مەملەكەتتىڭ تەمىرقازىعى – اتا زاڭ

اتا زاڭىمىز – كونستيتۋتسياعا بيىل 25 جىل تولىپ وتىر. باسقا دامىعان مەملەكەتتەر ءۇشىن شيرەك عاسىر از ۋاقىت شىعار, ال ءبىز ءۇشىن وسى جىلدار جاسامپازدىق پەن مەملەكەتىمىزدىڭ قالىپتاسۋ جىلدارى بولدى دەسەك, ەش قاتەلەسپەيمىز.

قازاق حالقى مەملەكەت قۇرۋشى ۇلت رەتىندە وتانىمىزدى مەكەندەگەن بارلىق ۇلتتاردى باۋىرىنا تارتىپ, ءوزىنىڭ دارحاندىعىن تانىتتى, بەيبىت ازاماتتىق قوعام ورناتتى. سونىڭ ارقاسىندا ايرانداي ۇيىعان, الەمدىك قاۋىم­داستىق تولىق مويىنداعان دەموكراتيا­لى, زايىرلى, الەۋمەتتىك جانە قۇقىقتىق مەملەكەت قۇردىق. قازاق ەلىندە زاڭ ۇستەمدىگىن ورناتامىز دەسەك, ەڭ الدىمەن كونس­تيتۋتسيانى جانە وسىعان نەگىزدەلگەن بارلىق زاڭدار مەن وزگەدە قۇقىقتىق اكتىلەردى بۇلجىتپاي ورىنداپ, ساقتاي ءبىلۋىمىز كەرەك.
قازاق مەملەكەتى ءوزىنىڭ جاڭا تاريحي دامۋىندا رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك تۇرگە اۋىسقالى كسرو زامانىندا 3 رەت (قازاق اكسر كونستيتۋتسياسى 1926 جىلى, قازاق كسر كونستيتۋتسياسى 1937 جىلى, قازاق كسر كونستيتۋتسياسى 1978 جىلى), ال ەگەمەندىك العاننان كەيىن 1993 جىلى جانە 1995 جىلى 30 تامىزدا جالپىۇلتتىق رەفەرەندۋم نەگىزىندە قازىرگى قولدانىستاعى كونستيتۋتسيانى قابىلدادى.
1995 جىلى 30 تامىزدا رەسپۋب­ليكادا بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋم ءوتتى, ناتيجەسىندە قا­زاقستاننىڭ جاڭا كونستيتۋتسياسى قابىلداندى. بۇل كونستيتۋتسيانىڭ 1993 جىلعى كونستيتۋتسيادان ايىرماشىلىعى – ونىڭ مازمۇنىنىڭ ساپاسىندا ەدى. 1993 جىلعى كونستيتۋتسيا نەگىزىنە پارلامەنتتىك رەسپۋبليكا مودەلى الىنعان بولاتىن.
جاڭا كونستيتۋتسيا الەمدىك وركەنيەتتىڭ ەڭ جوعارى قۇندىلىقتارىن بويىنا ءسىڭىردى. سونىمەن بىرگە بۇل قازاقستاننىڭ جاڭا تاريحىنداعى ەڭ وزىق ۇلگىدەگى بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋمدا قابىلدانعان نەگىزگى زاڭ بولدى. ناقتىراق ايتقاندا, جاڭا كونستيتۋتسيانىڭ 1-بابىندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءوزىن دەموكراتيالىق, زايىرلى, قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرادى, ونىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى, قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى» دەپ كورسەتىلگەن. ونىڭ دەموكراتيالىعى ەڭ الدىمەن, مەملەكەتتەگى بيلىكتىڭ قاينار كوزى حالىق ەكەندىگىنەن كورىنەدى.
باستى قۇجاتىمىز كونستيتۋتسيا­نىڭ 3-بابىنىڭ 1-تارماعىندا مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىردەن-ءبىر باستاۋى – حالىق دەلىنگەن, ياعني حالىقتى جوعارى بيلىكتىڭ يەسى رەتىندە تانۋ – ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ كورىنىسى.
