استانا – ءتۇبى ءبىر تۇركى جۇرتىنىڭ بەيبىتشىلىك بەسىگى. استانا – تۇركى الەمىنىڭ تۇپقازىعى. استانا – تۇركى الەمىنىڭ مادەني استاناسى.
بيىل قازاقتىڭ باس قالاسىنا ارتىلعان سەنىم مەن جۇكتەلگەن مىندەت كوپ. سونىڭ بىرى ەمەس, بىرەگەيى – كۇللى تۇركى جۇرتىنىڭ مادەنيەت مايەگىنە اينالىپ وتىرعانى. ايداي الەمگە بەيبىتشىلىك پەن بەرەكەنى تۋ ەتكەن قازاق ەلىنە كوز تىگىپ وتىرعاندار كوپ. ءبىرى ۇمىتپەن, ءبىرى كۇدىكپەن. قۋانىشتىسى, سىرت كوزدىڭ الدىندا ءسۇرىنىپ جاتقانىمىز جوق. شۇكىر, ەلىمىز ۋاقىت وتكەن سايىن سالماقتى ءھام ساليقالى ميسسيانى موينىنا الىپ, ونىسىن ابىرويمەن اتقارىپ كەلەدى. سونىڭ ءبىر ايعاعى – «تۇركى الەمىنىڭ مادەني استاناسى» اتانىپ, تورتكۇل دۇنيەگە تارىداي شاشىلعان تۇركى جۇرتىنا ورتاق قۇندىلىقتاردىڭ قادىرىن ارتتىرىپ جاتقانىمىز.
اڭگىمەمىزدىڭ ارقاۋى – ءۇش كۇن بويى ەلوردانى ان مەن جىرعا بولەگەن «مىڭجىلدىقتار توعىسىنداعى استانا» كوشپەندىلەر وركەنيەتى فەستيۆالى.
«مىڭجىلدىقتار توعىسىنداعى استانا» كوشپەندىلەر وركەنيەتى فەستيۆالى دەپ ايدار تاققان بۇل حان بازارىنىڭ بيىل بەسىنشى مارتە وتۋى. مەرەيتويلىق مازىر ادەتتەگىدەن ايتارلىقتاي ەرەكشەلەنبەسە دە, ۇلتتىق مادەنيەتتى تانىپ بىلەمىن دەگەنگە بەرەرى كوپ بولدى. ۇلى دالانى مەكەندەگەن ۇلتتاردىڭ تاريحى مەن مادەنيەتىن پاش ەتەتىن ساحنالىق قويىلىمدار مەن ءان مەن جىر كەشتەرى كوپتەپ كورىنىس بەردى.
«حان شاتىر» ساۋدا ويىن-ساۋىق ورتالىعى الدىنداعى الاڭعا 50-گە جۋىق اقشاڭقاي كيىز ءۇي تىگىلىپ, تۇتاس باي اۋىلى كوشىپ كەلگەندەي بولدى.
اۋىلدىڭ شەتىنە اياق تيگىزگەن جۇرت ۇلتتىق ءداستۇردىڭ دارىپتەلىپ جاتقانىنا كوز جەتكىزدى. اۋىلعا تابان تىرەگەندەردى «الما اعاشتىڭ گۇلىندەي-اي, تەكەمەتتىڭ تۇرىندەي-اي, ءوتىپ داۋرەن بارا جاتىر, سىزبەن بىزگە بىلىنبەي-اۋ…» دەپ «دەدىماي-اۋلاپ» ۇرشىق ءيىلىپ, ءجۇن تۇتكەن اق جاۋلىقتى اجەلەر مەن قىمىز پىسكەن كيمەشەكتى كەلىنشەكتەر قارسى الدى.
فەستيۆالدىڭ شىمىلدىعى «اسپاپتار شەرۋىنەن» باستالدى. «سازگەن سازى» فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق انسامبلىنىڭ ونەرپازدارى قازاقتىڭ سان عاسىرلىق تاريحى بار ۇلتتىق اسپاپتارىمەن سازدان شاشۋ شاشتى. قازاقتىڭ قوس ىشەكتى دومبىراسىنان توگىلگەن كۇي داۋىلپاز بەن سازسىرنايدىڭ ۇنىمەن ۇيلەسىم تاۋىپ, ءتول ونەرگە سۋساپ جۇرگەن حالىقتىڭ شولىن ءبىر قاندىردى.
«اق ساندىق, كوك ساندىق» دەگەن اتاۋمەن اسىق اتۋ, توعىز قۇمالاق ويىندارىنان جارىس ءوتتى. بۇل ەكەۋىنىڭ اراسىندا كوشپەلى تسيركتىڭ ونەرپازدارى اۋەزدى ءاننىڭ ىرعاعىنا ازىلدى قويىلىمدارىن قويدى.
