استانادا رەسپۋبليكا بويىنشا جۇمىسسىزدىقتىڭ ەڭ تومەنگى كورسەتكىشى تىركەلگەن. الايدا, كوپشىلىكتىڭ جۇمىسشى ماماندىقتاردى مىسە تۇتپاي, جوعارى لاۋازىمدى ورىندارعا كوز تىگەتىنى ءجيى كەزدەسەتىن جاعداي ەكەن. بۇل جانە وزگە دە وزەكتى ماسەلەلەر جونىندە استانا قالاسى اكىمدىگىنە قاراستى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ولجاس ومار بايانداپ بەردى:
– ەلباسى 2015 جىلعى 30 قاراشاداعى حالىققا ارناعان جولداۋىندا جۇمىسسىزدار جونىندە وتە ءدال ايتىپ وتكەن: «جۇمىسسىزدار» دەيمىز. بوس جۇمىس ورىندار جارمەڭكەسىندە «مىنە, سىزگە جۇمىس» دەپ ۇسىنعاندا, «جوق, بارعىم كەلمەيدى» دەيدى ولار. «ەندەشە, باسقا جۇمىس» دەپ تاعى بىرەۋىن بەرەدى. نە قىلعان جۇمىسسىز سوندا؟ ول شىنىمەن بوس جۇرگەن بولسا, سول جۇمىستى قۋانا قابىلداۋ كەرەك. جۇمىس بار جەرگە جەتىپ بارۋى ءتيىس. ەركەلەتىپ جۇرەتىن جاعداي ەمەس. ىستەگىسى كەلمەي مە؟ دەمەك وعان جۇمىستىڭ كەرەگى بولماعانى عوي!».
ادامدار شىنىمەن سويتەدى. جۇمىس ىزدەۋ ءۇشىن ەمەس, كوبىنە بىزگە «جۇمىسسىز» ستاتۋسىن الۋ ءۇشىن كەلەدى. ونداي «اتاقتىڭ» نە ءۇشىن كەرەكتىگىن وزدەرى دە بىلمەيدى. تەلەفوننىڭ سوڭعى مودەلىن ساتىپ الۋعا جەتەرلىك ايلىعى بار, اتاۋى ماقتانارلىق قيالىنداعى جۇمىستى ىزدەپ ايلاپ-جىلداپ جاستار جۇرەدى. جاستاردىڭ يدەالى – ەڭبەك ادامى بولۋ كەرەك! اۋەلى بالعا ۇستاپ, نە بولماسا نان ءپىسىرىپ ۇيرەنگەن دۇرىس, ال ەكونوميست, زاڭگەرلىككە ۇلگەرۋ قيىن ەمەس. ويتكەنى, جۇمىسشى ماماندىقتار ەشقاشان سۇرانىستان تۇسپەيدى.
– استاناداعى جۇمىسسىزدار سانى قانشا؟
– ورتالىعىمىز جۇمىسسىزدار سانىن ەسەپتەۋمەن اينالىسپايدى, ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – كومەگىمىزگە جۇگىنگەن ازاماتتاردى جۇمىسسىز رەتىندە تىركەپ, ەكى قولىنا ءبىر كۇرەك تاۋىپ بەرۋ. ال, حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ تۋرالى زاڭدا انىق كورسەتىلگەندەي, جۇمىسسىزدار دەپ كىرىس اكەلەر ەڭبەك قىزمەتiمەن اينالىسپايتىن, جۇمىس iزدەپ جۇرگەن, ەڭبەك ەتۋگە ءازiر جەكە تۇلعالاردى اتايدى. ياعني, قۇر تىركەلۋ ءۇشىن ەمەس, شىنىمەن جۇمىس ىستەۋگە دايىن بولىپ كەلۋ كەرەك. ناقتى ساندى ايتار بولساق, قاڭتار ايىنان بەرى ءبىز 1297 ادامدى تۇراقتى جۇمىسقا ورنالاستىردىق, 683 ازامات قوعامدىق جۇمىسقا جىبەرىلدى.
سونداي-اق, 2015 جىلدىڭ قورىتىندىسىنا سايكەس, استانادا رەسپۋبليكا بويىنشا جۇمىسسىزدىقتىڭ ەڭ تومەنگى كورسەتكىشى تىركەلدى. 4,7 پايىزدى قۇراعان ەلورداداعى جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى – 2014 جىلدىڭ ۇقساس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا ەداۋىر تومەندەگەن.
– جۇمىسسىزداردى تىركەۋ نەدەن باستالادى؟
– الدىمەن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ اقپاراتتىق جۇيەلەرى ارقىلى كەلۋشى جايلى مالىمەتتەردى تەكسەرىپ, بەس كۇننەن كەشىكتەرمەي جۇمىسسىز رەتىندە تىركەيمىز. ماسەلەن, زەينەتاقى اۋدارىمدارىنا قاراپ ءوتىنىم بەرۋشى تابىسىنىڭ بار-جوعى انىقتالادى.