جاڭا كونستيتۋتسياعا العاش رەت ازاماتتىڭ قۇقىعىنا قاتىستى عانا ەمەس, ادام دۇنيەگە كەلگەن ساتتەن باستاپ ونىڭ اجىراماس قۇقىقتارىنا دا قاتىستى تالاپتار ەندى, ياعني قولدانىستاعى اتا زاڭدا ادامنىڭ تابيعي قۇقىقتارىنىڭ ۇستەم بولۋى – مەملەكەت قىزمەتىنىڭ نەگىزگى باعىتى دەسەك ەش قاتەلەسپەيمىز.
قازىرگى اتا زاڭدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ساياسي جۇيەنىڭ باستى تۇلعاسى بولىپ تابىلادى, بيلىكتىڭ ءۇش تارماقتارىنان جوعارى تۇرادى. بۇل پرەزيدەنتتىك باسقارۋ جۇيەسىندەگى مەملەكەتكە ساي كەلەدى. پارلامەنت تۋرالى كونستيتۋتسيالىق ءبولىم دە وزگەرىستەرگە ۇشىرادى.
كونستيتۋتسيانى تالقىلاۋ كەزەڭىندە ەلىمىزدەگى بەدەلدى زاڭگەرلەردەن بولەك, فرانتسيانىڭ كونستيتۋتسيالىق كەڭەسىنىڭ وكىلدەرى, وسى ەلدىڭ مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرى جانە رەسەي زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ەڭ بەدەلدى زاڭگەرلەرى جوبالىق جۇمىستىڭ تالقىلاۋ شارالارىنا اتسالىس­تى. ايتا كەتەيىك, تاۋەلسىزدىك تاريحىندا تۇڭعىش رەت بۇكىلحالىقتىق تالقىلاۋعا سالىنعان دا, ەلدىڭ كوپتەگەن پىكىرى ەسكەرىلگەن نەگىزگى زاڭ دا وسى – 1995 جىلى قابىلدانعان كونستيتۋتسيا بولدى. قازىر كەلتىرىلىپ جۇرگەن رەسمي مالىمەتتەرگە قاراساق, قۇجاتتى تالقىلاۋعا 3 ميلليوننان اسا ازامات قاتىسىپتى.
تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن دەرەك, ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نا­زارباەۆتىڭ­ ءوزى اتا زاڭىمىزدىڭ قالىپتاسۋى مەن قابىلدانۋىنا تىكەلەي اتسالىستى. دامىعان ەۋروپا مەن ازيا جانە امەريكاداعى 20-دان اسا مەملەكەتتەردىڭ كونستيتۋتسيالارىن سارالاپ, ءوز ۇسىنىسىمەن جاڭا كونستيتۋتسيانىڭ جوباسىن 1994 جىلى ادىلەت مينيسترلىگىنە تاپسىرعان بولاتىن. ناق وسى ۇلگى-جوبا بۇگىنگى اتا زاڭىمىزدىڭ نەگىزىن قالاعان ەدى. بۇگىندە 1995 جىلى قابىلدانعان كونستيتۋتسيانىڭ دا باستى اۆتورلارى – قازاقستان حالقى مەن ونىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى, ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ دەپ تولىق سەنىممەن ايتۋعا بولادى.
1995 جىلى 30 تامىزدا ەلدىڭ جاڭا كونستيتۋتسياسىن قابىلداۋ جونىندە بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋمعا سايلاۋشىلاردىڭ 90,58 پايىزى قاتىستى. حالىقتىڭ 89,14 پايىزى جاڭا كونستيتۋتسيانىڭ قابىلدانۋىن قولدادى. كونستيتۋتسيا بارلىق قازاقستاندىقتاردىڭ وي-پىكىرىن ەسەپكە الا وتىرىپ جاسالعان قۇقىقتىق-ساياسي قۇجات بولدى. بۇل ۇدەرىس اتا زاڭعا ەرەكشە ۇستەم كۇش بەرىپ, ونىڭ الەۋەتىن ارتتىرادى.
