ەلىمىزدە جىل سايىن كوز جۇماتىن جانداردىڭ ولىمىنە اسەر ەتەتىن باستى فاكتور جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋلارى بولسا, ەكىنشى ورىندا جول-كولىك اپاتى ەكەن. وتكەن جىلدىڭ سوڭعى جارتى جىلدىق ەسەبى بويىنشا قازاقستاندا 8 مىڭنان استام جول-كولىك اپاتى تىركەلىپ, مىڭنان اسا ادام قازا تاۋىپتى.
جول اپاتىنا اكەلىپ سوعاتىن باستى سەبەپ – جۇرگىزۋشىلەردىڭ ماس كۇيىندە كولىككە وتىرۋى. استانا قالاسى ىشكى ىستەر دەپارتامەنتى اكىمشىلىك-پوليتسيا باسقارماسىنىڭ اعا ينسپەكتورى باقىتجان التىباەۆتىڭ ايتۋىنشا, 2013 جىلى ماس جۇرگىزۋشىلەردىڭ كەسىرىنەن 583 جول اپاتى تىركەلىپتى. سونىڭ سالدارىنان 106 ادام قازا تاۋىپ, 867 ادام جاراقات العان. وسى ستاتيستيكالىق كورسەتكىشتى تومەندەتۋ ماقساتىندا اكىمشىلىك-پوليتسيا باسقارماسى بۇگىندە شاما-شارقىنشا ءتۇرلى شارالاردى قولعا الىپ كەلەدى. ماسەلەن, تاياۋدا عانا «ءبىز قاۋىپسىز جولدى تاڭدايمىز!» اتتى اكتسيا وتكىزدى. شارا بارىسىندا پوليتسەيلەر اپاتقا ۇشىراعان كولىكتەردى قالا كوشەلەرىمەن الىپ ءوتتى. باستى ماقساتى ماس كۇيىندە كولىك جۇرگىزۋدىڭ سالدارى قانداي بولاتىندىعىن قالا جۇرتشىلىعىنا ءتۇسىندىرۋ بولاتىن. اقتسيا بارىسىندا جاس جول ساقشىلارى كولىك جۇرگىزۋشىلەرىنە ساقتىققا ۇندەيتىن ارنايى پاراقشالار تاراتتى.
مامانداردىڭ ايتۋىنشا, جول اپاتىنا كوپ جاعدايدا كولىك ءجۇرگىزگەنىنە 1 جىل بولعان ءجۇرگىزۋشىلەر نەمەسە 20 جىلدان استام تاجىريبەسى بار جۇرگىزۋشىلەر سەبەپكەر بولادى ەكەن. تەمىر تۇلپاردى جاقىندا تىزگىندەگەندەر قىسىلتاياڭ شاقتاردا ساسقالاقتاپ قالادى. ال 20 جىلدان استام ءتاجىريبەسى بارلار وزدەرىنە سەنىپ, اسىعىس ساتتەردە جولدان تەز ءوتىپ كەتەم دەپ وسىنداي وقىس جاعدايعا ۇشىرايدى.
جول پوليتسياسى كوميتەتى ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا, ءاربىر جەتىنشى جول اپاتى رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق ماڭىزى بار جولداردا تىركەلگەن. اۆتوموبيل اپاتىنا كوبىنەسە, جول ساپاسىنىڭ ناشارلىعى سەبەپ دەپ سانايتىندار دا ءجيى كەزدەسەدى. مۇنىمەن كەلىسۋگە تۋرا كەلەدى. ماسەلەن, قازاقستان جول ساپاسى جونىنەن الەمدە 140 ەلدىڭ ىشىندە 117-ءشى ورىندا ەكەن. بۇل تىزىمدە رەسەي 136, قىرعىزستان 139-ورىنعا تابان تىرەسە, جولى تاقتايداي تەگىس ەلدەردىڭ كوشىن فرانتسيا باستاپ تۇر. ەلىمىزدەگى جولداردىڭ 33 پايىزىنىڭ ساپاسى وتە ناشار ەكەنىن كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا مينيسترلىگى وكىلدەرى دە راستايدى.