جۇمىس ىزدەۋشىگە سايكەس ۆاكانسيالاردى تاۋىپ بەرىپ, ورتالىق جولداماسىمەن جۇمىس بەرۋشىگە جىبەرەمىز. جۇمىس بەرۋشىنىڭ ءوز تالاپتارى بولادى, بىزدەن بارعان اداممەن اڭگىمەلەسۋ جۇرگىزەدى دە, جۇمىسقا الامىز دەپ شەشسە, جولداماعا قابىلداعانىن جازىپ بەرەدى. ال, ازاماتتىڭ جولى بولماسا, 10 كۇنتىزبەلىك كۇن ىشىندە ءبىر رەت بولسا دا جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنا كەلىپ, جۇمىس ىزدەۋىن جالعاستىرۋعا مىندەتتى.
– قاي جەردە قانداي بوس ورىن بارىن ءبىلۋ ءۇشىن جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلۋ كەرەك پە؟
– جوق. جۇمىسىنىڭ بار-جوعىنا قاراماستان, ۆاكانسيالار جايلى اقپاراتتى الۋعا كەز كەلگەن ازاماتتىڭ مۇمكىندىگى بار.
– وندا جۇمىسسىزدىق بويىنشا تىركەلۋدىڭ نە قاجەتى بار؟
– كاسىپتىك وقىتۋ, قايتا دايارلاۋ, الەۋمەتتىك جۇمىسقا ورنالاسۋ, جاستار تاجىريبەسىنە قاتىسۋ سەكىلدى مەملەكەتتىك قولداۋعا يە بولۋ ءۇشىن قاجەت. ياعني, بيۋدجەت شىعىنى جۇمسالاتىن جەردە جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلۋ مىندەتتى.
– جۇمىسسىزدىق بويىنشا جاردەماقى بار ما؟
– جوق, ونداي جاردەماقى قاراستىرىلماعان. تەك جۇمىسىنان ايىرىلۋ جاعدايىنا قاتىستى الەۋمەتتىك تولەم دەگەن بار. مۇنداي كومەك مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ قاتىسۋشىلارىنا عانا بەرىلەدى. ول 4 ايعا دەيىن, ەڭبەك وتىلىنە بايلانىستى تولەنەدى. جۇمىسىنان ايىرىلۋ جاعدايىنا الەۋمەتتىك تولەم تاعايىنداۋ ءتارتىبى جانە ونى جۇزەگە اسىرۋ تەتىگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مىندەتتى الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ تۋرالى زاڭناماسىنا سايكەس ايقىندالادى.
– بارىمىزگە بەلگىلى الاڭداتارلىق ماسەلە – وقۋدى ەندى بىتىرگەندەر ءۇشىن جۇمىسقا تۇرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. تۇلەكتەرگە قانداي كومەك قاراستىرىلعان؟
– جاسىراتىنى جوق, جۇمىس بەرۋشىلەر ءوز قىزمەتكەرلەرىن ەڭبەك ءوتىلى بار, جۇمىستىڭ قىر-سىرىن بىلەتىن بىلىكتى مامان رەتىندە كورگىسى كەلەدى. ءتىپتى, جاي كومەكشى رەتىندە ەشكىم قابىلداماسا, وقۋ تابالدىرىعىن ەندى اتتاعان جاس تۇلەك مۇنداي تالاپتان قالاي شىقسىن؟ مەكەمەدەگى ءبىر-ەكى ايلىق جۇمىستىڭ ءوزى جاس مامانعا اجەپتاۋىر كاسىبي ساباق بولاتىن ەدى. وسى تۇرعىدا «جاستار تاجىريبەسىنىڭ» ماڭىزى زور. بۇل باعدارلاما جوعارى وقۋ ورىندارى مەن كوللەدج تۇلەكتەرىنە ماماندىعى بويىنشا العاشقى تاجىريبەسىن جيناۋعا جاعداي جاسايدى. ادەتتە تاجىريبە بارىسىندا ەڭبەككە دەگەن ەرەكشە قابىلەتىمەن جۇمىس بەرۋشىنىڭ كوزىنە تۇسكەن جاس ازاماتتار سول كاسىپورىنعا تۇراقتى تۇردە جۇمىسقا ورنالاسىپ جاتادى. 2015 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا, اتالمىش باعدارلاماعا 590 جاس تۇلەك قاتىستى. ال, جىل باسىنان بەرى 214 ادام «جاستار تاجىريبەسىنەن» وتۋدە.
