پوەزيا پاديشاسى فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ ەكىنشى عۇمىرى باستالعانىنا قىرىق كۇنگە تايادى. ءبىز بۇگىن اقىن قىرىق جاسقا تاقاعان شاقتا شىعارماشىلىعى سارالانىپ جازىلعان «وي مەن سەزىم ناقىشتارى» اتتى ماقالانى وقىرمان نازارىنا قايتالاپ ۇسىنىپ وتىرمىز. 1978 جىلى باسىلىم بەتىن كورگەن جازبانىڭ اۆتورى – قازاق جىرىنىڭ الىبى ءابدىلدا تاجىباەۆ. وتىزىنشى جىلدارى-اق ءوز قاتارلاستارىنان وق بويى وزىق كورىنگەن قالامگەر «وي مەن سەزىم ناقىشتارىنا» جەتپىسكە شىعار جاسىندا قالام تارتىپتى. حالىق جازۋشىسى سوندا «…كەيىن ولەڭشى ۇمىتقا اينالادى دا, بولاشاقپەن بەتتەسۋ جانە تىلدەسۋ ءۇشىن ومىردە اقىن قالادى… مەنىڭ فاريزا ولەڭدەرىنەن ءبىرىنشى العان اسەرىم: ولەڭشىمەن ەمەس, اقىنمەن كەزدەستىم. كەزدەستىم دە, شەكسىز قۋاندىم» دەپ اعىنان جارىلادى. اعىنان جارىلادى دا, اقىن ولەڭدەرىندەگى ءىنجۋ-مارجاندارعا تامسانا بەرەدى.
ءسوز يەسى – ءابدىلدا, كەيىپكەرى – فاريزا, جاريالانعان گازەتى «لەنينشىل جاس» بولعان ماقالا باسى ارتىق جارناماعا ءزارۋ سانالماس دەگەن ويدامىز.
ولەڭ جازعاننىڭ ءبارى اقىن ەمەس ەكەنى قاشاننان ءمالىم. ولەڭشى مەن اقىن قاتار تىرلىك قۇرىپ, بىرگە جەر باسىپ جۇرگەندە عانا بىرىنە-ءبىرى ۇقسايدى. ەكەۋى بىردەي ولەڭ جازعان سوڭ ءبىر وداققا مۇشە, ءبىر ليتفوندىنىڭ نانى مەن مايىن دا تەڭ جەۋلەرى (ولەڭشىنىڭ ارتىعىراق جەۋى دە) مۇمكىن. بىراق, بۇل «تەڭەستىك» – ۋاقىتشا نارسە. كەيىن ولەڭشى ۇمىتقا اينالادى دا, بولاشاقپەن بەتتەسۋ جانە تىلدەسۋ ءۇشىن ومىردە اقىن قالادى. ويتكەنى, اقىن الەۋمەتتىك ومىردەگى كورنەكتى تۇلعا. ول – قاۋىمعا جاڭا پىكىرلەر ەستىرتىپ, ويلى سوزدەر ايتقان ادام, ول – ءوزى وسكەن ورتاعا قۋانىش-شاتتىق اكەلگەن, قايعىنىڭ قانداي تۇرىنە جىلاپ, قانداي تۇرىنە قارسى شابۋدى ۇيرەتكەن ۇستاز. ول – ءومىردى ۇعىندىرعان, ونى ءسۇيۋدى ۇيرەتكەن, جالعان سويلەمەگەن, قارا باسىنىڭ قامىن ارتتىرۋ ءۇشىن ەشكىمگە جالپاقتاماعان, وڭاي ۇيقاس, جەڭىل ىرعاقتار قۋماعان جان. مەنىڭ فاريزا ولەڭدەرىنەن ءبىرىنشى العان اسەرىم: ولەڭشىمەن ەمەس, اقىنمەن كەزدەستىم. كەزدەستىم دە شەكسىز قۋاندىم. تۇلعا بولىپ تۋعان اقىن بارلىق جازعاندارىندا دا ءتۇرلى قىرلارىمەن ءوزىن كورسەتىپ وتىرۋى حاق. ايتسە دە, بىرەگەي ءبىر جىرمەن ءوزىن حالقىنا, زامانداستارىنا ۇسىنۋى, «بۇل مەنمىن, مەنىڭ بولمىسىم وسى, ۇستاعان باعدارىم مىناۋ» دەپ مالىمدەۋى كەرەك قوي (ارينە, وزىنە ءوزى سەنسە). سوندا بىزگە – وقۋشى قاۋىمعا اقىننىڭ قوزعالىس-قيمىلىن باعۋ, ونىڭ يشاراتتارىنا دەيىن جەدەل اڭعارۋ جەڭىلدەي بەرمەك. فاريزادا مۇنداي مالىمدەمە بار.
مەن رەۆوليۋتسيانى جاسامادىم,
مەزگىل دەگەن مەجەدەن اسا الار كىم؟
بىراق, بىراق, جاسقانىپ, جالتاقتاماي,
بولاشاقتاردىڭ ەسىگىن اشا الامىن.