قازىرگى كۇنى ەل اۋماعى بويىنشا جول اپاتى ءجيى تىركەلەتىن ون التى قاۋىپتى ايماق تا انىقتالىپتى. بۇگىنگە دەيىنگى اپاتتىڭ 30 پايىزدان استامى وسى جولداردا تىركەلگەن. ونىڭ ۇزىندىعى رەسپۋبليكا تاس جولىنىڭ 7 پايىزىنا تەڭ ەكەن. ءبىر عانا مىسال, بىزدەگى «استانا – تەمىرتاۋ» باعىتىنداعى تاس جول وتكەن عاسىردىڭ 70-ءشى جىلدارىندا سالىنعان. ول كەزدە بۇل جولمەن قازىرگىدەي تاۋلىگىنە 3 جارىم مىڭ كولىك ءجۇرىپ وتەتىندىگى ەسكەرىلگەن جوق, ارينە. قازىر بۇل جول ءوز مۇمكىندىگىنەن ارتىق جۇكتەمەمەن جۇمىس ىستەيدى. مىنە, وسىلايشا, جول ساپاسىنىڭ ۋاقىت ولشەمىنە ساي كەلمەۋى دە جول-كولىك وقيعالارىنىڭ كوبەيۋىنە سەبەپ بولادى.
تالداۋدىڭ ەكىنشى جاعى جول اپاتىنىڭ جيىلەۋىنە اۆتوكولىكتەر سانىنىڭ ارتۋى تەرىس ىقپال ەتەتىنىن كورسەتىپ وتىر. ەگەر 2007 جىلى ەلىمىزدەگى اۆتوكولىك سانى 2 ملن 671 مىڭ بولسا, قازىرگى ۋاقىتتا ولاردىڭ سانى شامامەن 4 ميلليوننان اسىپ كەتكەن.
ەستەرىڭىزدە بولسا, وتكەن جىلى ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ جول كولىك وقيعاسى مەن كىسى ولىمىنە سەبەپشى بولعان جۇرگىزۋشىلەرگە جازانى قاتاڭداتۋدى تاپسىرعان ەدى. از ۋاقىت بۇرىن حالىق قالاۋلىلارى ماس كۇيىندە كولىك جۇرگىزگەندەردى 15 جىلعا دەيىن كولىك جۇرگىزۋ قۇقىعىنان ايىرۋ كەرەك دەگەن ۇسىنىس جاسادى. «جول ءجۇرۋ ەرەجەلەرى تۋرالى» زاڭ جوباسىنداعى مۇنداي تۇزەتۋلەر ءبىر اۋىزدان ماقۇلداندى.
وسىلايشا, كولىكتى ماس كۇيىندە جۇرگىزگەن ادام ءبىرىنشى رەت ۇستالسا, ونى 3 جىلعا دەيىن كولىك جۇرگىزە المايدى. بۇل جاعداي ەكىنشى رەت قايتالانسا, ول 6 جىلعا كولىك جۇرگىزۋ قۇقىعىنان ايىرىلادى جانە 15 تاۋلىككە قاماۋعا الىنادى. ال ءۇشىنشى رەت قايتالانعان جاعدايدا وسى ازامات 10 جىلعا كولىك جۇرگىزۋ كۋالىگىنەن ايىرىلادى جانە 30 تاۋلىككە قاماۋعا الىنادى.
سونداي-اق, كولىك جىلدامدىعىن بەلگىلەنگەن جىلدامدىقتان 40 شاقىرىمعا دەيىن ارتتىرعانداردى جۇرگىزۋ كۋالىگىنەن ايىرۋ جازاسىن دەپۋتاتتار 30 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش مولشەرىندەگى ايىپپۇلعا اۋىستىردى.
جول قاۋىپسىزدىگىن ساقتاۋ ءۇشىن ءتيىستى ورگاندار قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن جاساۋدا. ونىڭ قانشالىقتى ءتيىمدى بولاتىنىن الداعى ۋاقىت كورسەتسە كەرەك.
گۇلميرا ايماعانبەت
