«بۇگىن كۇن جىلى, دالادا ماسا كوپ. «جەم» بولماس ءۇشىن جابىق كيىنىپ شىق». ءيا, بۇل – استانامىزدا كوك شىعىپ, كۇن جىلىنعان ۋاقىتتا ءجيى ايتىلاتىن سوزدەر. اسىرەسە, اقبۇلاق ارناسى مەن ەسىل وزەنىنىڭ جاعاسىندا سەرۋەندەپ جۇرگەن جۇرتشىلىقتىڭ ماساعا تالانىپ جاتقانىن ءجيى كورۋگە بولادى. ال باس قالامىزدا ماسا تەكتەستى ۋلاۋ جۇمىسى قالاي جۇرگىزىلىپ جاتىر؟ ولاردى تولىعىمەن جويىپ جىبەرۋ ەكولوگياعا قانداي اسەر ەتۋى مۇمكىن؟
ماسانىڭ شاعىپ, جايسىزدىق تۋدىرۋى ءوز الدىنا, الايدا بۇل جاندىك ادام دەنساۋلىعىنا كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن بە؟ البەتتە. ءتىپتى ادام ومىرىنە دە قاۋىپ تۋدىرادى. ماسەلەن, بىلتىر قىركۇيەك ايىندا باس قالامىزداعى №1 اۋرۋحانادا ءبىر ايەل ادام كوز جۇمعان. دارىگەرلەردىڭ ايتۋىنشا, ماسا شاققاننان كەيىن اللەرگيا پايدا بولىپتى. ارتىنشا دۇرىس ءدارى ىشپەي جاعدايى وڭالماعان. بۇل ءبىر عانا مىسال. ال الەمدە قانسورعىش جاندىكتەن كوبىنە بالالار زارداپ شەگىپ جاتادى ەكەن.
اسقىنۋدىڭ الدىن الۋ قاجەت
وسى تۇستا نۇر-سۇلتان قالاسى قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى ماسا شاققاندا اسقىنۋدىڭ الدىن الۋ ءۇشىن مىنا ءبىر جايتتى ەستە ۇستاۋ كەرەكتىگىن حابارلادى.
سارى ماسا شاققان جەردى بالالار ءجيى قاسيدى, قولىنىڭ تازالىعىن قاداعالاعان ءجون. ءجيى سابىنداپ جۋىپ تۇرۋ كەرەك; سەرۋەندەۋگە شىققاندا بالانى قىمتاپ جاپقان ءجون, جەڭى بار, ۇزىن بالاقتى كيىم كيگىزگەن دۇرىس; سونداي-اق سارى ماساعا قارسى كرەمدەر جاعۋ قاجەت. بىراق ونى جاعار الدىندا اللەرگيا تۋدىرمايتىنىن باقىلاۋ كەرەك. الدىمەن ءبىر جەرگە عانا جاعىپ كورىڭىز. سارى ماسانىڭ شاعۋىنا قارسى كرەمدى قولداناردا نۇسقاۋلىعىمەن تانىسىپ, قاي جاسقا ارنالعانىن بىلگەن ابزال. رەپەللەنتتى جاراسى بار جەرگە كرەمدى جاقپاعان ءجون. رەپەللەنتتى ءدارىحانادان الىڭىزدار; اللەرگيا كۇشەيىپ كەتسە, ءوز بەتىڭىزبەن ەم قولدانباڭىز, مىندەتتى تۇردە دارىگەرگە قارالۋ كەرەك.
دارىلەۋ جۇمىستارى
ال نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى 4 اۋدان اكىمدىگى ماسالاردى ۋلاۋ بويىنشا قانداي جۇمىستار اتقارىپ جاتىر؟ قازىر ەلوردادا دەزينسەكتسيا جانە دەراتيزاتسيا جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. قالانىڭ بارلىق تۇسىنا ماساعا قارسى ءدارى سەبۋ ءساۋىر مەن قىركۇيەك ايلارىنىڭ ارالىعىندا كەزەڭ-كەزەڭمەن جۇرگىزىلەدى.