سوعىستى دا كورگەم جوق, وكىنبەدىم,
(مۇمكىن, وندا مەن جايلى وقىر دا ەدىڭ…)
بىراق, سول ءبىر جىلداردىڭ جاراقاتى
كوكىرەگىمدى سىزداتىپ وتىر مەنىڭ.
مەن جەز ەدىم,
ءومىر ءوزى شىڭدادى الماس قىلىپ,
وتىرا المايمىن قاپەرسىز مالداس قۇرىپ,
مەن وسىناۋ بەيمازا پلانەتادا
رەۆوليۋتسيانى كەلەمىن جالعاستىرىپ.
سوڭعى ەكى جول:
مەن ءوزىمنىڭ مازاسىز جاستىعىمدى
ۇرپاقتارعا مۇرا قىپ قالدىرامىن.
مىنەكي, اقىن «مەنىنىڭ» ويىنداعى بيىك ارمان قۋعان قۋاتتىلىق. وسىنى وقىعاندا مەن كادىمگىدەي ماساتتانىپ, ماقتانعىم كەلدى. بۇل اقىن پوەزياسىنىڭ داڭعىل جولى, يدەياسىنىڭ ايقىن سيپاتى ەكەن دەپ ءبىلدىم. ءوزىنىڭ اقىندىق دەكلاراتسياسىن مالىمدەگەن تالاي ۇلگىلى اقىنداردى بىلەمىز. ويى جوعارى, داۋىسى زور اقىندار مۇنداي سوزدەرىن ماقتان ءۇشىن ەمەس, ءوز زامانى, ءوز زامانداستارىنىڭ الدىندا انتى سياقتى ايتقان. مىنا فاريزا ولەڭىندە دە سونداي داۋىس بار. فاريزا ءبىر كىتابىندا: «ليريكالىق كەيىپكەرلەرىم – ايەلدەر, ولاردىڭ تاعدىرى, جان-دۇنيەسى, كۇلكىسى مەن كوز جاسى – ولەندەرىمنىڭ ارقاۋى» دەپتى. وسى راس, فاريزانىڭ وزگەشەلىگى دە وسىندا. بىراق, سوعان قاراپ اقىن جىرىنىڭ نەگىزگى تاقىرىبى ادام, ادامعا دەگەن ۇلكەن ماحاببات ەكەنىن كىشىرەيتىپ, تارىلتىپ الماۋىمىز كەرەك. ادامدى ءسۇيۋ كەرەك, ادامنىڭ سۇلۋلىعىن جىرلاۋ كەرەك دەگەن ولەڭدەر فاريزادا دا از ەمەس. ول ادام تۋرالى پاتەتيكالىق قۋاتتى سوزدەردى وتە كۇشتى, جالىندى جازادى. اقىننىڭ ەڭ تاماشاسى – ادام سۇلۋلىعىن قالاۋىنشا ايتا بىلەتىن سۋرەتشىلدىگىندە:
قوس جاناردا تۇرادى اراي كىلكىپ,
قادالمايدى, جالت ەتىپ قارايدى ۇركىپ.
سۇقتانادى سان كوزدەر سۇلۋلىققا,
تالىقسيدى قاعىلماي تالاي كىرپىك…
تاعى ءبىر شۋماعىن كەلتىرەيىن:
جۇمىر كەۋدە جاراسىپ يىقپەن تىك,
تۇر تالدىرماش دەنەسىن بيىكتەتىپ,
جالعىز جاتىر جوتادا قارا بۇرىم
نازىك بەلگە كەي-كەيدە ءتيىپ كەتىپ.
