وقۋ جىلى اياقتالىپ كەلە جاتىر. ومىرىندە وزىنە قول بولاتىن, ناپاقا تاباتىن ماماندىق تاڭداۋ – كەز كەلگەن مەكتەپ ءبىتىرۋشىنى, اتا-انانى تولعانتاتىن ماسەلە. ەلىمىزدە ماماندىققا باۋلۋ, كاسىبي باعدارلاۋ, كەرەك كادرلاردى دايارلاۋ ساياساتى ءالى دە ءبىر ىزگە تۇسپەي جاتقانى جاسىرىن ەمەس. وسى توڭىرەكتەگى تۇيتكىلدەر مەن اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار تۋرالى «استانا اقشامى» گازەتىنىڭ رەداكتسياسىندا «دوڭگەلەك ۇستەل» ءوتتى.
ادىلبەك جاپاق: العاشقى سۇراعىمىزدى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ وكىلى جاسۇلان الپىسباەۆقا قويعىمىز كەلىپ وتىر. جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ دايىنداعان ماماندارى ەڭبەك نارىعىنىڭ سۇرانىسىنا قانشالىقتى جاۋاپ بەرىپ جاتىر, قانداي كادرلار دايىنداۋىمىز كەرەك دەگەن ساۋالدار ءوز ماڭىزدىلىعىن جوعالتقان ەمەس. مينيسترلىك ماماندىقتاردى دايىنداۋ ۇدەرىسىن قالاي رەتتەيدى؟
جاسۇلان الپىسباەۆ: بۇل جۇمىستى ءبىز بىرنەشە جىل بۇرىن باستاپ كەتتىك. 2011 جىلى جوعارى ءبىلىم بەرۋ ستاندارتى بەكىتىلگەن كەزدە ءمىندەتتى كومپونەنتتەر (كەز كەلگەن ستۋدەنت وقىپ-ءبىلۋى ءتيىس ءپاندەر ءتىزىمى) مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ تاڭداۋ كومپونەنتىن ەنگىزدىك. ياعني, وسى ەكىنشى جارتىسىن جوعارى وقۋ ورىندارى جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ ۇسىنىستارىمەن ءوز بەتىنشە تۇزەدى. تاڭداۋ كومپونەنتىن ازىرلەۋ مۇمكىندىگىن 55%-عا كوتەردىك. وزدەرىڭىزگە ءمالىم, كەڭەس وكىمەتى ىدىراپ, تاۋەلسىزدىك الساق تا, ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى كۇنى كەشەگە دەيىن سول ەسكى سۇرلەۋمەن دامىپ كەلدى. ەسكى جۇيەنىڭ ءبىر كەمشىلىگى – وقۋ باعدارلاماسى وتە كوپ-تۇعىن. «ستۋدەنت ءار سالادان حابارى بولۋى كەرەك» دەگەن قيسىنمەن جاسالدى. ماماندىعىنا كەلسىن-كەلمەسىن, ءمىندەتتەپ قويادى. وسىناۋ جىلدارى بىزدە ءوندىرىس پەن ءبىلىمنىڭ اراسى الشاقتاپ كەتتى. قازىر ءمينيسترىمىز باقىتجان جۇماعۇلوۆتىڭ باستاماسىمەن ءبارى رەتكە كەلتىرىلىپ جاتىر.
ال ەندى كادر دايىنداۋ ۇدەرىسىن قالاي رەتتەيدى دەگەنگە كەلسەك, سوڭعى جىلدارى مەملەكەتتىك تاپسىرىستى قالىپتاستىرعاندا ءتۇرلى سالالىق مينيسترلىكتەردىڭ, ۇلتتىق كومپانيالار مەن ولاردىڭ ەنشىلەس كاسىپورىندارىنىڭ, جەرگىلىكتى اكىمدىكتەردىڭ قاجەتتىلىكتەرىنە ارنايى مونيتورينگ جۇرگىزىلىپ كەلەدى. وسىعان وراي ۇكىمەت قاۋلىسىمەن مەملەكەتتىك ءبىلىم گرانتىنا تاپسىرىس بەكىتىلەدى. بىزدە جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى ماماندىقتاردىڭ جىكتەۋىشى (كلاسسيفيكاتورى) بار. سوندىقتان مەكتەپ ءبىتىرۋشى جاس-تار مەن ولاردىڭ اتا-انالارى ماماندىق تاڭداعان كەزدە بارىنەن بۇرىن ەكونوميكاداعى باسىم باعىتتارعا نازار اۋدارسا ەكەن دەيمىز. ياعني, ءبىر ءسوزبەن ايتقاندا, قازىر تەحنيكالىق جانە تەحنولوگيالىق ماماندىقتار توبىنا باسىمدىق بەرىپ وتىرمىز. مىسالى, بىلتىر تەحنيكالىق ماماندىقتارعا 11950 گرانت ءبولسەك, بيىل 2013-2014 جىلدارى گرانتتاردىڭ سانىن 475-كە ۇلعايتىپ وتىرمىز. ياعني, 12341-گە جەتەدى.
ەربول جانات: ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ باقىلاۋ كوميتەتى جاڭا ماماندىقتار بويىنشا وقۋ ورىندارىنىڭ ليتسەنزيالارىنا قوسىمشالار بەرەتىنىن بىلەمىز. ءبىزدىڭ ەلدە سوڭعى جىلدارى قانداي جاڭا ماماندىقتار اشىلدى؟
جاسۇلان الپىسباەۆ: بىزدە باكالاۆر دارەجەسى بويىنشا 172, ماگيستراتۋرادا 188, دوكتورانتۋرادا 189 ماماندىق بار. Cوڭعى كلاسسيفيكاتور 2009 جىلى بەكىتىلگەن. 2011 جىلى وعان تولىقتىرۋ ەنگىزىلىپ, بىلتىردان باستاپ كۇشىنە ەندى. تولىعىراق ايتساق, بۇرىنعى ماماندىقتارعا جاڭا 18 ماماندىق قوسىلدى. وسى جاڭا ماماندىقتاردىڭ ءبىرى – پرەزيدەنت جانىنداعى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا ەنگىزىلگەن «يسلامتانۋ» ماماندىعى. وعان دەيىن بىزدە تەولوگيا, ءدىنتانۋ ماماندىقتارى بولعان. قازىرگى تاڭدا يسلام ءدىنىنىڭ اتىن جامىلعان ءتۇرلى اعىمداردىڭ پايدا بولۋى, يسلام نەگىزدەرىمەن تانىستىراتىن ناقتى ماماندىقتىڭ جوقتىعى وسىنداي شەشىمدى قاجەت ەتتى. بۇل ماماندىق «نۇر» قازاق-ەگيپەت يسلام ۋنيۆەرسيتەتىندە اشىلىپ, 200 گرانت ءبولىندى.
