرەدى. ال ورتا جاستاعى ايەلدەرگە ءرول ءتيۋى قيىنداۋ. سەبەبى بىزدە «ۆوزراستنوي» اكتريسالارعا ارنالعان پەسالار از. ەلۋدەن اسقان ايەلدەردىڭ ءومىرى تۋرالى جازۋ وڭاي ەمەس شىعار مۇمكىن. ويتكەنى بۇل جاستاعى ايەلدەردىڭ پسيحولوگياسىن زەرتتەۋ قيىن. ال رەسەيدە سونداي جاستاعىلار وينايتىن رولدەر, پەسالار كوپ. بىزدەگىلەر كوبىنە رومانتيكالىق رولدەردى, جاس قىزداردىڭ تاعدىرىن جازۋعا قۇمار. جەڭىل, عاشىق بولىپ قالعان, الدانعان قىزداردىڭ ءومىرىن ارقاۋ ەتەدى. ال تولىقسىعان, تولىققان, ىشىندە بۇكىل ومىرلىك تاجىريبەسى بار ايەلدى جازۋعا باتا المايدى.
– كارانتين الدىندا جانە كەزىندە تەاتردا قانداي جاڭالىقتار بولدى؟
– تەاتردا جاڭا جىل قارساڭىندا قازاقتىڭ اقىن قىزى فاريزا وڭعارسىنوۆا اپامىزدىڭ 80 جىلدىعىنا ارنالعان «سەنىڭ ماحابباتىڭ» دەگەن پوەتيكالىق سپەكتاكل قويىلدى. فاريزانىڭ رولىندە التىناي نوگەربەك وينادى. كارانتين كەزىندە بىزدەر ەل قاتارلى ونلاين جۇمىس ىستەدىك. كورەرمەندەرمەن تىكەلەي ەفيرگە شىعىپ تۇردىق. قازاق راديوسى ارقىلى پوەزيا وقىدىق. جازىپ الىنعان سپەكتاكلدەرىمىزدى ەلارنادان كورسەتتى. ايلىعىمىز ساقتالدى. ونەر ادامدارىنا كورسەتكەن قولداۋى ءۇشىن ۇكىمەتكە راقمەت.
– جاڭا ۇلكەن تەاتر اشىلعالى جاتىر. ول شاڭىراقتان نە كۇتەسىزدەر؟
– ءبىز بۇل تەاتردى 30 جىل كۇتتىك. ونىڭ نەگىزىن استانا سوناۋ 1991 جىلدارى اقمولا بولىپ تۇرعاندا بەلگىلى رەجيسسيور جاقىپ وماروۆ قالاعان ەدى. سەبەبى ول كەزدە سولتۇستىكتە تەاتر تەك قاراعاندىدا عانا بولاتىن. جاقىپ وماروۆ اقمولاداعى زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ كومەگىمەن وسى تەاتردى اشىپ, وعان قاليبەك قۋانىشباەۆ اتىن بەرۋگە كوپ جۇگىردى. سول جىلدار ىشىندە وسى ەسكى عيماراتتا تەاتر ساحناسى شاعىن بولسا دا, كورەرمەننەن بوساعان جوق. سوندىقتان جاڭا تەاتر ءبىز ءۇشىن اسىعا كۇتكەن قۋانىش بولىپ وتىر. بۇل كۇنگە دە جەتتىك. جاڭا تەاتر عيماراتىندا ەكى ساحنا, بارلىعى 800 ورىندىق ۇلكەن, كىشى زال بار دەدى. قازىر الەۋمەتتىك جەلىلەردە جاڭا عيماراتقا قونىس اۋدارۋعا بايلانىستى «ۇلى كوش» دەگەن اتپەن بەينەروليكتەر سەرياسىن جىبەرىپ جاتىرمىز. الايدا مىنا ەسكى جاقتان ول جاققا تەك بىرەن-ساراڭى بولماسا, كوپ سپەكتاكل بارمايدى. باراتىنداردىڭ ىشىندە مەن وينايتىن ەكى سپەكتاكل – «مۇقاعالي» جانە «عاسىردان دا ۇزاق كۇن» بار. دەكوراتسيا, كوستيۋمدەر جاڭارتىلادى. كوپتەگەن جاڭا وبرازدار جاسايمىن دەگەن ۇمىتتەمىن. ارينە, تەاترعا جاستار كوپتەپ الىنادى. جان-جاقتان جاس رەجيسسەرلەر تارتىلادى دەپ جاتىر. سونىمەن قاتار ۇلتتىق اتاۋ الامىز دەگەن ۇمىتتەمىز.
– سوندا ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق دراما تەاترى اتانا ما؟
– ءيا, سولاي بولارىنا قاتتى سەنىپ وتىرمىز. ءبىزدىڭ ۇجىم بولىپ سۇرايتىنىمىز – تەاتر قاليبەك قۋانىشباەۆ اتىندا قالدىرىلسا ەكەن. ءبىزدى وسى قاتتى الاڭداتادى. قازاق تەاترىنىڭ نەگىزىن قالاعان قاليبەكتەي ونەر تارلانى ەسىمىنىڭ بۇل تەاتردا قالۋىنا بارلىق تەاتر ۇجىمى مۇددەلى. قالەكەڭ قازاق تەاترى تاريحىندا تۇڭعىش رەت اباي ءرولىن سومداعان اكتەر. ول ۇلى اقىن وبرازىن كينودا دا ءبىرىنشى بولىپ وينادى. سوندىقتان بيىل ابايدىڭ 175 جىلدىعى قارساڭىندا اشىلعالى جاتقان ۇلكەن تەاتردا ەسىمى قالاتىنداي قازاق ونەرىنە ەرەن ەڭبەگى سىڭگەن تۇلعا. بارشا ۇجىمنىڭ تىلەۋى سول.
– سۇحباتىڭىزعا كوپ راقمەت! شىعارماشىلىق تابىس تىلەيمىز!
