بيىل تاۋەلسىزدىك الىپ, ەگەمەن ەل اتانعانىمىزعا 25 جىل تولىپ وتىر. بۇل جۇمىر باستى پەندە ءۇشىن از دا, تاريحى قاتپار-قاتپار ىرگەلى ۇلت ءۇشىن كوپ تە ۋاقىت ەمەس. وسىناۋ ۋاقىت ارالىعىندا قازاق مەملەكەتى كۇردەلى دە قيىن جولدان ءوتتى. قيىن-قىستاۋ كۇندەردى باستان وتكەرە وتىرىپ, ءىرى جەتىستىكتەر مەن تولاعاي تابىستارعا قول جەتكىزدى. ەلىمىزدى بۇكىل الەم تانىپ قانا قويماي, قاپىسىز مويىندادى. بۇنىڭ ءبارى ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ كورەگەن ساياساتىنىڭ ارقاسى دەپ بىلەمىز. جيىرما بەس جىلدان بەرى ەلىمىزدە تۇراقتىلىق پەن بەيبىتشىلىك سالتانات قۇرىپ كەلەدى.
كەيبىرەۋلەر ايتىپ جۇرگەندەي, قازاقستان – جاڭا پايدا بولعان جاس مەملەكەت ەمەس, تەرەڭ تاريحى بار قابىرعالى جۇرت, ەڭسەلى ەل. ماسەلەن, ەلىمىزدە بىلتىر قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى سىندى ۇلىق مەرەكە كەڭىنەن تويلاندى. ارينە, قازاق ەلىنىڭ تاريحى مۇنىمەن شەكتەلمەي, ارىدەن باستاۋ الاتىنى بەلگىلى.
قازاق حالىق, ۇلت رەتىندە بۇدان كوپ بۇرىن تاريح ساحناسىنا شىققان. نەبىر الاساپىران زاماندى باسىنان كەشىرە وتىرىپ, بۇگىنگى كۇنگە امان-ەسەن جەتىپ وتىر. بۇل دا – قازاق حالقىنىڭ ىرگەلى ەل, ۇلى ۇلت ەكەندىگىنىڭ جارقىن كورىنىسى, ايقىن بەلگىسى.
كىم-كىمگە, قانداي ۇلتقا بولماسىن تاۋەلسىزدىكتەن اسقان باقىت جوق. بولمايدى دا, بولعان دا ەمەس. قازاق حاندىعىن قۇرىپ, دەربەس ەلدىڭ نەگىزىن قالاپ, شاڭىراعىن تىكتەگەن كەرەي مەن جانىبەك حاندار ابىلقايىر ۇلىسىنان نە ءۇشىن ءبولىنىپ كەتتى؟ ارينە, ەگەمەن ەل بولىپ, ەشكىمگە جالتاقتاماي دەربەس ساياسات جۇرگىزۋ ءۇشىن. ەشكىمنىڭ جەتەگىندە جۇرگىسى, قۇلاق كەستى قۇلى بولعىسى كەلمەدى. قازاق دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىنىڭ ءوزى, ەركىندىك سۇيگىشتىكتى بىلدىرمەي مە؟! وسى اسىل قاسيەت ۇزاق جىلدار بويى حالقىمىزدىڭ بويىندا ساف التىنداي ساقتالدى, ءبىزدى ەركىندىككە, تاۋەلسىزدىككە, دەربەستىككە جەتەلەگەن دە وسى اتادان بالاعا مۇرا بوپ كەلە جاتقان قۇندىلىقتارىمىز.
كەرەي مەن جانىبەكتەن كەيىن بيلىك جۇرگىزگەن قاسىم حان دەشتى قىپشاققا تۇگەلدەي ءۇستەمدىك جۇرگىزىپ, ەلدى باسقارۋدا قازاق جۇرتى اراسىندا ورنىققان ىرگەلى اتا ءداستۇردى, جول-جوبانى بەرىك ۇستاندى. ونىڭ تۇسىندا ىشكى قوعامدىق قاتىناستاردى قاتاڭ بەلگىلى ءبىر جۇيەگە تۇسىرگەن قاسىم حاننىڭ قاسقا جولى اتتى قالىڭ بۇقارا مويىنداعان زاڭدار جيناعى ومىرگە كەلدى. ودان كەيىن ەل بيلەگەن ەسىم حاننىڭ «ەسكى جولى» دا, تاۋكە حاننىڭ «جەتى جارعىسى» دا قازاق حالقىنىڭ ءداستۇرلى ادەپ-عۇرىپ زاڭدارىنىڭ جيناعى بولاتىن. «جەتى جارعىعا» سۇيەنگەن قازاق بيلەرى ەل ىشىندەگى داۋ-جانجالدار مەن ساياسي ماڭىزى بار ماسەلەلەردى ءتيىمدى شەشە الدى. جاڭا زاڭ جۇيەسى قازاق حالقىنىڭ ومىرلىك ماسەلەلەرىن بارلىق جاعىنان قامتىدى, سونىڭ ناتيجەسىندە تاۋكە حاننىڭ بيلىك ەتكەن تۇسى قازاق حاندىعىنىڭ بارىنشا كۇشەيىپ, داۋىرلەگەن كەزى بولدى. كەيىنگى بيلەۋشىلەر دە وسى زاڭدارعا سۇيەنىپ بيلىك جۇرگىزدى.