ەكىنشىسى, «اكىمشىلىك ءىس جۇرگىزۋ» دەگەن ماماندىق. ەلباسى حالىققا جولداۋىندا اتاپ وتكەندەي كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ, شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋ «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسىنىڭ ەكىنشى كەزەكتەگى باسىم باعىتى. بىزگە كاسىپكەرلەردى تىكەلەي دايارلايتىن ماماندىق كەرەك بولدى. ءۇشىنشىسى, «بالقۋى قيىن حيميالىق زاتتاردىڭ حيميالىق تەحنولوگياسى» دەگەن ماماندىق. ۇدەمەلى يندۋستريالىق دامۋ باعدارلاماسى بويىنشا وسى ماماندىقتى م.اۋەزوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى ۇسىنعان بولاتىن. وسى سەكىلدى 18 ماماندىق باكالاۆردا دا, ماگيستر دارەجەسى بويىنشا دا اشىلدى. ال ەندى جاستار قانداي ماماندىقتى تاڭداۋى كەرەك دەگەن سۇراققا قايتا ورالاتىن بولساق, 2017 جىلى «بولاشاقتىڭ قۋات كوزدەرى» تاقىرىبىمەن EXPO حالىقارالىق كورمەسىن ءوتكىزەيىك دەپ وتىرمىز. ياعني, ەنەرگەتيكا جانە جىلۋەنەرگەتيكا ماماندىقتارى بويىنشا وقيتىن جاستاردىڭ ۇلەسى ارتۋ كەرەك. سونىمەن قاتار, «جاسىل ەكونوميكا» باعدارلاماسى بار. الداعى ۋاقىتتا جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسەتىن ءاربىر مەكتەپ ءبىتىرۋشى وسى ماماندىقتارعا كوڭىل بولگەنى دۇرىس.
وزدەرىڭىز بىلەتىندەي, سۋ ءماسەلەسىنە كەلگەندە ءبىز قىتاي, ءوزبەكستان, قىرعىزستان سەكىلدى ەلدەرگە تاۋەلدىمىز. تىيىپ تاستايتىن بولسا, قانشاما ەگىن القاپتارىمىز سۋسىز قالىپ, قۋاڭشىلىق بولادى. ونى قامتاماسىز ەتۋدىڭ جولىن تاباتىن گيدروگەولوگتار كەرەك.
ادىلبەك جاپاق: بىراق بىزدە ماماندىققا بەيىمدەۋ, كاسىبي باعدارلاۋ دەگەن ماسەلە مەكتەپتەن باستاپ جولعا قويىلماعان. سونىڭ سالدارىنان قاتەلىكتەرگە ۇرىنىپ جاتادى. جاستار اكە-شەشەسىنىڭ اقىلىمەن, اقىسىن ارزان كورىپ نەمەسە وقۋى وڭاي دەپ ءبىر ماماندىقتى تاڭدايدى دا, ءبىتىرگەسىن ديپلومى بويىنشا جۇمىس تاپپايدى. وسىنىڭ سالدارىنان جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى كوبەيىپ وتىر. جالپى, مەكتەپتە ماماندىققا بەيىمدەۋدى قالاي ۇيىمداستىرۋ كەرەك؟
دارىن قاپپاروۆ: دۇرىس ايتاسىز, ءوز باسىم استانا قالالىق جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىندا ديرەكتوردىڭ مىندەتىن اتقارعان كەزدە «جۇمىسپەن قامتۋ-2020» باعدارلاماسى بويىنشا قايتا دايارلىق كۋرستارىنا قىرۋار قارجىمىز شىعىندالىپ جاتقانىنا كوزىم جەتتى. بۇل, ءبىر جاعىنان, ءبىزدىڭ حالىقتىڭ مەنتاليتەتىنە كەلىپ تىرەلەتىن ماسەلە. مىسالى, ءوز باسىم قاراعاندى وبلىسى شەت اۋدانىنانمىن. سۋرەتشى بولعىم كەلدى. ءبىرىنشى جىلى الماتىعا بارىپ تۇسە الماي قالدىم. اكەم ءاي-شايعا قاراماي تسەلينوگرادقا الىپ كەلىپ, «سۋمەن قامتۋ جانە گيدراۆليكا» ماماندىعىنا تاپسىرتقىزدى. اۋىلعا ول كەزدە سونداي مامان كەرەك ەدى. وقىپ بىتىردىك, بىراق جۇمىس ىستەمەدىك. سوندىقتان, ەڭ اۋەلى قىزىعۋشىلىق بولۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. ول وزىنەن-ءوزى كەلە قالمايدى, مەكتەپتە سوعان باۋلۋ كەرەك. ورتا مەكتەپ – كادر دايىنداۋدىڭ العاشقى باستيونى بولۋى ءتيىس. سىزدەرگە ءبىر جاقسى مىسال كەلتىرەيىن. ءبىزدىڭ «تۇران-پروفي» حالىقارالىق كاسىپتىك اكادەمياسىنىڭ رەكتورى مانەن وماروۆ ءوزىنىڭ تۋعان جەرى قورعالجىن اۋدانىنداعى مەكتەپ جانىنان اگروبيزنەس نەگىزدەرىن وقىتاتىن ورتالىق قۇردى. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر, اۋىلداعى اعايىن قوراداعى ۋاق جاندىعىن ساتىپ بولسا دا, بالاسىن وقۋعا ءتۇسىرەدى. ال ول سوسىن قالادا ساندالىپ جۇمىس تاپپايدى. «ديپلوممەن – اۋىلعا!» دەگەن سىندى باعدارلامالارعا قانشا قارجى شىعىنداساق تا, اۋىلىنا قايتىپ بارىپ جاتقان جاستار ونشا كوپ ەمەس. مەنىڭشە, بۇل اۋىلدا تۇك جوق, كاسىپ جوق دەگەن تۇسىنىكتەن تۋعان. تەك مال سوڭىنا ءتۇسىپ, ەگىن سالۋ ەمەس, باسقا دا كاسىپ تۇرلەرى بار ەكەنىن ءتۇسىندىرسەك دەيمىز. مىسالى, بالىق شارۋاشىلىعى, قۇس اسىراۋ, كوگال ءوسىرۋ, ايتا بەرسە كوپ قوي. قالادا دايىن تۇتىنۋشى بار. بىرتە-بىرتە بالالاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ, اگروبيزنەس كوللەدجىن اشساق دەگەن دە وي بار. تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى, بۇرىن اقپارات از بولدى. قانداي ماماندىققا سۇرانىس بار ەكەنىن بىلمەيتىن ەدىك. قازىر, قۇدايعا شۇكىر, رەكرۋتينگ كومپانيالاردىڭ سايتتارى بار, ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك زەرتتەۋ مينيسترلىگىنىڭ اقپاراتتارى بار. سولاردان قاراپ, مالىمەت الىپ وتىرۋعا ابدەن بولاتىن سياقتى.