قانداي اسەم ءمۇسىن! ءمۇسىن ونەرىنسىز ۇلتتىق كوركەم ونەر جەتىستىم, تولدىم دەي المايدى. پوەزياداعى تابيعات كورىكتەرىن جەتكىزەتىن ءسوز بوياۋى سياقتى پوەزيادا ءمارمار, گرانيتتەرمەن جارىسا الاتىن ءسوز كەرەك. فاريزا جاساعان مۇسىندە بوياۋ ارقىلى جەتەتىن قاسيەتتەر دە بار. قوس جانارى قانداي نۇرلى, ءالى كوزدەرىن جالتىلداتۋى جەتپەي جاتقان, وقتاۋلى قارۋىن جۇمساي بەرە المايتىن ناۋەتەك, ءسابي جان عوي بۇل تۇرعان! ايتپەسە, جۇرتتى ءوزى قالتىراتۋدىڭ ورنىنا, وزگەلەرگە ۇركىپ قارار ما ەدى؟! ەكىنشى شۋماقتا ءبىز عاجايىپ سۇلۋ جاندى نازىك قيمىل ۇستىندە كورەمىز. اقىننىڭ قىراعى كوزى تالدىرماش دەنەنى بيىكتەتىپ تۇرعان كەلىسىمدەردى دە ءدال اڭعارعان. تاعى دا قايتالايمىن: ادامنىڭ بويىنان سۇلۋلىق تاپپاي تۇرىپ, ونىڭ ويىنان سۇلۋلىق تابۋ قيىن. سوندىقتان شىعار, فاريزا «ادام اتتى قۇدىرەتتى كۇشكە» ۇنەمى باس ءيىپ وتىرادى. ول قۇدىرەتتى ادام قولىمەن جاسالعان قالالاردان, قايتا جاڭعىرعان دالالاردان, اسپاندى, مۇحيتتى بيلەۋشىلەردەن كورەدى:
قاناتتى نايزا كورابلدەرگە
قىزىعا قاراپ قالام مەن,
اسپان بولماعانىما مۇڭدانىپ, – دەيدى اقىن. وسى ارادا ءبىز ادامنىڭ اسپان بولماعانىنا مۇڭايۋى ارقىلى ونىڭ اسپان بولعانىن كورگەندەي اسەرلەنەمىز. بۇگىنگى تالانتتى ينتەللەكتىنىڭ ايىرماشىلىعىنىڭ ءوزى وسىندا بولۋ كەرەك. ابدەن جەتىككەن قۇبىلىستاردىڭ بارلىق عالاماتىن تانىعان, شەكسىز بيىكتىك پەن تەرەڭدىكتەرگە ساي سەزىم بايلىعىن تاپقان ادامدا تويات جوق قوي. ول بارلىق الەمدىك گارمونياعا قىزىعادى, ول بارلىق كەڭىستىك پەن جارىقتارعا عاشىق. ول بارلىق قۇدىرەتتى, كورىكتى جاندارعا عاشىق. سوندىقتان, ونداي جانداردىڭ قۋانىشتارى دا, قايعىسى دا وزگەشەرەك, دالىرەك ايتقاندا, كولەمدىرەك, تەرەڭىرەك بولۋى مۇمكىن.
سەن ماعان باقىتتاسىڭ, قايعىداسىڭ,
ءومىرسىڭ, تاۋسىلمايتىن باي مۇراسىڭ.
ولەرمىن سول سەزىممەن ماعان دەسە,
اسپاننان قارا جەرگە اي قۇلاسىن,
ايتەۋىر, انىق مەنىڭ اينىماسىم.
نەگە بۇلاي دەيدى اقىن؟ وسى ولەڭنىڭ سوڭعى ەكى جولىن وقيىقشى:
ىرزامىن تاعدىرىما سەن ارقىلى
ماحاببات دەگەن كۇشتى سەزىندىرگەن.
مەن فاريزا جازعان عاشىقتىق جىرلارعا ونىڭ بارلىق جانىمەن ىنتىعىپ, بارلىق ىنتاسىمەن قۇلاي, قۇمارلانا ايتقان ليريكالارىنا وسى تۇرعىدان قارايمىن. العاشقى رەت ماحاببات كۇشىن سەزىندىرگەن ادامعا وسىلاي تابىنباسا, ءبىز اقىندى تانىماس ەدىك, وعان سەنبەس تە ەدىك. اقىنعا بۇل جەردە اسپان قانداي شەكسىز بولسا, عاشىقتىق قۇدىرەتتى سەزىندىرگەن ادام دا سونداي شەكسىز. ەكەۋى دە پوەزيا تاڭىرىمەن تەڭ. ەكەۋى دە پوەزيانىڭ ارمان دۇنيەسى, شەكتەلمەيتىن, شەگەرىلمەيتىن ارمان. وسىنداي ارمانداردى اڭساعان اقىندىققا بىزدەر ماحاببات كوزىمەن قاراي ءبىلۋىمىز كەرەك. ەگىلىپ-توگىلىپ ايتقان ىستىق قۇمارلىقتاردان ەڭ الدىمەن اقىننىڭ قۋاتىن, اعىنان جارىلار سىرشىلدىعى مەن شىنشىلدىعىن كورۋىمىز كەرەك.
دارا كۇندەرىمنىڭ,
نالا تۇندەرىمنىڭ,
سەرىگى بولعانىڭ ءۇشىن,
سەنىمى بولعانىڭ ءۇشىن,
مەن سەنى ايالايمىن.