– جاستار تاجىريبەسىنەن ءوتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
– ديپلوم العانىنا ءۇش جىلدان اسپاعان 29 جاسقا دەيىنگى ءار ازامات 6 ايلىق «جاستار پراكتيكاسى» باعدارلاماسىنا قاتىسا الادى. سونداي-اق, تۇلەكتىڭ بۇعان دەيىن ماماندىعىنا سايكەس ەش جەردە ەڭبەك ەتپەگەنى – باستى تالاپتىڭ ءبىرى. اتاپ وتەرلىگى, جاستارعا مەملەكەت تاراپىنان 45 800 تەڭگە كولەمىندە جالاقى تولەنەدى. باعدارلاماعا قاتىسۋ ءۇشىن بار بولعانى استانا قالاسى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنا كەلۋ كەرەك. ۇمىتكەردىڭ وزىمەن بىرگە جەكە كۋالىگى مەن ديپلومى بولۋى ءتيىس.
– جۇمىسپەن قامتۋعا قاتىستى جارمەڭكەلەر ءجيى وتەدى. بۇل قانشالىقتى ءتيىمدى شارا؟
– بىرنەشە مەكەمەنى ارالاپ, جۇمىس ىزدەپ جۇرگەن ءبىر عانا ادامدى ەلەستەتىڭىز. ءبىر كۇنى قانشا جەرگە بارىپ ۇلگەرەر دەيسىز؟ ال, جارمەڭكەنىڭ ارتىقشىلىعى سول – جۇمىسسىزدار مەن جۇمىس بەرۋشىلەردى ءبىر ورتادا كەزدەستىرەمىز. تۇيىندەمەسىن قانشاما جەرگە تاستاپ, سول مەزەتتە جۇمىسقا قاتىستى اڭگىمەلەسۋدەن وتۋگە مۇمكىندىكتەرى بار. جارمەڭكەنىڭ قىزا تۇسەتىن ۋاقىتى – جاز مەزگىلى.
جالپى, بىلتىر10 جارمەڭكە وتكىزدىك. ال, بيىلدىققا – ەكى بوس جۇمىس ورىندار جارمەڭكەسى ۇيىمداستىرىلدى. ونىڭ سوڭعىسى 17 ناۋرىزدا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا ارنالعان بولاتىن. بۇل جارمەڭكەگە استانا قالالىق مەملەكەتتىك مۇراعاتى, «زەلەنستروي» اق, № 5, № 1 ەمحانا, «استانا كونۆەنشن بيۋرو» جشس, «استانا-ەنەرگيا» اق, «حابار» اگەنتتىگى» اق, استانا قالاسى ءبىلىم باسقارماسى سىندى باس-اياعى 23 جۇمىس بەرۋشى قاتىسىپ, بوس جۇمىس ورىندارىن ۇسىندى. سونىڭ ىشىندە سۇرانىسقا يە بولعان ماماندىقتار: مەدتىركەۋشى, مەدبيكە, ەلەكتروگازوسۆارششيك, اياق كيىم جوندەۋ شەبەرى, جۇرگىزۋشى, ەلەكتريك, جۋ ماشينالارىنىڭ وپەراتورى, مەتالل جانە تەمىربەتون كونسترۋكتسيالارىن مونتاجداۋشى. جارمەڭكەگە كەلگەن 148 مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ازامات «جۇمىسپەن قامتۋ 2020 جول كارتاسى» باعدارلاماسى شەڭبەرىندە بىلىكتى مامانداردان كەڭەس الىپ, 41 ادام جۇمىس بەرۋشىمەن سۇحباتتاسۋعا جىبەرىلدى.
– ەڭ جوعارى جالاقىنى كىمدەر تابادى؟
– جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنىڭ مالىمەتتەر بازاسىندا تىركەلگەن بوس جۇمىس ورىندارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى ساۋدا جانە قۇرىلىس سالاسىنا تيەسىلى. ەلوردادا تەحنيكالىق جانە جۇمىسشى ماماندىقتارى جەتىسپەيدى. جۇمىس بەرۋشىلەر قۇرىلىسشى, ەلەكتريك, سانتەحنيك, مونتاج جاساۋشى, قۇرىلىس ماشينالارىنىڭ ماشينيستەرىن كوپ سۇرايدى. اسىرەسە ەڭ كوپ جالاقىنى قۇرىلىسشىلار مەن اۋىر جۇك كولىكتەرىنىڭ جۇرگىزۋشىلەرى تابادى. ولاردىڭ تابىسى 150 مىڭنان كەم ەمەس. ال ايەلدەر اراسىندا مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردىڭ تاربيەشىسى, كونديتەر, ساتۋشى, شاشتاراز, اسپاز, مەدبيكە سياقتى ماماندىقتار سۇرانىسقا يە بولىپ وتىر.
سۇحباتتاسقان ءمادينا جاقىپ