ادىلبەك جاپاق: وسى جەردە ءسال شەگىنىس جاساپ, ناقتى نارىق سۇرانىسى تۋرالى دەرەك بىلە كەتسەك. بىزگە الماتىدان «HeadHunter قازاقستان» رەكرۋتينگ كومپانياسىنىڭ PR جانە ماركەتينگ ديرەكتورى مارينا ساكيەۆا Skype ارقىلى قوسىلىپ وتىر. مارينا, قازىر نارىقتا قانداي ماماندىقتارعا سۇرانىس جوعارى؟
مارينا ساكيەۆا: ءبىزدىڭ كومپانيانىڭ قىزمەتى اياسىنداعى كورسەتكىشتەرگە جاسالعان تالداۋ ءناتيجەسىنە سۇيەنسەك, بۇرناعى جىلمەن سالىستىرعاندا, بىلتىر وتاندىق كاسىپورىنداردىڭ جۇمىسشى ءىزدەۋ بەلسەندىلىگى 57%-عا ارتتى. ءاسىرەسە, استانا مەن الماتىدا جۇمىس ىزدەۋشى دە, جۇمىس بەرۋشى دە مول. سۇرانىس «ساۋدا-ساتتىق» (بارلىق بوس ورىنداردىڭ 20%-ى), «اقپاراتتىق تەحنولوگيالار/ينتەرنەت/تەلەكوم» (10%) سالاسىنا وتە كوپ. سونداي-اق, العاشقى بەستىككە كاسىپورىندارداعى ەسەپ-اۋديت, قارجى, اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرى, ماركەتينگ, جارناما, PR ماماندىقتارى كىردى.
– ال قانداي سالالاردا كادر جەتىسپەيدى نەمەسە باسەكەلەستىك باسەڭ؟
– جوعارى بىلىكتى ماماندار قاي سالادا دا قات. ونىڭ ناقتى يندەكستەرىن بەرە الامىن. مىسالى, بىلتىر «ينستاللياتسيا جانە سەرۆيس», «قامسىزداندىرۋ» سالالارىندا ءبىر بوس ورىنعا ءبىر ءتۇيىندەمەدەن ارتىق تۇسكەن جوق. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ ياعني, بىزدە اتالمىش سالالار بويىنشا بىلىكتى كادرلار جوقتىڭ قاسى نەمەسە از دايارلانادى. سوسىن امال جوق, ول قاجەتتىلىكتى سىرت ەلدەردەن ىزدەۋگە تۋرا كەلەدى.
ەربول جانات: مەنىڭ ويىمشا, بۇل تاعى دا كەيبىر سيرەك ماماندىقتاردىڭ از ناسيحاتتالاتىنىنا كەلىپ تىرەلەدى. بولاشاقتا جاپپاي ەنگىزىلگەلى جاتقان 12 جىلدىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە كاسىبي باعدارلاۋعا ايرىقشا ماڭىز ارتىلادى دەپ وتىرمىز. وتكەندە, 18-ساۋىردەگى كەزدەسۋدە ەلباسى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىنىڭ بۇل تۇرعىداعى تاجىريبەسى بىرتىندەپ باسقا مەكتەپتەرگە تارالۋى كەرەكتىگىن ايتتى ەمەس پە؟
جانار جامانقۇلوۆا: ءيا, ون ەكى جىلدىق ءبىلىم بەرۋدىڭ العاشقى تاجىريبەلەرى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىندە وتكىزىلىپ جاتقانى راس. ماسكەۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جانىنداعى كولموگوروۆ اتىنداعى وقۋ-عىلىمي ورتالىعىمەن, كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جەكەلەگەن فاكۋلتەتتەرىمەن ىنتىماقتاسا وتىرىپ, قازاقستاننىڭ ستاندارتىنا ءسايكەستەندىرىلگەن ءبىلىم باعدارلامالارىن دايىندادىق. ەكى جىلدان بەرى ارتىق-كەم تۇسى زەردەلەنىپ, قازىر تاجىريبە جۇزىندە قولدانىلىپ جاتىر. ەندى بيىلدان باستاپ جەتىنشى سىنىپ وقۋشىلارىن ون ەكى جىلدىق مەكتەپكە قابىلداۋعا كوشتىك. جالپى, ءبىزدىڭ مەكتەپتىڭ قۇرىلىمى بىلاي: 1-5 سىنىپتار – باستاۋىش مەكتەپ, 6-10 سىنىپتار – ورتا مەكتەپ, 11-12 سىنىپتار – جوعارعى مەكتەپ. ءاربىر نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىندە كاسىبي باعدارلاۋ ينس-پەكتورى مەن سىرتقى بايلانىس جونىندەگى ديرەكتور ورىنباسارلارى بار. ولار وقۋ ورىندارىمەن ءتۇرلى بايلانىستار ورناتىپ, كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرادى. ءار اپتا سايىن ءوز سالاسىنىڭ كورنەكتى تۇلعالارى, مىقتى ماماندار كەلىپ, بالالارمەن ديدارلاسادى. «اقىلدى» بەيسەنبى» دەيمىز بۇل شارانى. سوسىن بىزدە ونىنشى سىنىپقا دەيىن وقۋشىلار قازاقستاننىڭ ءبىلىم ستاندارتىن مەڭگەرىپ شىعادى. 