بيىل استانا تورىندەگى ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترى ءوزىنىڭ 25 جىلدىق مەرەيتويىن تويلايدى. 1991 جىلدىڭ 15 قاراشاسىندا ع.مۇسىرەپوۆتىڭ «اقان سەرى – اقتوقتى» دراماسىمەن العاش رەت شىمىلدىعىن تۇرگەن مادەني وشاق قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ جاريالانۋىنا ءبىر اي ۋاقىت قالعاندا دۇنيەگە كەلدى. ەل ەگەمەندىگىنىڭ ەلەڭ-الاڭ شاعىندا ونەرگە قادام باسقان تەاتر بۇگىندەرى اياعىندا نىق تۇر.
تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ الدىندا قانداي بيىك مۇراتتار تۇرسا, تەاتر ۇجىمى دا ءوز الدىنا سونداي ماقساتتاردى قويىپ وتىر. بىلتىر كۇزدە تەاتردىڭ ححV ماۋسىمىنىڭ اشىلۋىنا وراي وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا مۇنى كوركەمدىك جەتەكشىسى تالعات تەمەنوۆ ايتقان بولاتىن. وندا ول ەلوردالىق تەاتر ءوز قازانىندا عانا قايناماي, شەتەلدىك تەاترلار مەن بەلگىلى رەجيسسەرلەرمەن تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتۋدى كوزدەپ, الەمدىك دەڭگەيگە شىعۋدى ۇمتىلىپ جاتقانىن جەتكىزگەن. ءيا, تەاتردى قازىر ۇجىم الدىنا ۇلكەن ماقساتتاردى قويا بىلەتىن وسىنداي ازاماتتار باسقارىپ وتىر. ال, وسىدان شيرەك عاسىر بۇرىن مادەني وشاقتىڭ ىرگەسىن قالاپ, شاڭىراعىن بەكىتكەن, قازىرگى بيىككە جەتۋىنە العىشارت جاساعان تاعى وسىنداي ازامات بولدى. بۇل قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى, بىلگىر رەجيسسەر جاقىپ وماروۆ ەدى.
جاقىپ وماروۆ ايشىقتى ءىزىن تەك قاللەكي تەاترى تاريحىندا عانا قالدىرعان جوق. ونىڭ قولتاڭباسى بيىل 90 جىلدىعىن تويلاپ جاتقان ىرگەلى ۇجىم م.اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىندا جانە جامبىل, قاراعاندى, وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق قازاق دراما تەاترلارىندا سايراپ تۇر.
ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ العاشقى جەڭىسى دە ونىڭ ەسىمىمەن تىكەلەي بايلانىستى. 1996 جىلى ۋفا قالاسىندا وتكەن تۇرك ءى تىلدەس حالىقتاردىڭ «تۋعانلىق» II فەستيۆالىندە جاقىپ وماروۆتىڭ «الدار كوسە» سپەكتاكلىنە ءۇش اتالىمدا جۇلدە بەرىلدى. ونىڭ ءبىرىن – «ونەردى دامىتۋداعى ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» اۆتور السا, جاس ۇجىمعا – «ءۇمىت» اتالىمى جانە اكتەر ءشامىل جۇنىسكە – «ەكىنشى كەزەكتەگى ۇزدىك ءرولى ءۇشىن» جۇلدەسى بەرىلدى.
وكىنىشكە قاراي, جاقىپ وماروۆ الپىس جاسقا دا تولماي, سول جىلى دۇنيەدەن وزىپ كەتتى. بيىل وعان دا 20 جىل تولىپ وتىر. ەلوردالىقتار تەاتردىڭ نەگىزىن قالاعان ادامدى ۇمىتقان جوق. تەاتر عيماراتى ورنالاسقان كوشە قازىر سونىڭ اتىمەن اتالادى. رەجيسسەر ەلوردالىق تەاترعا الىپ كەلگەن رىمكەش ومارحانوۆا, تۇيمەحان اتىمتاەۆا, گۇلبارشىن قىلىشباي, ايمان ايماعامبەت, باقىت يسابەكوۆا, بولات ىبراەۆ, اسقات سۇلتان سىندى اكتەرلەر دە ءالى كۇنگە دەيىن تەاتردا جەمىستى ەڭبەك اتقارۋدا.
تەاتردىڭ العاشقى قويىلىمى – ع. مۇسىرەپوۆتىڭ «اقان سەرى – اقتوقتى» دراماسىن دا جاقىپ وماروۆ ساحنالاعان بولاتىن. بۇعان قوسا ش.قۇسايىنوۆتىڭ «الدار كوسە», س.ءجۇنىسوۆتىڭ «جارالى گۇلدەر», «قىسىلعاننان قىز بولدىق», ق.ىسقاقوۆتىڭ «شىرعالاڭ», و.ءبوكەەۆتىڭ «قۇلىنىم مەنىڭ», ءا.تاۋاساروۆتىڭ «ماحاببات ارالى», س.بالعاباەۆتىڭ «ەڭ ادەمى كەلىنشەك», م.شاحانوۆتىڭ «تاناكوز», و.بودىقوۆتىڭ «اينالدىم اقماڭدايلىم» جانە ت.ب. قويىلىمداردى قويدى.