الماتى اۋدانىندا اشىق جانە جابىق ستاتسيالاردى (جاعالاۋ جانە ساياباق ايماقتارى) وڭدەۋ جۇمىستارى 16 ساۋىردەن باستالدى. قىزمەت كورسەتەتىن ۇيىمدار كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي قورىنىڭ جەرتولە ءۇي-جايلارىن وڭدەۋ جانە شارتتار جاساسۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزۋدە. بۇگىنگى تاڭدا تاياز سۋ قويمالارىن وڭدەۋدىڭ 1-كەزەڭى اياقتالىپ, 3455 گەكتار الاڭداعى اشىق ستاتسيالار وڭدەلدى. سارى ماسالار كوبەيەتىن نەگىزگى ورىنداردىڭ ءبىرى ءارامشوپ ەكەنى انىق. سول سەبەپتى بيىل 80 گەكتار القاپتاعى وسىمدىكتەردى شابۋ جوسپارلانعان. دەراتيزاتسيا جۇمىستارى 6987 جەكە ۇيدە جۇرگىزىلەدى.
بىلتىر قۇرىلعان بايقوڭىر اۋدانىندا دەزينسەكتسيالاناتىن اۋماق 2399 گەكتاردى قۇرايدى. 16 ساۋىردەن باستالعان اشىق جانە جابىق ستاتسيالاردى وڭدەۋ جۇمىستارى قارقىندى تۇردە ءجۇرىپ جاتىر. قازىر 111 پيك-تەن 104 قىزمەت كورسەتۋ ۇيىمى (95 پايىز) دەراتيزاتسيا شارتىن جاساستى.
ال ەسىل اۋدانىنىڭ اكىمدىگى دەزينسەكتسيا اياسىندا اشىق ستاتسيالاردا, ماسالار مەن جوكەلەرگە قارسى تاياز سۋ قويمالارىن وڭدەۋ جۇمىستارىن باستادى. ەسىل اۋدانىندا بارلىعى 8714,45 گەكتارعا ءدارى سەبىلۋى ءتيىس. اۋداندا دەزينسەكتسيا جونىندە 63 پيك شارت جاسالىپ, 41 پيك وڭدەلدى. سونىمەن قاتار, ماسالار كوبەيەتىن قامىس, ارامشوپتەر بولعاندىقتان, اۋدان اۋماعىندا ءشوپ شابۋ جۇمىستارى نازاردا تۇر.
سارىارقا اۋدانىندا 24 ساۋىردەن 1 مامىرعا دەيىن 121,5 گەكتاردى وڭدەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلدى. 8 مامىردا قوسىمشا 30 سۋ قويماسى, بۇگىنگى تاڭدا 12 جوسپارلانعان الاڭنىڭ 3-ەۋى وڭدەلدى. ولاردىڭ ىشىندە: جەڭىس, بوگەنباي, رەسپۋبليكا داڭعىلدارى جانە ەسىل وزەنىنىڭ جاعالاۋى, بوگەنباي باتىر, سارىارقا داڭعىلدارى, سارىبۇلاق بۇلاعى مەن ەسىل وزەنى جاعالاۋىنىڭ بويى, «كوكتال-2» تۇرعىن الابى بار.
ماسانىڭ پايداسى دا جوق ەمەس…
ادام دەنساۋلىعىنا عانا ەمەس, ومىرىنە دە قاۋىپتى ماسانىڭ قورشاعان ورتا ءۇشىن ماڭىزى بار ما؟ ۇزىنسيراقتى جاندىكتى تولىعىمەن جويىپ جىبەرۋ ەكولوگياعا قانداي اسەر ەتەدى؟ ماسەلەن, سۋلى-نۋلى ايماقتاعى بالىقتاردىڭ, ءتۇرلى قۇستاردىڭ باستى جەمى – ماسا. سۋداعى بالىق اتاۋلى كوبىنە ماسانىڭ دەرناسىلىن جەپ كۇن كورەدى. مىنە, وسىنداي جاعدايدان كەيىن بالىق پەن قۇستاردىڭ ءبىراز ءتۇرى جويىلىپ كەتۋى مۇمكىن. سول سياقتى كەيبىر سۋ قويمالارىندا دەرناسىلدىڭ ەسەبىنەن تىڭايتقىش الىپ وتىرعان وسىمدىكتەر بار. ماسانىڭ جويىلۋى ولارعا دا اسەر ەتپەي قويماسى انىق. دەمەك, ماسادان ادامدى قورعاعانىمىزبەن, تابيعاتتىڭ تەپە-تەڭدىگىن بۇزىپ الماۋدى دا ويلاۋىمىز كەرەك ەكەن.