11-12 سىنىپتا جالپى ءبىلىم بەرۋ مەكتەپتەرىندە ون جەتى ءپان وقىسا, ءبىزدىڭ مەكتەپتە ون-اق ءپان وقىتىلادى. قازىرگى قازاقستان, دەنە تاربيەسى, ءوزىن-ءوزى تانۋ پاندەرى – مىندەتتى, ودان كەيىنگى گەوگرافيا, ەكونوميكا, ورىس ءتىلى, قازاق ءتىلى پاندەرىنىڭ ىشىنەن تەك ەكەۋىن تاڭداپ الۋى كەرەك. سوسىن ءاربىر بالانىڭ قالاۋىنا تەرەڭدەتىپ وقىتاتىن ءتورت نۇسقادا وقۋ باعدارلاماسى ۇسىنىلادى. ونىڭ ىشىندە مىندەتتى تۇردە وقىتىلاتىنى– ماتەماتيكا, اعىلشىن ءتىلى, جاھاندىق پەرسپەكتيۆالار جانە زەرتتەۋلەر پاندەرى. اسىرەسە, كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماماندارىمەن بىرلەسىپ جاسالعان سوڭعى ءپان بالانى ءوز بەتىنشە ىزدەنۋگە, ينتەرنەتتەگى, ءتۇرلى دەرەككوزدەردەگى اقپاراتتاردى پايدالانۋعا, ەسسە جازۋعا باۋليدى. ءارى قاراي وقۋشى بولاشاق ماماندىعىنا بايلانىستى بيولوگيا مەن فيزيكانى نەمەسە فيزيكا مەن اقپاراتتىق تەحنولوگيانى, حيميا مەن بيولوگيانى تاڭداي الادى. ال ەندى بۇل جۇيەنىڭ پايداسى نەدە دەيسىز عوي؟ ءبىز ونىنشى سىنىپتان باستاپ, ءتىپتى, ودان دا ەرتەرەك وقۋشىلار ناقتى قانداي ماماندىققا باراتىنىن ءبىلىپ وتىرامىز. ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك, وسى ءۇش جىلدا 552 بالا مەكتەپ ءبىتىرسە, سونىڭ 382-ءسى تەحنيكالىق باعىتتاعى ماماندىقتارعا, 73-ءى پەداگوگيكالىق, مەديتسينالىق ماماندىقتارعا تۇسكەن. ياعني, وزدەرىڭىز بايقاپ وتىرعانداي, قاي-قايسىسى دا ەلىمىزدە ءزارۋ ماماندىقتاردىڭ قاتارىن تولىقتىرىپ وتىر. ەندىگى وسى تاجىريبەمىزدى ءارى قاراي رەسپۋبليكاداعى باسقا مەكتەپتەرگە ەنگىزگەن دۇرىس دەپ ەسەپتەيمىز.
ادىلبەك جاپاق: جاقسى, ونى بولاشاقتىڭ ەنشىسىندەگى شارۋا دەيىك. ال ەندى مەكتەپ ءبىتىرۋشىلەردى كاسىپتىك باعدارلاۋدىڭ قاراپايىم دا بولسا بىرىڭعاي جۇيەسىن جاساۋعا نە كەدەرگى؟ ءار جەردە اركەلكى, وزدەرىنىڭ شاما-شارىقتارىنشا جۇرگىزەدى, كەي ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن كوللەدجدەر «اشىق ەسىك» كۇندەرىن ءوتكىزۋمەن عانا شەكتەلەدى. شالعايداعى اۋىلداردا ول دا جوق.
جاسۇلان الپىسباەۆ: نەگىزى, مينيسترلىك تاراپىنان بارلىق وقۋ ورىندارىنا تاپسىرما بەرىلگەن. جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ قابىلداۋ كوميسسيالارى وزدەرىنىڭ تاڭداۋىنا قاراي ەلدى مەكەندەردە ۇگىت-ناسيحات جۇمىسىن جۇرگىزۋى ءتيىس.
ەربول جانات: مىسالى, ءبىز ءبىلەتىن اۋىلداردا ونداي ناسيحات, كاسىپتىك باعدارلاۋ جۇمىستارى ءجۇرگىزىلمەيدى.
جاسۇلان الپىسباەۆ: نارىقتىق زامان بولعاننان كەيىن, ول ەندى ءار وقۋ ورنىنىڭ جەكە بەلسەندىلىگىنە قاتىستى ءجايت. كەرىسىنشە, تاڭداۋ مۇمكىنشىلىگى كەڭ زاماندا جاستارعا ءبىر وقۋدان ءبىر وقۋعا ءتۇسىپ, ساندىق تۇبىنە ديپلوم جيناي بەرگەننەن گورى, باكالاۆر, ماگيستراتۋرا, PHD دەڭگەيىن تولىق ءبىتىرىپ شىعاتىنداي ناقتى ماماندىق تاڭداۋعا كەڭەس بەرەر ەدىم. ونداي ماماندار ءتۇپتىڭ تۇبىندە جەردە قالمايدى. ال ەندى جوعارى وقۋ ورنىنا ءبىلىمى, جاعدايى جەتپەيتىندەر الدى-ارتىن ويلاپ, كوللەدجگە, كاسىپتىك-تەحنيكالىق ۋچيليششەلەرگە تۇسكەنى دۇرىس قوي. ويتكەنى, ورتا بۋىن ماماندارى قاشان دا قاجەت.