فاريزانىڭ بارلىق ماحاببات جىرلارى وسى ادامعا ارنالعان. بۇل – ارداقتىلىق, قىمباتتىلىق جاعىنان اق ءسۇتىن بەرگەن, اق بەسىگىن تەربەتكەن قاسيەتتى انامەن قاتار تۇرا الاتىن ادام. بۇل ادام ءۇشىن ءسۇيىنىپ جىرلاۋعا دا, كۇيىنىپ جىرلاۋعا دا بولادى. مەن ءوز باسىم سونىڭ بارىنە سەنەمىن. كەيدە ادامدى ءسۇيۋ مەن وعان عاشىقتىق اسقاقتاي تۇسە وتىرىپ, دەرەكسىزدىككە دە اۋىسىپ كەتەدى عوي. وسىنداي كۇيگە ۇشىرامايىنشى دەگەن فاريزا ءوز جۇرەگى جاراتقان گەرويعا رەالدىق ارەكەت, سەزىمدەر بەرەدى: وعان كادىمگى وزىمىزگە ءمالىم اتموسفەرا جاسايدى. «كوگالدى الاڭ. ءسۇت ساۋلە قىردى باسقان. ءبىز وتىرمىز جاناردان ارمان ۇشىپ» دەپ باستالاتىن ولەڭدە ءبارى بار: قۋانىشتى ەكى جاستىڭ كوزدەرىنەن پەردە سىپىرىلىپ, كوڭىلدەرىندەگى تۇمان ابدەن سەرپىلگەندەي, ولار باقىتتى. سوندىقتان, ولار بۇرىن ەلەنبەي جۇرگەن اسپانعا, جۇلدىزدارعا قاراپ تاڭدانىسادى. وسىنداي كەڭ, تاماشا ءتۇننىڭ شىندىعىن ايقىنداي ءتۇسىپ, ءبىزدىڭ تۇيسىگىمىزبەن ابدەن جاراستىرۋ ءۇشىن اقىن ومىرگە لايىق بوياۋدى قالىڭداتا بەرەدى. قاسىڭداعى دوسىنان باتىلدىق كورۋدى اڭساعانىن دا جاسىرمايدى. «كەتكىم كەلگەن كىسىدەي اسىققانمەن, جىبەرمەي قالسا دەدىم». «ايەلدىڭ مونولوگىندا»:
جانارىمدى تولتىردىڭ جىلىلىققا,
جان جىلۋىن بالار ەم ۇلىلىققا, – دەگەن ەگىز جول بار. دەمەك, ەركەك پەن ايەلدىڭ ءوزارا سەزىنىسۋلەرى دە اقىن ءۇشىن ۇلىلىق. ولار نەعۇرلىم جاقىن بولعان سايىن, سوعۇرلىم ادام ويى مەن سەزىمىنىڭ اسىل قاسيەتتەرى تولىعا تۇسەدى.
سوندىقتان بولار دەيمىن, ماعان:
سوندا مەن جايساڭ كولدىڭ جاعاسىمىن,
وزىڭدىك سوندا مەنىڭ بار اسىلىم, – دەگەن جولدار دا قاتتى ۇنادى. مەن بۇكىل الەمدەگى ۇلى قۇبىلىستاردىڭ كەلىسىم تاپقاندارىن كورگەندەي سەزىندىم. مەن فاريزانىڭ ماحاببات جىرلارىنان بارىمىزگە ۇقسامايتىن وزگەشەلىك كورەمىن. بۇل – قايسىمىزدى بولسا دا ويلاندىراتىن وزگەشەلىك. ادامنىڭ شارتتى تۇردەگى ەرەجەلەرگە, كانوندارعا, ەسكىرگەن ادەت, داستۇرلەرگە تۇتقىن بولىپ قالماي بوسانۋىن, ءوز سەزىمىن ۇرلاماي, جاسىرماي, بۇكپەي سويلەۋىن قازاق پوەزياسىندا باتىل جىرلاعان وسى فاريزا. اقىننىڭ ليريكالىق گەرويى ادامعا ءتان ايقىن, كۇشتى سەزىمدەرىن ادام سوزىمەن ادامعا جاراستىق دارەجەدە ايتۋعا مىندەتتى.
جالعان سويلەسە, ول پوەزيا ەمەس.
جاستىق شاقتاعى ادام باسىنان وتەتىن كۇيلەردە شەك بار ما؟ ساناعا سۇيەنگەن سابىر-ۇستامدىلىقتى ءبىز ەگدە تارتقان سوڭ تابامىز. كىلەڭ ۇستامدىمىز. ءار كۇننىڭ, ءار ءتۇننىڭ ساعاتىن ۇنەمدەپ جۇمساپ, ولشەپ پايدالانامىز. سوندىقتان, ءبىزدىڭ (ەگدەلەردىڭ) سەزىمدەرىمىز دە تەجەۋلى, شىدەرلەۋلى. سوندىقتان, كەنەتتەن كيلىگەر وقيعالارىمىز بولا بەرمەيدى. كەنەتتەن بۇرقىراپ, بىت-شىت جارىلا, شاشىلىپ-توگىلىپ جاتپايتىنىمىز دا سول ءۇشىن. ال, جاستىق شاقتا شە؟ سولاي ما ەدىك؟ قايناعان قان, جولبارىسشا جۇلقىنعان جۇرەك, تەمىردەي دەنە جاسقا دامىل بەرگەن بە! ءاربىر مينۋت سايىن جاڭالىقتار ىزدەگەن, جاقسى ءۇمىت, جارىق ارماندارعا تالپىنعان جاستىق «سابىر», «سايابىر» دەگەن سوزدەرگە تۇسىنگەن بە؟ ولاردىڭ ءبىر كۇنى ءبىزدىڭ جىلىمىزعا تاتىماي ما (باستان وتكەرەر وقيعا جاعىنان ايتامىن)?