اتاقتى ابىلاي حان ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسىپ, ەلدىكتىڭ تۋىن جوعارى كوتەرۋگە بارىنشا كۇش سالدى. ۇلى حاننىڭ كورەگەن ساياساتىنىڭ ارقاسىندا قازاق ەلى شارتتى تۇردە بولسا دا ەلدىگى مەن جەرىنىڭ تۇتاستىعىن ساقتاپ قالدى. ابىلايدىڭ ماڭايىنا توپتاسقان تولە, قازىبەك, ايتەكە سىندى كەمەڭگەر بيلەرىمىز بەن قابانباي, بوگەنباي, ناۋرىزباي, رايىمبەك سەكىلدى باتىر بابالارىمىز بىلەكتىڭ كۇشىمەن, نايزانىڭ ۇشىمەن قاسيەتتى قازاق جەرىن قورعاپ, باسقىنشىلارمەن ارىستانداي الىسىپ, جان الىپ, جان بەرىستى.
ابىلايدان كەيىن ەلىمىزدىڭ ىرگەسى سوگىلىپ, شاڭىراعى شايقالا باستادى. رەسەي يمپەرياسى ءبولىپ الىپ, بيلەي بەرۋ ساياساتىن جۇرگىزدى. اقىرى باسى ءبۇتىن جاۋلاپ الىپ, باسىمىزعا قايىس نوقتا كيگىزىلدى.
كەنەسارى حان ابىلاي اتاسىنىڭ ءىسىن جالعاستىرۋعا ۇمتىلدى. قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن قالپىنا كەلتىرمەكشى بولدى. سول ءۇشىن باسىن بايگەگە تىكتى, وسىناۋ ۇلى جولدا مەرت بولدى. كەنەسارى جەڭىلگەن جوق, سول كەزدە الىپ يمپەرياعا قارسى قىلىش سىلتەپ, وق اتۋدىڭ ءوزى قازاق حالقى ءۇشىن ءىرى جەڭىس بولاتىن. ەلدىڭ رۋحىن وياتتى, نامىسىن قامشىلادى, جىگەرىن جانىدى.
كەڭەس كەزىندە دە سول رۋح ءبىر ساتكە دە باسەڭسىگەن جوق. ءىرى-ءىرى باس كوتەرۋلەرگە, باسىپ-جانشۋعا قارسى تولقۋلارعا, ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىستەرگە ۇلاستى. سول ىشتەگى تولقىنىس پەن بۇلقىنىس ەڭ اقىرى جەلتوقسان كوتەرىلىسى كەزىندە سىرتقا شىعىپ, بوي كورسەتتى. جاستاردىڭ بۇل كوتەرىلۋى تاۋەلسىزدىككە جول اشتى, نەگىز قالادى. قايرات رىسقۇلبەكوۆ سىندى قانشاما جاس ورەندەرىمىز جازىقسىز جاپا شەكتى, سوتتالدى, جازالاندى, تۇرمەگە توعىتىلدى. بىراق جاسىعان جوق, باتىر اتا-بابالارىنىڭ ەرلىك ىستەرىن لايىقتى جالعاستىرىپ اكەتتى. سونىڭ ارقاسىندا تاۋەلسىزدىكتىڭ اق تاڭى اتىپ, جارقىراپ كۇنى شىقتى. ءبىز قازىر سونىڭ يگىلىگىن كورىپ, جاقسىلىعىن سەزىنىپ كەلەمىز. ەركىن ەلدە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءبىز باقىتتى ۇرپاقپىز. ءبىزدىڭ ماڭدايىمىزعا وسىنداي باق جازىلدى, باقىت بۇيىردى.
ءبىز ەندى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ باياندى بولۋى ءۇشىن ايانباي قىزمەت ەتۋىمىز كەرەك. ەلباسىمىزدىڭ «ۇلى دالا ەلى» مەن «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىن تولىق قولدايمىز, سول باعىتتا ءبىر كىسىدەي جۇمىلا ەڭبەك ەتىپ, تەر توگەمىز.
قازاقستاندى تاۋەلسىز ەل رەتىندە بۇكىل الەم مويىندادى. اقىن-جازۋشىلارىمىزدىڭ, ونەر-عىلىم قايراتكەرلەرىنىڭ, اتاقتى سپورتشىلارىمىزدىڭ ارقاسىندا ابىرويىمىز اسقاقتاپ, مەرەيىمىز ۇستەم بولا تۇسۋدە.
ەلىمىز قارقىندى دامىپ, استانامىز كۇننەن كۇنگە كوركەيىپ, گۇلدەنىپ كەلەدى. مۇنىڭ ءبارى – ءبىز ءۇشىن ۇلكەن ماقتانىش, زور مارتەبە!
تاۋەلسىزدىگىمىز تۇعىرلى بولۋى ءۇشىن وتكەنىمىزگە ءتاۋ ەتىپ, بۇگىنگىمىزدى سارالاپ-سالماقتاپ, كەلەشەگىمىزدى باعدارلاي الۋىمىز كەرەك! سوندا ءبىزدىڭ تىك كوتەرگەن شاڭىراعىمىزدى ەشكىم دە شايقالتا المايدى, ىرگەمىز بەرىك بولادى.
لايىم, اسپانىمىز اشىق, كۇنىمىز جارقىن بولسىن!
قازىنا كۋتەەۆا,
ج.جاباەۆ اتىنداعى
№4 مەكتەپ-گيمنازيانىڭ مۇعالىمى