ەربول جانات: بىراق بىزدە كوللەدجگە, كاسىپتىك-تەحنيكالىق ۋچيليششەگە وقۋعا قابىلەتى جوق, ميعۇلالاۋ بالالار بارادى دەگەن قاساڭ تۇسىنىك قالىپتاسقان. ءتىپتى, مەكتەپتەردە توعىزىنشى سىنىپتىڭ وقۋشىلارىنا ديرەكتوردان باستاپ مۇعالىمدەرگە دەيىن «سەن ۇبت تاپسىرا المايسىڭ. ودان دا كوللەدجگە كەت» دەپ قۇلاق ەتىن جەپ قۇتىلۋعا تىرىسادى. وسىنىڭ ءوزى كاسىبي-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنە كولەڭكە تۇسىرەتىن سياقتى…
جاسۇلان الپىسباەۆ: ءسىز ايتىپ وتىرعان پروبلەمانىڭ تاعى ءبىر جاعى بار. بۇرىن-سوڭدى جاستار توعىزىنشى سىنىپتان كوللەدجگە ءتۇسىپ تامامداعاسىن, كەز كەلگەن جوعارى وقۋ ورىندارىنا ءبىر-ەكى اۋىز سۇراق-جاۋاپتاسۋ, ساۋالناما تولتىرۋ ارقىلى تۇسە سالاتىن. بىلتىردان باستاپ قابىلداۋ ەرەجەسىنە وزگەرتۋلەر ەنگىزىلدى. ەندى كوللەدجدەن كەلگەندەر دە كەشەندى تەستىلەۋدەن وتەتىن بولدى. بىزدە ناقتى دەرەكتەر بار, كوللەدج, ۋچيليششەلەردى بىتىرۋشىلەردىڭ 58%-ى كەشەندى سىناقتان وتپەي قالدى. بۇعان دەيىن ولار جوعارى وقۋ ورىندارىنا كەدەرگىسىز تۇسكەندىگى سالدارىنان كەيبىر سالالاردا ماماندار شامادان تىس كوبەيىپ كەتتى.
اينۇر مۇقانوۆا: كوللەدج بەن ۋچيليششەلەرگە وقۋ ۇلگەرىمى شامالىلار بارادى دەگەن تەرىس تۇسىنىك تەك ورتا بۋىن ماماندارىن دايارلاۋدىڭ ساپاسىن ارتتىرعاندا عانا جويىلادى دەپ ويلايمىن. شەتەلدەردە كوللەدجگە ءتۇسۋدىڭ ءوزى – مارتەبە. ويتكەنى, ودان الىپ شىققان ءبىلىم اناۋ-مىناۋ ورتاڭقول قىزمەتتى اتقارۋعا جاراي بەرەدى. وسى باعىتتا قۇرىلعان «كاسىپقور» حولدينگىنە ەڭ ۇزدىك الەمدىك تاجىريبەلەر نەگىزىندە تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جاساۋ تاپسىرىلعان. سونىڭ العاشقىسى – اتىراۋدا مۇناي-گاز سالاسىنداعى مامانداردى دايىندايتىن APEC Petrotechnic ءوڭىرارالىق كاسىپتىك كوللەدجى اشىلدى. ستراتەگيالىق سەرىكتەس رەتىندە مۇناي-گاز سالاسىنداعى ءبىلىم بەرۋدە كانادالىق كوشباسشى وڭتۇستىك البەرتانىڭ تەحنولوگيالار ينستيتۋتى (SAIT Politechnic) تاڭداپ الىندى. SAIT Politechnic ينستيتۋتىمەن بىرلەسىپ, «قازمۇنايگاز», NCOC, تشو سياقتى ءىرى كومپانيالارداعى ەڭ قاجەتتى ماماندىقتاردى انىقتاپ, ولارعا قويىلاتىن بىلىكتىلىك تالاپتارىنا قاراي وقۋ باعدارلاماسىن ازىرلەدىك. مۇناي جانە گاز ءوندىرۋ تەحنولوگياسى, باقىلاۋ, ولشەۋ اسپاپتارى مەن اۆتوماتتاندىرۋ تەحنولوگياسى, كەن ورىندارىن پايدالانۋ باعىتتارى بويىنشا وقىتامىز. كوللەدجگە ءتۇسۋ وڭاي ەمەس, بىراق وقۋ تەگىن, مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن دايىندالادى. ماتەماتيكا, فيزيكا, حيميا جانە اعىلشىن تىلىنەن سىناق الىنادى. ويتكەنى, ساباق اعىلشىن تىلىندە جۇرگىزىلەدى. كەيبىر مۇعالىمدەر كانادادان شاقىرتىلعان. 2017 جىلعا دەيىن ءار ايماقتىڭ ەكونوميكالىق ەرەكشەلىگىنە ءتان وسىنداي ءوڭىرارالىق كاسىپتىك ورتالىقتاردى ءبىرنەشە قالادا اشپاقشىمىز. وسكەمەندە مەتاللۋرگيا جانە ماشينا جاساۋ سالاسىنا, ەكىباستۇزدا وتىن-ەنەرگەتيكا سالاسىنا, شىمكەنتتە جەڭىل جانە تاماق ونەركاسىبى سالاسىنا مامان دايارلايتىن ءوڭىرارالىق كوللەدجدەردىڭ نەگىزىن قالاۋ ويدا بار.
جاڭا مارينا ساكيەۆا نەگىزگى ەڭبەك نارىقتارى الماتى مەن استانادا ەكەنىن ايتىپ كەتتى عوي. بىلتىر ءبىزدىڭ حولدينگ كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ بويىنشا گەرمانيانىڭ حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق قاۋىمداستىعىمەن (GIZ) بىرلەسە وتىرىپ تالداۋ جۇرگىزدى. سونىڭ ناتيجەسىندە الماتى مەن استانا قالالارىنداعى كوللەدجدەردە ينجەنەريا, ەنەرگەتيكا, قۇرىلىس جانە تۇرعىن-ءۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق, اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالار, ديزاين, تۋريزم جانە قوناق ءۇي بيزنەسى سياقتى التى ءپروفيلدى مەكتەپ اشۋدى ۇيعاردىق. قازىر كوللەدجدەردىڭ قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتىر. الداعى ءبىر-ەكى جىلدا اشىلادى. سونىمەن قاتار, وبلىس ورتالىقتارىندا جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ ۇسىنىسىن ەسكەرە وتىرىپ, توعىز تەحنيكالىق كوللەدجدى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىككە ىرىكتەپ الدىق. بۇلاردىڭ بارلىعىنا وقىتۋشىلار دايىنداۋدى دا قاتار الىپ جۇرەمىز. ويتكەنى, بۇل تاجىريبەمىزدى كەيىن باسقا دا كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنە تاراتپاقشىمىز.