ءبىز جەردىڭ قاي كۇنى سىلكىنىپ, جانار تاۋلاردىڭ قاي كۇنى جارىلارىن, اينالاسىن الاي-تۇلەيگە تۇسىرەرىن بىلەمىز بە؟ جاستىق تا سولاي عوي. جاستىق ءومىر – رومانتيكا عانا ەمەس, ونىڭ ءوز رەاليزمى دە جەتىپ ارتىلادى. وسى رەاليزمگە ۇڭىلسەك تالاي شاتتىققا, تالاي قايعىعا كەنەتتەن كەزدەسە بەرەمىز.
سەنىڭ وت قۇشاعىڭدا دۇنيەنى ۇمىتىپ تالىقسىدىم.
جۇرەگىمدى ورتەدى جان ىستىعىڭ… تاعى-تاعىلار.
ارمانىن تاپقان جاننىڭ قۋانىشىندا, ءلاززاتىندا شەك جوق. ول كۇننىڭ شىقپاۋىن, تاڭنىڭ اتپاۋىن, قۇشاعىنىڭ جازىلماۋىن تىلەيتىندەي. ول ماڭگى جاسايتىن ءلاززات دۇنيەسىنىڭ اياسىندا…
ءبىز قۋانىشىمىزدى سەزىپ ۇلگەرگەن جوقپىز. اقىن ەندى:
بىراق, ءوزىڭ اينىدىڭ,
ۇمىتتىڭ دا جاستىقتىڭ جۇماق كۇنىن,
سەن مىسقىلداپ, مەن بولسام جىلاپ تۇردىم.
ءومىر دەگەن بۇرقانعان دارياعا
بۇرىمىمنان ۇستاپ اپ لاقتىردىڭ.
سوندا عانا ەسەيىپ, بۇل جالعاندا
ءبارى الدامشى ەكەنىن ءبىر-اق ءبىلدىم,–دەيدى.
اشىنعان, اسىلىنان ايرىلعان كۇيىكتى قىز مونولوگىن: «مەن كۇناكار ەمەسپىن ار الدىندا, قۇدايىڭ دا كەشەدى تاپ مۇنىمدى» دەپ اياقتايدى. شاپ-شاعىن ولەڭدە ادام اۋزىنان شىعاتىن لەپتەردىڭ ءبارى دە بار. شادىماندىق ءۇشىن شانشىعان جۇرەكتىڭ جان داۋىسى جۋىپ-شايىپ كەتكەندەي.
بۇل نە – دراما ما؟ – ءيا, دراما!
بۇل نە – تراگەديا ما؟ – ءيا, تراگەديا!
ءبىز بۇرىن مۇنداي قىزدار جايىن قالىڭ رومانداردان وقيتىنبىز, تەاتر ساحنالارىنان كورەتىنبىز. سوندا كىلەڭ كوزىمىز قۇرعامايتىن. ال, بۇگىن قىزدىڭ ءوزى جىرلاپ وتىر. بۇل – ايەلدەر ومىرىندە ۇنەمى كەزدەسەتىن, وقۋشىلاردىڭ ۇنەمى كۇرسىنەتىن وقيعالاردىڭ ءبىرى. بۇل مونولوگتاعى قىز ءبارىن ءوزى سويلەپ تۇر. بۇل قىز بۇل سوزدەرىن قانداي قاۋىمنىڭ تالقىسىنا بولسا دا سالۋعا, قانداي بيلەردىڭ الدىندا بولسا دا سويلەپ كەتۋگە, پاكتىگىن قالاي جوعالتقانىن, نە ءۇشىن جوعالتقانىن دالەلدەپ, اقتالىپ شىعۋعا ءازىر. سوندىقتان, ول وقۋشىلاردان دا قىمسىنباي, اعىنان جارىلعان. اڭگىمە تەك مۇنداي جىردى كىمنىڭ, قالاي قابىلداۋىندا. قىز سىرىن اتا-انا بولىپ تىڭداساق, كوكىرەگىمىز قارس ايرىلىپ كۇرسىنەمىز. ويتكەنى, بالامىزدى باقىتسىزدىققا ۇشىراتىپ العانىمىزعا وكىنەمىز. جاستىڭ مۇنداي كۇيىنە ونىڭ ادال قۇربى-قۇرداستارى مەن جان دوستارى دا وكسيدى. ال, توعىشار بولىپ وتىرىپ وقىساق شە؟ وندا اڭگىمە باسقاشا. توعىشاردىڭ ءوز فيلوسوفياسى بار: «قويدى قۇداي قاساپقا ارناپ, قىزدى ەركەككە ارناپ جاراتقان. اپاندا جاتقان بورىگە قوزى نەگە بارادى؟ جاپاندا جورتقان بورىگە قوزى نەگە بارادى؟ جاپاندا جورتقان جىگىتكە قىزدىڭ ءوزى نەگە سوعادى؟ باس جارىلسا, بورىك ىشىندە, قول سىنسا, جەڭ ىشىندە. تاتىمايتىن, ءبىر جىلاعان سوڭ ۇمىت بوپ كەتەتىن نارسەدەن قانداي تراگەديا شىقپاق؟! مۇنداي قىزدىڭ ادەت پەن داعدىدان ۇشقارى اڭگىمەسىن تىڭداۋدىڭ, ويتپەسە وقۋدىڭ ءوزى ۇيات». توعىشارلار فيلوسوفياسىن وسىلاي تىڭداي بەرسەك, ءبىز ماحاببات, گۋمانيزم دەگەندەرگە قايتا سوقپاستاي الىستايمىز. پوەزيا وياتاتىن سەزىمدەردەن جۇرداي تازارامىز. مەن وزىمشە ماحابباتتاعى سەزىم شىنايىلىعى مەن ادالدىعى جەتىسپەي تۇرىپ سۋرەتشى بولۋ مۇمكىن ەمەس دەپ بىلەمىن. جاننىڭ سان الۋان تولقىندارى مەن اعىمدارىن اڭعارا الماۋشىعا بوياۋ, دىبىستاردىڭ دا الۋان قۇبىلىستارى مەن اعىمدارىن اڭعارۋ قيىن. ماحابباتقا جانە ماحابباتتان تۋاتىن سەزىمدەرگە جەتىك ەمەستەر سول سەزىمدەر تۋرالى اقىن بوپ تەرەڭ جىرلاي المايدى, پروزاشى بولىپ تەرەڭ كورسەتە المايدى. پوەزيادا كەيدە ءلايلى, كەيدە ءماجنۇن بولۋ ءبىزدى قاتتى قىزىقتىرادى جانە قۋانتادى عوي, نەگە ولاي؟ ويتكەنى, ءبىز ادامداردىڭ بۇتىندىگى مەن ىرىلىگىن, بيىكتەگى جارىق مۇراتتارعا قۇلاش سەرمەگەندەرىن, امال-ايلاسىز, ەسەپ-قيساپسىز, ادال ءومىر سۇرۋشىلەردى كورەمىز. «بارىڭدى تۇگەل بەر, بارىمدى تۇگەل ال. الاڭسىز ءسۇي مەنى, الاڭسىز ءسۇيدىر ءوزىڭدى» دەگەن سەزىمدەر قاشان دا قىمبات بولعان. بۇگىن دە قىمبات. مۇنداي كەسەك سەزىمدەرسىز ماحاببات پافوسى تۋمايدى, ماحاببات ىرىلەنبەيدى, ۇساقتاپ كەتەدى. وسى قاسيەتتەر ءبىزدىڭ فاريزا ليريكاسىنان تۇگەل تابىلادى.
بۇكىل الەمدىك قۇبىلىستاردىڭ ءبارىن سەزىنەتىن, ءبارىن دە سەزدىرە الاتىن اقىن ءوزىن بارلىق جاراتىلىستىڭ سىرلاسىنداي ۇعىنادى. «ايتپەسە, ماحاببات ليريكاسىندا دا ءبىزدى ول قىزىقتىرا الماس ەدى» دەدىك قوي. سول ويىمىزدى راستايىق. فاريزانىڭ كۇزگە ارنالعان ولەڭىن وقيىق:
ەركە وزەندەر جاتپايدى تاسىپ اعىپ,
تاۋلار دا تۇر جامىلىپ باسىنا بۇلت.
اق قايىڭدار جىلايدى, جاپىراعىن
بايقاۋسىز شاشىپ الىپ.
جاس توگەدى اسپان دا اشىنعاننان,
جاسىل كوركىن جازداعى جاسىرعان ماڭ.
بوزاڭ دالا جاتادى تومسىرايىپ
بالاداي اشۋلانعان.
باۋ-باقشانى تۇراتىن جەمىس تۇنىپ
جيناپ قويدى ادامدار كەلىستىرىپ.
تارسىلداتىپ ۇيلەردىڭ تەرەزەسىن
جۇرەدى جەل ىسقىرىپ.
كوك اسپان دا جويىپتى وت تىنىسىن,
قوڭىر بۇلتتار جوڭكيدى سوقتىعىسىپ.
بالالار ءجۇر كىربىڭسىز كوڭىلمەنەن
شاپقىلاپ, دوپ قۋىسىپ.