ودان باسقا كوشپەندىلەر اۋىلىنا كەلگەندەر «ۇكىلى كامشات, بۇرمەلى كويلەك» اتتى ارنايى قويىلىمدى تاماشالاي الدى. ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ بۇل قويىلىمدى قويعانداعى ويى – ۇلتتىق كيىمدەردى ۇلىقتاپ, قۇنىن ارتتىرۋ. قازاقتىڭ قوس ەتەك بۇرمەلى كويلەگى مەن ۇكىلى تاقيالارىنىڭ ءتۇر-ءتۇرىن استاناعا ارنايى اكەلگەن «ارلان» ۇلتتىق كيىم ۇلگىلەرى تەاترىنا العىس ايتقاندار از بولمادى بۇل كۇنى.
«وردا» ۇلتتىق سالت-داستۇرلەر تەاترىنىڭ ساحنالىق كورىنىسىنە سۇيسىنگەن جۇرتتىڭ قاراسىندا شەك جوق. قازاقتىڭ ۇلتتىق مۋزىكا ونەرىمەن ورلەگەن «ءىنجۋ-مارجان» كونتسەرتىنە «ءاي, بارەكەلدى!» ايتىسقان اعايىن, باس قالادان قازاقى يىس شىعا باستاعانىنا دان ريزا.
دەسە دە, بيىلعى مەرەكەنىڭ باستى بەرەكەسى – فەستيۆالعا تۇركى تىلدەس ۇلت وكىلدەرىنىڭ كەلىپ قاتىسۋى بولدى. ۇيىمداستىرۋشىلار بيىلعى فەستيۆالعا تۇركى حالىقتارىنىڭ مادەنيەتىن, ونەرىن پاش ەتۋ ءۇشىن جويىلۋدىڭ الدىندا تۇرعان تۇركى تىلدەس ۇلتتاردى ارنايى الدىرتىپتى.
ءازىربايجان, تۇركيا, وزبەكستان, تۇركىمەنستان, باشقۇرتستان, تاتارستان سىندى تۋىس ەلدەردىڭ وكىلدەرىمەن بىرگە ءبىر ساحنادا جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتۋدىڭ الدىندا تۇرعان تولەۋىتتەر, ورانحايلار سىندى ۇلتتاردىڭ وكىلدەرى ونەر كورسەتتى.
بۇدان بولەك فەستيۆال اياسىندا اقىندار ايتىسى مەن شاباندوزدار ونەرى دە ورتاعا سالىندى. شيراق قيمىلدى شابارماندار ازىرلەگەن قويىلىم «ات جالىندا» دەپ اتالدى. سايدىڭ تاسىنداي ىرىكتەلگەن سوم دەنەلى جىگىتتەر الماتى تسيركىندە جۇمىس ىستەيتىن كورىنەدى. استىنداعى تۇلپارلارىن كۇمىس تاعا مەن بىلعارى نوقتامەن ساندەگەن شاباندوزداردىڭ وزدەرى قۇددى جاۋعا اتتانارداي سايلانعان. بەس قارۋىن اسىنىپ, دۋلىعانىڭ استىنان اينالاسىنا كوز تاستاپ تۇرعان جىگىتتەرگە قاراپ «ناعىز باتىر » دەرسىڭ. ايتقانداي, اڭگىمە اراسىندا بۇل جىگىتتەردىڭ جاقىندا عانا كورەرمەندەرگە جول تارتقان اقان ساتاەۆتىڭ «جاۋجۇرەك مىڭ بالا» تاريحي دراماسىندا ءتۇسىپ, جاۋمەن ايقاسقان ساردارلاردى سومداعان ەكەن. بۇل ايتقاندارىمىز – حالىقتىڭ ساحنانىڭ بەر جاعىندا وتىرىپ تاماشالاعاندارى. ءۇش كۇن بويى بۇقارامەن ەتەنە بايلانىسىپ, ساۋداسىن قىزدىرىپ جاتقان قولونەر شەبەرلەرىنىڭ سانىندا شەك جوق. ءبىرى التىن مەن كۇمىستەن قۇيىلعان زەرگەرلىك بۇيىمدارىن, ەندى ءبىرى قايىڭ مەن قاراعايدان ويىلعان اعاش استاۋلارىن, تاعى بىرى قىش پەن كەراميكادان جاسالعان ىدىستارىن ساۋدالاپ تۇر. ءارى باعاسى دا ادەتتەگى استانانىڭ باعاسىنان الدەقايدا ارزان. ەل ەرەكشە ىقىلاس بىلدىرگەن قۇندىلىقتىڭ ءبىرى – ساياتشىلىق جانە اڭشىلىق ونەردىڭ بۇيىمدارى. ءتىپتى, تەك قازاق دالاسىندا قالىقتايتىن قىران قۇس پەن قۇماي تازىعا دەيىن تابىلدى ىزدەگەنگە.