جانار جامانقۇلوۆا: سىزدەر وقۋعا ءتۇسۋ تالابىن تىپتەن قيىنداتىپ جىبەرگەن جوقسىزدار ما؟ اعىلشىن ءتىلىن بىلەتىن, حيميا, بيولوگيا, فيزيكاعا جەتىك بالا ىلەۋدە بىرەۋ, ال بىلەتىندەرى, مەنىڭشە, بايىردان كەلە جاتقان شەتەلدىڭ وقۋ ورىندارىنا بارعاندى ارتىق كورەتىن سياقتى
ادىلبەك جاپاق: مەنىڭشە, اسا قاجەت كادرلاردى ەكونوميكانىڭ سۇرانىسىنا جەدەلدەتىپ دايىندايتىن دۋالدىق جۇيەنىڭ ماڭىزى زور. بىراق ءالى ادىستەمەسى تولىق بىتپەي جاتىپ, كەيبىر وڭىرلەردە, مىسالى تارازدا, اقتوبەدە دۋالدى وقىتۋ جۇيەسىن باستاپ كەتتى. وسى دۇرىس پا؟
جاسۇلان الپىسباەۆ: جالپى دۋالدىق جۇيە دەگەنىمىز – ستۋدەنتتىڭ وقۋ ورنىندا دا, ءوندىرىس وشاعىندا دا بولىپ, ەكەۋىنىڭ ىقپالداسقان جۇيەسىندە ءبىلىم الۋى. ونىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى – جوعارى وقۋ ورنى مەن جۇمىس بەرۋشىنىڭ بىرلەسكەن كافەدراسىن اشۋ. بۇل جونىندە بىزدە ناقتى مىسالدار بار.
2011 جىلى ءمينيستردىڭ بۇيرىعىمەن 15 جوعارى وقۋ ورنى بازالىق جوعارى وقۋ ورنى بولىپ بەكىتىلدى. اتاپ ايتساق, ق.ي.ءساتباەۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى, قاراعاندى مەملەكەتتىك تەحنيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى, الماتى تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتى, الماتى ەنەرگەتيكا ءجانە بايلانىس ۋنيۆەرسيتەتى سىندى ۋنيۆەرسيتەتتەر سول تىزىمگە كىردى. وسى ۋنيۆەرسيتەتتەردە «ارسەلور ميتتال تەمىرتاۋ», KEGOC, «قازمۇنايگاز» جانە «قازاقستان تەمىر جولى» ۇلتتىق كومپانيالارى بىرلەسىپ, زاماناۋي تەحنولوگيالاردى قامتىعان لابوراتوريالاردى ورناتتى. ستۋدەنتتەر تەوريالىق تۇرعىدا العان بىلىمدەرىن وسىندا تاجىريبە جۇزىندە ىسكە اسىرىپ, ۇيرەنەدى. مىسالى, الماتى ەنەرگەتيكا جانە بايلانىس ۋنيۆەرسيتەتىندە «جاسىل ەكونوميكا» باعدارلاماسى اياسىندا KEGOC كومپانياسىمەن بىرىگىپ, ۇلكەن لابوراتوريا قۇرىلدى. وندا ستۋدەنتتەر ەدەناستى جىلۋ جۇيەسىنىڭ قالاي جۇرگىزىلەتىنىن, كۇن ساۋلەسىنەن قۋات الۋدىڭ تاسىلدەرىن مەڭگەرەدى. ياعني, ءبىز ايتىپ وتىرعان دۋالدىق جۇيەنىڭ جارقىن مىسالى وسى. جاڭاعى ستۋدەنتتەر وقۋىن ءبىتىرىسىمەن اتالمىش كومپانياعا جۇمىسقا الىنادى.
دارىن قاپپاروۆ: مەنىڭشە, بۇگىنگى جاستاردى ماماندىق تاڭداۋمەن قاتار, كەيىن وقۋدى بىتىرگەن سوڭ سول ماماندىقپەن جۇمىس تابا الامىن با دەگەن سۇراق كوبىرەك تولعاندىراتىن سەكىلدى. سەبەبى, مەملەكەت تە, اتا-انا دا بالانى اقشاسىن شىعىنداپ وقىتادى. وسى تۇرعىدان العاندا, دۋالدىق جۇيە دەگەنىمىز قازىرگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى ءبىر ترەند بولاتىن سياقتى. ويتكەنى, كەپىلدەندىرىلگەن جۇمىسقا الاتىن ورنى بار جانە پراكتيكالىق تۇرعىدا ۇيرەنەتىن مۇمكىندىگى بار.
جاسۇلان الپىسباەۆ: ءبىزدىڭ دە قولعا الىپ وتىرعان ءبىرىنشى ماسەلە وسى عوي. ءبىز 2010 جىلدان باستاپ بولون پروتسەسىنە ەندىك. بولون پروتسەسىنىڭ مىندەتتى پارامەترلەرى بار. سول مىندەتتى پارامەترلەردىڭ ەڭ كۇردەلىسى – وزىق مەملەكەتتەر بىلىكتىلىكتىڭ ۇلتتىق شەڭبەرلەرىن تانۋى كەرەك. بۇگىنگى تاڭدا ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىمەن بىرلەسە ەۋروپالىق جۇيەگە نەگىزدەلگەن ۇلتتىق بىلىكتىلىك شەڭبەرى بەكىتىلدى. سول شەڭبەرگە سايكەس سالالىق مينيسترلىكتەر جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ماماندىقتارى بويىنشا كاسىپتىك ستاندارتتارىن باستادى. ول 2014 جىلدان باستاپ كۇشىنە ەنەتىن بولادى. ياعني, وسى ۋاقىتتان باستاپ سالالىق مينيسترلىكتەرمەن جانە كاسىپتىك قاۋىمداستىقتارمەن بىرىگە وتىرىپ, ءاربىر ماماندىق بويىنشا تاۋەلسىز بىلىكتىلىكتى تانۋ ورتالىقتارى اشىلاتىن بولادى.
جۇمىس بەرۋشىگە دە وڭاي. بازاعا كىرىپ, جۇمىس سۇراپ كەلگەن ادامنىڭ دەڭگەيىن لەزدە بىلە الادى. ءارى قاراي, رەتىنشە ەڭبەك كەلىسىمشارتىن جاساسا بەرەدى. مۇنداعى ەڭ باستى ماسەلە – ءبىلىم ساپاسى. بۇرىنداعىداي «وقۋدى ءبىتىردىم, ديپلوم قولعا ءتيدى» دەپ ارقانى كەڭگە سالۋ جوق. ەندىگى كەزەكتە وعان ءبىلىمىن دالەلدەۋگە تۋرا كەلەدى. ياعني, بىلىكتىلىك سەرتيفيكاتىن الۋى ءتيىس.