مەن بۇل ولەڭدى تۇتاس كەلتىرگەندە مەنىڭ ايتىپ جەتكىزە الماعانىمدى وقىرمان ءوز ويىمەن تولىقتىرسىن دەدىم. كۇزدى كوڭىلسىزدىككە بالاۋ – بۇلتتى جىلاتۋ, اعاش جاپىراقتارىن جۇتاتۋ بىزگە قاشاننان بەلگىلى. كەيدە كۇز ارقىلى كوڭىلدەگى كىربىڭدى كۇيلەر دە قوسا شەرتىلىپ وتىرادى. ال, مىناۋ ولەڭدە وزگەشەلىك – اسەمدىك بار سياقتى. تابيعات – فاريزا ءۇشىن كۇناسىز سابيلىك شاق. اق قايىڭدار جاپىراعىن بايقاۋسىزدا شاشىپ العان سوڭ جىلاپ تۇر. بوزاڭ دالا وكپەلەگەن بالاداي تومسىرايادى. ماعان تەرەزەلەردى قاعىپ ىسقىرىپ جۇرگەن جەل دە دوپ قۋىپ جۇرگەن بالالارمەن بىرگە ويناپ جۇرگەن سەكىلدى. مەزگىلگە ساي جاراتىلىس دۇنيەلەرىن جاڭداندىرۋ, ولاردىڭ ادام مىنەزى مەن قىلىقتارىنا ۇقساعان ءتۇرى, سيقى, قيمىلدارى ارقىلى بولمىستى بارلىق كەلىسىمدەرىمەن بەينەلەۋ اقىننىڭ كۇشىن, تاپقىرلىعىن تانىتادى. ءبىز وسى ۇناتقان, ماقتاعان نارسەلەرىمىزدىڭ, اسىرەسە, پوەزياداعى سۋرەتشىلدىك ونەردىڭ قىزىقتىعىن ايتقاندا اقىننىڭ ءتىل شەبەرلىگىنە ۇڭىلمەي وتە المايمىز. ال, ءتىل شەبەرلىگى دەگەنىمىز الدىمەن ءسوز بايلىعىنا, سول باي سوزدەردى ۇستارتا بىلۋگە بايلانىستى. ءسوزىڭ جەتپەي, سوزدەرگە جان ءبىتىرىپ قوزعاۋ جاسارلىق قۇدىرەتىڭ جەتپەي جاتقاندا ولەڭنەن كورىكتىلىك ىزدەۋ – قيىن نارسە. وندا وزىڭە ءتان جاڭا جۇيە تابۋ, ولەڭگە جاڭا اۋەن, ينتوناتسيا بەرەتىن جاڭعىرعان ۇيقاس-ىرعاقتار, تىڭ تەڭەۋلەر اكەلۋ ءتىپتى مۇمكىن ەمەس. فاريزا ءسوز قالاۋداعى حالىق پوەزياسىنداعى اسەمدىكتەردى, ۇتىمدىلىقتاردى مەڭگەرگەن. ول سوزدەردىڭ بويىنداعى قىزۋ, قۋات-كۇشتەرگە قوزعاۋ سالعىش, جان بەرگىش, سوزدەردىڭ ءوزارا قيۋلاسۋلارى, ءوزارا شارپىسۋى ارقىلى جاڭا سۋرەت, جاڭا اۋەن تۋعىزاتىندىعىن كورسەتتى. ول تىلگە جەتىك بولعاندىقتان جىردىڭ ىرعاعىن كۇشەيتكىش, ۇيقاسىن تىڭايتقىش جاڭا سوزدەردى كەپ تاپقان جانە ولاردى بارىنشا شەبەر قولدانعان. ول ەپوستاعى, اسىرەسە, ماحامبەت سياقتى اقىنداردىڭ تولعاۋلارىنداعى ەكپىن, ەنەرگيالاردى ەسىنەن شىعارمايدى. سويتە تۇرا, ول ۇيرەنشىكتى ىرعاقتارعا ءتۇسىپ كەتپەۋ ءۇشىن اعىل-تەگىل الا جونەلگەلى تۇرعان ىرعاقتاردى ادەيى قارا سوزدىك ينتوناتسياعا ارالاستىرىپ, اساۋ ەكپىندىلەردى شىدەرلەگەندەي شەنەپ ۇستايدى. وقۋشىسىن ولەڭىنە تەرەڭىرەك قاراۋعا, قابات-قابات بولىپ جاتقان ماعىنالاردى ىزدەۋگە, وبراز, تەڭەۋ كۇردەلىلىكتەرىن تانىتۋعا جەتەلەيدى.
نازىك گۇلدەر جاۋتاڭداپ, دىرىلىمەن
عاشىقتىڭ سەزىمىندەي.
ادامداردىڭ دۋماندى دۇبىرىنەن
دالا جاتىر كوزى ىلىنبەي.
تاعى دا قىزىق سالىستىرۋلارعا كەنەلىپ وتىرمىز. نازىك گۇلدەر مەن كەڭ دالا ادام بەينەسىنە كوشكەنىن قىزىقتايمىز. ءبىز وسىنى ءداستۇرلى جاڭعىرتۋدان تۋعان جاڭاشىلدىق, اقىننىڭ وزىندىك وزگەشەلىگى, وزىندىك سيپاتى دەيمىز. اقىن جىرلارىندا ءسوز قورى مولدىعىن دالەلدەيتىن مىسالدار تولىپ جاتىر. ونداعى بوياۋلار بايلىعى دا ماعان قاتتى ۇنايدى. اپپاق ساۋلەلەر, ساعىم ۇمىتتەر, قاپ-قارا تەرەڭدەر, كوكپەڭبەك-كوك بيىكتەر اقىننىڭ كەڭ الەمىن, ىشكى دۇنيەسىن دە كەرسەتەدى.