اق شاڭقان اۋىلدىڭ قاق ورتاسىندا كيىز ءۇي ىسپەتتەس اق وتاۋ تىگىلگەن ەكەن. بولمىسى جاي ورداعا ۇقسامايدى. جاقىنداپ بارىپ, ىشىنە ەنسەك, كورەرمەندەرگە ارنالىپ جاسالعان كونتسەرت زالى ەكەن. بىز بارعاندا ەلىمىزدىڭ جەزتاڭداي جىرشىلارى استانالىق ەلمۇرا جاڭابەرگەنوۆا, ماڭعىستاۋلىق اماندىق كومەكوۆ, قاراقالپاقستاندا ومىر سۇرگەن ناۋرىزبەك دەگەن جىراۋدىڭ ماقامىمەن جىرلايتىن امان سادىقوۆ, قىزىلوردالىق سەرىك جاقسىعۇلوۆتار «قامبار باتىردى» جىرلاپ وتىر ەكەن. جىر كەشى اياقتالىسىمەن ەلوردالىق جىرشىنىڭ ساۋساعىنان قان سورعالاپ تۇرعانىن كوزىمىز شالدى. يا, ساعاتتاپ وتىرىپ جىر جىرلاۋ- دى وڭاي دەپ كىم ايتتى؟!
بۇل كۇنى جىرمەن باستالعان كەش ان مەن كۇيگە ۇلاستى. ساحناعا قازاقتىڭ داستۇرلى ونەرىندە تەل اعىستاي قاتار كەلە جاتقان ايتۋلى ونەرپازدار – رامازان ستامعازيەۆ پەن ايگۇل ۇلكەنباەۆا شىقتى. كەشتىڭ اتى – «تەلاعىس». ءبىرى – ءاندى, ءبىرى – كۇيدى ومىرلىك سەرىك ەتكەن قوس مايتالمان الەۋمەتتى مەرەكەمەن قۇتتىقتاپ, سىيعا ونەرلەرىن تارتۋ ەتتى. الەۋمەت القالاعان ءانشى رامازان ارقا-جەتىسۋ اندەرىنەن ءبىرجان سالدىڭ «ون ساۋساعىنان» باستاپ, بالۋان شولاقتىڭ «عالياسى», جاياۋ مۇسانىڭ «اق شاشاعى», كەنەننىڭ «قايران جاستىعى», ودان قالدى «ەكى جيرەن», «ءشاپيباي-اۋ», «سۇرجەكەي» سىندى حالىق اندەرىن توگىلتتى. بۇگىندە باتىس كۇيشىلىك داستۇرىن دارىپتەپ جۇرگەن قر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى ايگۇل ۇلكەنباەۆا دا ەلوردالىقتارعا ەسىردىڭ «اقجارما», دينانىڭ «بۇلبۇل», ماحامبەتتىڭ «جۇمىر-قىلىش», سۇگىردىڭ «ىلمە» كۇيلەرىن توگىلتىپ ورىنداپ بەردى. سونداي-اق, ايگۇل ۇلكەنباەۆا جەتەكشىلىك ەتەتىن «كەرۋلەن» توبى دا ونەر كورسەتىپ, كورەرمەندەردى ءتانتى ەتتى. ءتىپتى, بۇل كۇنى رامازان ستامعازيەۆ ساحناداعى ارىپتەسى ايگۇلمەن بىرگە «كورۇعلى» كۇيىن ورىنداپ بەردى.
ايتا بەرسەك, «مىڭجىلدىقتار توعىسىنداعى استانا» كوشپەندىلەر وركەنيەتى فەستيۆالىنىڭ قىزىقتى ارى قايتالانباس تۇستارى كوپ بولدى. بۇل فەستيۆالدى كورگەن دە ارماندا, كورمەگەن دە ارماندا. ءبىزدى قۋانتقانى ادەتتە بۇل ماڭعا تەك وزىمىزدىڭ قاراكوزدەرىمىز عانا تابان تىرەيتىن. بايقاعانىمىز, قازاقتىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىمەن تانىسامىن دەگەن نيەتپەن اتاعى الىسقا كەتكەن ەلدەردەن مەيماندار ارنايى كەلەتىن بولىپتى. بۇل دا قازاقتىڭ الەمدىك قاۋىمداستىق الدىندا ارتىپ كەلە جاتقان ابىرويىنىڭ ءبىر كورىنىسى بولار…
اينۇر سانابەك