ەربول جانات: تاعى ءبىر الاڭداتارلىق جايت – سانى كوپ, ساپاسى جوق ۋنيۆەرسيتەتتەردى جابۋ, بىرىكتىرۋ, وڭتايلاندىرۋ ماسەلەسىن ايتا كەتسەڭىز. سەبەبى, وسى حابار تالاي مەكتەپ ءبىتىرۋشىنى ابدىراتىپ تاستايتىن ءتۇرى بار.
جاسۇلان الپىسباەۆ: «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسىنىڭ مۇراتىنا جەتۋ ءۇشىن باسەكەگە قابىلەتتى ۇلت قالىپتاستىرۋىمىز قاجەت. ەگەر جوعارى وقۋ ورىندارى بەرگەن تالاپقا ساي بولماسا, بىلىكسىز ماماندار قوعامعا جول تارتسا, وسىنداي مەكەمەلەر تەك وزدەرىنىڭ جەكە مۇددەسىن عانا ويلاسا نە بولعانى؟! مۇنداي وقۋ ورىندارىن ەلباسىنىڭ ساياساتىنا قارسى مەكەمە دەپ تۇسىنسەك تە بولادى.
نەگىزى, جوعارى وقۋ ورىندارىن وڭتايلاندىرۋ دەگەن وقۋ ورىندارىنىڭ سانىن اريفمەتيكالىق تۇرعىدا قىسقارتا سالۋ ەمەس. وسى – ءسوزدىڭ ءوزى اڭعارتىپ تۇرعانداي ءبىلىم وشاقتارىن وڭتايلاندىرۋ, جەتىلدىرۋ. مۇنىڭ ەكى-ءۇش ءتاسىلى بار. ءبىرىنشىسى, جوعارى وقۋ ورىندارىن بىرىكتىرۋ. ياعني, ساپاسىز ءبىلىم بەرىپ كەلگەن ەكى-ءۇش جوعارى وقۋ ورنى ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازالارىن توپتاستىرادى, پروفەسسورلىق-پەداگوگيكالىق قۇرامىن ۇجىمداستىرادى. ءوزارا قۇرىلتايشى بولادى دا, ارى قاراي جۇمىستارىن جۇرگىزە بەرەدى. ەكىنشىسى, وقۋ ورنى ۋنيۆەرسيتەت دەڭگەيىنە لايىق بولماسا, وندا ونى كوللەدج دەڭگەيىنە ءتۇسىرۋ كەرەك. ءۇشىنشىسى, وقۋ ورنى تالاپتارعا ساي بولماسا, ورەسكەل زاڭ بۇزۋشىلىقتار انىقتالعان جاعدايدا ونى جابۋعا تۋرا كەلەدى. وقۋ ورنى جابىلعان جاعدايدا ستۋدەنتتەردىڭ قۇقى تاپتالمايدى. ولار سول ۋنيۆەرسيتەتتە وقىپ ءجۇرگەن ماماندىعى بويىنشا ءارى سول جەردە كەلىسىلگەن باعانى ساقتاي وتىرىپ, باسقا ۋنيۆەرسيتەتكە اۋىستىرىلادى.
قازىر قازاقستاندا 572 مىڭ ستۋدەنت ءبىلىم الادى. سونىڭ 49 پايىزى مەملەكەتتىك جوعارى وقۋ ورنىندا, 51 پايىزى جەكە مەنشىك ۋنيۆەرسيتەتتەردە وقىپ جاتىر. ونىڭ سەبەبى – باعا ساياساتىندا. «ءبىلىم تۋرالى» زاڭعا سايكەس جوعارى وقۋ ورىندارىندا باكالاۆر دارەجەسىندەگى ماماندى وقىتۋدىڭ ءبىر جىلدىق قۇنى 350 مىڭنان كەم بولماۋى ءتيىس. بىراق جەكە مەنشىك ۋنيۆەرسيتەتتەر 150 مىڭ تەڭگەگە دە كونە سالادى. ارزان باعا ىزدەگەن اۋىلداعى ازاماتتار بالالارىن وسىنداي جەكە مەنشىك ۋنيۆەرسيتەتتەرگە وقىتادى. ال, ولار ساپالى مامان دايىندايدى دەپ ايتۋعا بولا ما؟ ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك, 572 مىڭ ستۋدەنتتىڭ 431 مىڭى اقىلى بولىمدەردە وقيدى. ونىڭ 280 مىڭى جەكە مەنشىك وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى. وسى 280 مىڭنىڭ 160 مىڭى ەكونوميكا, ماركەتينگ, قارجى ماماندىقتارىندا وقىپ جاتىر, ال, قالعان 160 مىڭى حالىقارالىق قۇقىق جانە كەدەن ءىسى ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الۋدا. وسىدان بارىپ مامانداردى قاجەتتىلىكتەن تىس دايىنداۋ ماسەلەسى كولدەنەڭ شىعادى. بىلتىر قارجى, ەكونوميكا, ماركەتينگ, مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى باسقارۋ ماماندىقتارى بويىنشا 350-اق ورىنعا تاپسىرىس بەرىلدى. ال, قۇقىق ماماندىعىنا 100 ورىنعا عانا تاپسىرىس بەرىلگەن. «ءوزى 350-اق گرانت بولىنەدى ەكەن, ونىڭ ۇستىنە ەكونوميكا ماماندىعى بويىنشا قاجەتتىلىكتەن تىس دايارلانعان مامانداردىڭ سانى اناۋ! بالام, سوندا سەن ەرتەڭگى كۇنى جۇمىسقا ورنالاسا الاسىڭ با؟» دەگەن سۇراق بولۋ كەرەك قوي. وسى ماسەلەلەردى جوعارى وقۋ ورىندارى كاسىپتىك باعدارلاۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ بارىسىندا حالىقپەن كەزدەسىپ, ءتۇسىندىرىپ ايتۋ كەرەك.