«بۇلا كوڭىل», «بۇلىڭعىر مۇڭ», «بال سەزىم», «ءسۇت ساۋلە» سياقتى سوزدەردى ءبىز بۇرىن كوپ قولدانباعانبىز.
«تەڭىز-كوڭىل قالايشا تولقىماسىن…».
«مەنى ەش نارسە ومىردە تاڭ قىلمايدى…».
«كوڭىلىم قۇزدان قۇلاپ ءجۇرمىن ەسسىز…».
«مايسا دالا ارىلادى گۇلدى وڭىنەن…».
«اشۋ, ىزا كەۋدەمدە قامالعان ءۇن…».
«جانىمداعى جالاڭاش جارا تابىن…».
«ەكەۋمىزدى ءبىر ارمان ماتاستىرىپ…» – دەگەن سياقتى جەكە جولدار; ايتپەسە:
«مەن سەنى جۇرەتىنمىن ماقتان كورىپ,
قىزعىش بوپ, وسەك ايتقان جاتتان قورىپ…»; «اق تۇتەك ويلاردىڭ اقپانى ساق-ساق كۇلەدى, جالعىزدىعىنان جىندانىپ كەتكەن جەسىردەي…», «مەن قاشانعى ىشىمنەن شىڭعىرامىن, قاشان-قاشان باسىلار بۇل قۇمارىم…»; «سەزىم ولگەن. جۇرەم تەك قۇر سۇلدەرىم, جۇرەگىمدى, ميىمدى تاڭ اسىرىپ…» دەگەندەي ەگىز جولدار, ايتپەسە:
قاشانعى ەندى مەن سەنى ۇمىتپايمىن,
قاشانعى ىشتە جاتادى ۇلىپ قايعىم.
قاشان, قاشان ۇشادى ساعىم بولىپ,
جۇرەگىمدە ىلىنگەن قۇلىپتاي مۇڭ… –
دەپ كەلەتىن ءتورت جولدار پوەزيامىزداعى مول بايلىقتىڭ فاريزا اكەلگەن ءبىر سالاسى ەمەس پە؟ فاريزادا ۇيقاستىڭ نەشە الۋان كۇردەلى تۇرلەرى بار. دىبىس سۇلۋلىقتارى, ولاردىڭ كەلىستى ۇيلەسىم تابۋلارى ولەڭ اۋەندىلىگىن ءبىر ءتۇرلى كۇمبىرلەتىپ جىبەرەدى. وقۋشىسىن انگە, كۇيگە باستايدى. ال, كەيدە جوعارىدا ايتىلعانداي اقىننىڭ شەبەرلىگى ارقىلى وسى اۋەندى دىبىستار وزگەشە قيۋلاسىپ ولەڭنىڭ ءوزىن پروزاشا وقۋعا تارتادى. سوندا ءبىز اۋەندى سەزىم مەن سالماقتى ويلاردىڭ بىرلەسىپ فاريزا پوەزياسىنا كۇردەلىلىك بەرىپ تۇرعانىن اڭعارامىز. مەن فاريزا ولەڭدەرىن تۇگەل وقىپ شىققاننان كەيىن ونى وزىمە ءبىر ءتۇرلى جاقىن سەزىندىم. جاس اقىن مەنىڭ ادەمىلەپ ايتامىن دەپ ءجۇرىپ ايتا الماعانىمدى وپ-وڭاي جازعانداي كورىندى.
اقىندار ءبىرىن-ءبىرى وسىلاي تولىقتىرىپ, كوركەيتىپ وتىرماسا, پوەزيا قالاي ىلگەرى باسپاقشى! مەنىڭ ءبىر ادەتىم (مۇمكىن, ناشار ادەت شىعار) كوڭىلىمە قونعان, سەزىمىمدى جىلىتقان ولەڭدەردى وقىعاندا ماقتاۋ سوزدەرىمدى تەجەي الماي, وقىپ وتىرعان نارسەلەرىمنىڭ كەمشىلىكتەرىن ايتۋعا ۋاقىت تاپپاي قالامىن. بايقايمىن, بۇل جولى دا سويتكەن سياقتىمىن…
مەن فاريزا اقىننىڭ بولاشاق جىرلارىن دا ۇلكەن ۇمىتتەرمەن كۇتەمىن. فاريزا ءوزى ءبىلىپ تۇسكەن, قالاپ العان اۋىر جولدا, ومىرلىك ۇزاق جولدا سەنىمدى ەكەنىن بارلىق ەڭبەگىندە كورسەتىپ كەلەدى. فاريزا – پوەزيانىڭ تاقىرىپتارى, ءىشى مەن تىسىن تۇتاس ويلاي الاتىن اقىن.
1978 جىل
حابارلاندىرۋ!
ەرتەڭ, سارسەنبى كۇنى ساعات 13:00-دە «Radisson Sas» قوناق ءۇيىنىڭ مەيرامحاناسىندا اقىن فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ دۇنيەدەن وزعانىنا قىرىق كۇن تولۋىنا وراي اس بەرىلەدى.