وسىلايشا دۇنيەگە كەلگەن كونس­تيتۋتسيا تاۋەلسىز مەملەكەت رەتىندە دامۋىمىزدىڭ باستى كەپىلى بولدى. سونىمەن قاتار قولدانىستاعى كونستيتۋتسيا رەسپۋبليكا ومىرىندە ەكونوميكالىق قانا ەمەس, ساياسي وزگەرىستەرگە دە جول اشتى. قوس پالاتالى كاسىبي پارلامەنتتىڭ جاساقتالۋى دا سونىڭ جارقىن ايعاعى. بۇل كونستيتۋتسيا مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ بىرتۇتاستىعىن بەكىتە وتىرىپ, ونى شاشىراڭقى كۇيدەن ءبىرتۇتاس, جۇمىلعان جۇدىرىقتاي جۇيەگە اينالدىردى. مەملەكەتتىك بيلىك ورگاندارىنىڭ حالىق الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىگىن كۇشەيتتى. حالىق پەن مەملەكەتتىڭ اراسىنداعى كوممۋنيكاتيۆتىك كۇشكە اينالدى.
الەمدى جايلاعان پاندەميا جاعدايىندا دا مەملەكەتىمىز كونستيتۋتسيادا كورسەتىلگەندەي الەۋمەتتىك مەملەكەت ەكەنىن تولىق دالەلدەپ شىقتى. قوعامداعى از قامتىلعان وتباسىلار مەن ءالسىز توپتاردى الەۋمەتتىك جاعىنان قولداپ, ەرەكشە كومەك كورسەتتى. وسى ماقساتتا مەملەكەتتىك قوردان قىرۋار قارجى ءبولىندى. سونىڭ ارقاسىندا ەلىمىز بىرتىندەپ بۇل ناۋبەتتەن دە ابىرويمەن شىعىپ كەلەدى.
ەڭ باستىسى, قازاقستان مەملەكەتىنىڭ نىعايۋىنا, ەلىمىزدىڭ دامۋىنا, حالقىمىزدىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىنە نەگىز قالاپ بەردى. كەلەشەكتە زامان اعىمىنا قاراي اتا زاڭىمىزدىڭ وزگەرىسكە ۇشىراۋى – زاڭدى قۇبىلىس. بىراق ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز – قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ تىرەگىنە اينالعان كونستيتۋتسيانى قاتاڭ ۇستانۋ, قۇرمەتتەپ قورعاۋ, ونىڭ ماڭىزدىلىعىن جوعالتپاي ساقتاۋ. بۇل – ەلىمىزدەگى ءاربىر ازاماتتىڭ مىندەتى مەن پارىزى.
تۇيىندەي ايتساق, 1995 جىلى قابىلدانعان اتا زاڭ مەملەكەتتىڭ شۇعىل بەتبۇرىسىن قامتاماسىز ەتىپ, قازاقستاننىڭ قازىرگى جەتكەن جەتىستىكتەرىنىڭ بىردەن-ءبىر كەپىلى بولا الدى. ونى دالەلدەپ جاتۋدىڭ ءوزى دە ارتىعىراق. بارشاڭىزدى كونستيتۋتسيانىڭ 25 جىلدىعىمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ, ەلىمىزدىڭ ىرگەسى امان, كەلەشەگى كەمەل بولسىن, مەملەكەتىمىزدىڭ نەگىزى – اتا زاڭىمىز جاسامپاز بولسىن دەگىم كەلەدى.

زۋلفۋحار عايىپوۆ,
جوعارى كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا
كوللەدجىنىڭ ديرەكتورى,
نۇر-سۇلتان قالاسى
ءماسليحاتىنىڭ دەپۋتاتى