جاقىپ وماروۆتان كەيىن تەاتردى ەكى جىلداي قادىر جەتپىسباەۆ باسقاردى. از عانا ۋاقىت ىشىندە تەاتر رەپەرتۋارى م.اۋەزوۆتىڭ «قاندى ازۋ» جانە م.بايجيەۆتىڭ «قۇدالار» سپەكتاكلدەرىمەن تولىقتى. رەجيسسەر ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ ورتا بۋىن اكتەرلەرىنىڭ بولاشاعىنا جول اشىپ, ونىڭ ەسىمى ۇستاز-رەجيسسەر رەتىندە تەاتر تاريحىندا ماڭگىگە ساقتالادى.
قاللەكي تەاترىنىڭ ءداۋىرلەگەن كەزەڭى ساحنا شەبەرى ازەربايجان مامبەتوۆتىڭ ەسىمىمەن بايلانىستى. عاسىرلار توعىسىندا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ شاقىرتۋىمەن ەلورداعا كەلىپ, تەاتر باسشىلىعىن قولعا العان ول وسىندا ءجۇرىپ, حالىق قاھارمانى اتاعىن الدى.
ونىڭ ساحنالاۋىمەن قاللەكي تەاترىنىڭ ساحناسىنان ع.ءمۇسىرەپوۆتىڭ «قىز جىبەك», «قوزى كورپەش – بايان سۇلۋ», م.اۋەزوۆتىڭ «قاراگوز», ف.ەرۆەنىڭ «تۇلكى بيكەش», ۆ.دەلماردىڭ «بايانسىز باق», ق.بايسەيىتوۆ پەن ق.شاڭعىتباەۆتىڭ «بەۋ, قىزدار-اي», ش.ايتماتوۆتىڭ «عاسىردان دا ۇزاق كۇن», «انا-جەر انا», ءى.جانسۇگىروۆ, س.نازاربەكۇلى, ب.الدىبەكتەردىڭ «ماحامبەت», ۋ.گادجيبەكوۆتىڭ «ارشىن-مال-الان», ا.چەحوۆتىڭ «ۆانيا اعاي», ءا.نۇرپەيىسوۆتىڭ «قان مەن تەر» سپەكتاكلدەرى كورەرمەنگە جول تارتتى. مامبەتوۆ اكتەرلەردى وتقا دا, سۋعا دا سالىپ, شىعارماشىلىقتارىن شىڭدادى.
بەلگىلى تەاتر سىنشىسى اشىربەك سىعايدىڭ دا قاللەكي تەاترى تاريحىندا الاتىن ورنى ۇلكەن. ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترىندا كەڭەسشى قىزمەتىن اتقارعان ول تالاي قويىلىمداردىڭ كەم تۇستارىنا نازار اۋدارىپ, ولاردىڭ جەتىلدىرىلۋىنە ۇلەسىن قوستى. تەاتردىڭ شىعارماشىلىق جولىنا تەرەڭىنەن ۇڭىلە وتىرىپ, شاكىرتتەرىمەن بىرلەسە «قاللەكي تەاترى» اتتى كىتابىن جارىققا شىعاردى.
ءسوزىمىزدىڭ باسىندا تەاتر تاريحى ەل تاۋەلسىزدىگى تاريحىمەن اجىراعىسىز ەكەنىن ءسوزىمىزدىڭ باسىندا ايتتىق. بىلتىر ەلىمىزدە تويلانعان قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنان دا بۇل ونەر ۇجىمى تىس قالعان جوق. دۋمان رامازاننىڭ «ابىلايحاننىڭ ارمانى» اتتى تاريحي درامانى رەجيسسەر بولات ۇزاقوۆ جاڭاشا ساحنالادى. بۇل قويىلىم كورەرمەندەرىنىڭ اراسىندا قر مەملەكەتتىك حاتشىسى گۇلشارا ابدىقالىقوۆا بولىپ, درامانىڭ شەشىمىنە جاقسى باعاسىن بەردى. استانا تورىندە ءدۇبىرلى توي كەزىندە قويىلعان «ماڭگىلىك ەل» قويىلىمىنا دا تەاتر ارتىستەرى بەلسەندى قاتىستى. ماسەلەن, قۋاندىق قىستىقباەۆ كەرەي حاننىڭ ءرولىن سومدادى.
بيىلعى تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىنا دا تەاتر تارتۋ جاسايدى دەپ ويلايمىز. جىل سوڭىنا دەيىن ونى دا تاماشالاپ قالارمىز. ايتپاقشى, الداعى ءساۋىر ايىندا قاللەكيلىكتەر تاعى ءبىر پرەمەرا ۇسىنباق. كەيىنگى كەزدە كلاسسيكاعا ورالىپ جاتقان ونەر ۇجىمى انتون چەحوۆتىڭ «شيە باعى» كومەدياسىن كورەرمەنگە كورسەتەدى. ەندەشە, تەاتردا جولىققانشا, اعايىن!
امانعالي قالجانوۆ