دارىن قاپپاروۆ: وقۋ ورىندارىن بىرىكتىرۋ تاجىريبەسى بىزدە بار. مىسالى, ءبىر كەزدەگى قۇرىلىس ينستيتۋتى مەن پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتى قوسىپ, ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىن قۇردىق. ال, بۇل جولى سونشا ۋنيۆەرسيتەتتى جاۋىپ تاستاعانىمىزدا, اتا-انالار نارازىلىق تانىتارى انىق. وسىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بيىلعى قۇجات قابىلداۋ ماۋسىمىنا دەيىن قاي ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ جابىلىپ, قايسىسى قالاتىنى جايىندا اقپارات بەرىپ ۇلگەرۋىمىز كەرەك دەپ ويلايمىن.
جاسۇلان الپىسباەۆ: ءبىزدىڭ مينيسترلىكتىڭ جانىنان قوعامدىق كەڭەس قۇرىلدى. وعان ءماجىلىس دەپۋتاتتارى, باق وكىلدەرى, سالالىق قاۋىمداستىق وكىلدەرى كىردى. ياعني, مۇنى ەرتەڭ حالىق مينيسترلىكتىڭ جەكە شەشىمىمەن جاسالعان شارۋا دەمەس ءۇشىن وسى قوعامدىق كەڭەس قۇرىلىپ وتىر. بەلگىلى ءبىر ۋنيۆەرسيتەتكە قاتىستى شارۋا بولاتىن بولسا, ءتيىستى قۇجاتتاردىڭ بارلىعى سولاردىڭ ساراپتاماسىنان وتەدى. تەك سودان كەيىن عانا شەشىم قابىلدانادى. بۇل شەشىم تەك ۋنيۆەرسيتەتتى جابۋ دەگەن ۇستانىمعا سۇيەنبەيدى, كەرىسىنشە, وڭتايلاندىرۋ دەگەن ماقساتتى ءبىرىنشى قويادى.
جاڭا ءسىز تۇلەكتەر قۇجات تاپسىرۋى ءتيىس ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ ءتىزىمىن شىعارساق دەگەن ۇسىنىس ايتىپ وتىرسىز. بىراق, ءبىزدىڭ مينيسترلىك «انا ۋنيۆەرسيتەتكە بار, ال, مىناعان بارما» دەپ ايتا المايدى. ونداي ارانداتۋمەن اينالىسۋعا بولمايدى. حالىق قازىر سانالى, كوزى اشىق. ءبىزدىڭ اقپاراتتى ەستىسىمەن وزدەرى «مىنا جەكەمەنشىك ۋنيۆەرسيتەتتەر ليتسەنزيالاۋعا قاتىستى تالاپتاردى بۇزىپ وتىر ەكەن, سوندا وسىلارعا بالالارىمىزدى وقىتۋعا بەرگەنىمىز دۇرىس پا؟» دەگەن وي تۇيۋلەرى كەرەك.
ادىلبەك جاپاق: راحمەت. «دوڭگەلەك ۇستەلىمىزدى» مەكتەپ بىتىرەيىن دەپ وتىرعان تۇلەكتەرگە ايتار اقىل-كەڭەسىمىزبەن قورىتىندىلاساق.
اينۇر مۇقانوۆا: بىزدە كاسىپتىك-تەحنيكالىق ماماندىق يەلەرىنىڭ جەتىسپەي جاتقاندىعى راس. كەشە ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا, باسقا ەمەس, ءدال وسى ورتا بۋىن تەحنيكالىق ماماندارىنىڭ تاپشىلىعى ءسوز بولدى. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ, وقۋشىلار تەحنيكالىق-كاسىپتىك ماماندىقتاردى تاڭداۋى قاجەت دەپ ويلايمىن.
جاسۇلان الپىسباەۆ: ايتايىن دەگەن قورىتىندى ءسوزىم, ەلىمىزدە جۇرگىزىلىپ جاتقان رەفورمالار جايلى جاستارىمىز بىلە ءجۇرسىن. مينيسترلىكتەردىڭ, ۇكىمەتتىڭ سايتتارىنا كىرسىن. كۇندەلىكتى بولىپ جاتقان وقيعالاردان قۇلاعدار بولسىن. سوندا عانا ول ءوز باعىتىن اداسپاي تابادى.
جانار جامانقۇلوۆا: ءبىز ۋنيۆەرسيتەتتىڭ جەتىستىگىن تۇلەكتىڭ جۇمىسقا تۇرۋى بويىنشا باعالايمىز. بىراق, تۇلەك ءوز ماماندىعى بويىنشا جۇمىسقا ورنالاستى ما؟ جوق, قاي جەردە بوس ورىن بار, سول جەرگە بارا سالدى ما؟ بۇل سۇراقتارعا باس قاتىرىپ جاتقان ەشكىم جوق. سوندىقتان, ءبىزدىڭ كورسەتكىش وبەكتيۆتى كورسەتكىش ەمەس. وسىنداي ءماسەلەلەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن وسكەلەڭ ۇرپاق ءوزىنىڭ بولاشاعىن انىقتاۋعا مەكتەپتەن بەيىمدەلۋى كەرەك.
ەكىنشى ماسەلە, ءبىزدىڭ مەكتەپتەر ءوز الدىنا, كوللەدجدەر ءوز الدىنا, جەكە-جەكە جۇمىس جاسايدى. بايقاپ تۇرساڭىز, ەشبىر جۇيەلى جۇمىس جوق. سوندىقتان, وسى وقۋ وشاقتارىنىڭ اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتاتىن جۇمىستار جاسالسا دەيمىز. مەكتەپ, كوللەدج, ۋنيۆەرسيتەت ۇستازدارىنىڭ اراسىندا قارىم-قاتىناس ارتسا, مەكتەپ مۇعالىمدەرى دە وقۋشىلارعا دۇرىس باعىت-باعدار كورسەتە الار ەدى. كاسىبي باعدارلاۋ دەگەنىمىز – وسى.
2012 جىلدىڭ سوڭىنداعى كورسەتكىشتەر بويىنشا ماماندىق تاپشىلىعى بارلىق سالانى قامتىدى دەسە دە بولادى. «جاسىل جولاققا» كىرەتىن كاسىبي سالالاردا ءبىر بوس ورىنعا ءۇش ۇمىتكەردەن ارتىق بولمادى.
مالىمەت hh.kz سايتىنان الىندى.
ادىلبەك جاپاق,
ەربول جانات
