تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى تۇرعىنداردىڭ قالىپتى ءومىرىن قامتاماسىز ەتەتىن الەۋمەتتىك ماڭىزى زور, مەملەكەت ءۇشىن وتە جاۋاپتى سالالاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. ەلىمىزدىڭ وسى ءبىر كۇردەلى سالادا سوڭعى جىلدارى جۇرگىزگەن رەفورمالارى ەشبىر ءتيىمدىلىك بەرمەي وتىر. وعان كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ تاعدىرى تاپسىرىلعان پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرىنىڭ (كسك) جۇمىسىنداعى بەلەڭ العان بەرەكەسىزدىك تە كەسىرىن تيگىزۋدە.
ورتاق مەنشىك – يەسىز مۇلىك
جابايى كاپيتاليزمنىڭ «جىرتىق» كەمەسىنە جارماسقان سوناۋ ءبىر توقسانىنشى جىلداردىڭ بىزگە اكەلگەن جاڭالىعىنىڭ ءبىرى – پاتەر يەلەرىنىڭ كووپەراتيۆى (پيك) ەدى. سوتسياليزمدەگى حالىقتىڭ ورتاق يگىلىگى – مەملەكەتتىك مەنشىكتى جاپپاي جەكەشەلەندىرۋ جەلەۋىمەن تالان-تاراجعا سالىپ, بيلىك باسىنداعى «رەفورماتورلار» «تۇيەنى تۇگىمەن, بيەنى جۇگىمەن» جۇتىپ جاتقان كەزدە, تۇرعىن ءۇي قورى, ياعني مەملەكەتتىك مەنشىكتەگى مىڭداعان كوپپاتەرلى ۇيلەر يەسىز قالدى. كەڭەس داۋىرىنەن مۇراعا قالعان مول بايلىقتى سۋ تەگىن جامباسقا باسىپ, مۇرتى مايلانعان جاڭا كاسىپكەر-بيزنەسمەندەردىڭ ەشقايسىسى تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىنا كوز الارتپادى. ال شىعىنى شاشەتەكتەن كەلەتىن كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي قورىن مەملەكەتتىك مەنشىككە قالدىرسا, الەۋمەتتىك توڭكەرىستىڭ قولامتاسى قالانباق. ۇكىمەت بۇل تىعىرىقتىڭ دا وڭاي جولىن تاپتى. كەڭەس وكىمەتىنەن مۇراعا قالعان كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي قورىن بۇكىل كوممۋنالدىق جۇيەسىمەن بىرگە تۇرعىنداردىڭ موينىنا ارتا سالدى. كەزىندە شەتەلگە قاشقان قاجىگەلدين ۇكىمەتى تۇرعىن ءۇي كۋپوندارىن ويلاپ تاۋىپ, كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ پاتەرلەرىن جەكەشەلەندىردى دە جىبەردى.
كەڭەس داۋىرىندە كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي قورىن يەلىگىندە ۇستاپ, ءبۇكىل ينجەنەرلىك-كوممۋنالدىق قىزمەتىن قامتاماسىز ەتەتىن «ءۇي باسقارمالارى» (دوموۋپراۆلەنيە) بولاتىن. ماسەلەن, بۇگىندە مىڭعا جۋىق پيك-تەر (كسك) دۇرىس قىزمەت كورسەتە الماي وتىرعان الماتىنىڭ بۇكىل تۇرعىن ءۇي قورىن 56 ءۇي باسقارماسى تاپ-تۇيناقتاي ۇستايتىن. كەڭەستىك كەزەڭنىڭ ءۇي باسقارمالارىندا بىلىكتى ماماندار, مىقتى ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازا بولاتىن. جەكەشەلەندىرۋ جەلەۋىمەن ءۇي باسقارمالارىنىڭ جىلدار بويى جيناعان تەحنيكالارى, قۇرال-جابدىقتارى, كەڭسە-قويمالارى «كولدەنەڭ كوكاتتىلاردىڭ» قالتاسىندا كەتتى. ويتكەنى, بۇل ءۇي باسقارمالارىنىڭ باسشىلارى مەن ينجەنەرلەرى تۇگەلدەي دەرلىك توقسانىنشى جىلداردىڭ «وتپەلى كەزەڭىندە» شەكارا اسقان باسقا ۇلتتىڭ وكىلدەرى ەدى. وسى جەردە ايتا كەتەتىن تاعى ءبىر ماسەلە, ەلىمىزدەگى كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي قورىن جاپپاي جەكەشەلەندىرۋدەن مول پايدا تاپقان دا قاراپايىم قازاقتار ەمەس. ەستەرىڭىزدە بولسا, كەڭەس زامانىندا قالالارىمىزداعى كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيدە تۇراتىنداردىڭ 80 پايىزى وزگە ۇلت وكىلدەرى بولاتىن. جاس تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدىڭ بۇعاناسى بەكىمەگەن ءولىارا كەزەڭدە ولاردىڭ كوپشىلىگى تاريحي وتاندارىنا جاپپاي قونىس اۋدارىپ, كوپقاباتتى ۇيلەردەگى جەكە-شەلەندىرىلگەن پاتەرلەرىن جەرگىلىكتى تۇرعىندارعا ساتىپ كەتتى.
قوش. ءسويتىپ, ءجۇز مىڭداعان قازاقستاندىقتار قاجىگەلدين ۇكىمەتىنىڭ تۇرعىن ءۇي قورى سالاسىندا جاساعان رەفورمالارىنىڭ ناتيجەسىندە ءبىر ساتتە مەنشىك يەلەرى بولىپ شىعا كەلدى. كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەردىڭ ورتاق ينجەنەرلىك-كوممۋنالدىق جۇيەلەرىنە تاۋەلدى بۇل جەكە مەنشىك پاتەرلەردى قالىپتى جاعدايدا ۇستاۋ پروبلەمالارى تۋىندادى. شاڭىراعى ورتاسىنا تۇسكەن ءۇي باسقارمالارىنىڭ ورنىن باساتىن قۇرىلىم قاجەت بولدى. «سۋعا كەتكەن تال قارمايدىنىڭ» كەرىمەن قالالارداعى مىڭداعان جەكە مەنشىك پاتەر يەلەرى جاڭادان قۇرىلا باستاعان كووپەراتيۆتەرگە – پيك-تەرگە جارماستى.
بۇل كووپەراتيۆتەردى پايدا تابۋ كوزى دەپ تۇسىنگەن پىسىقايلار بالعا ۇيمەلەگەن شىبىندارشا, پيك-تەردى توڭىرەكتەدى. جارعى بويىنشا, پيك-كە قاراستى پاتەرلەردىڭ يەلەرى جالپى جينالىس اشىپ, ارنايى دايىنداعان باعدارلامالارى بار ۇمىتكەرلەردەن پيك توراعالارىن سايلاۋعا ءتيىس ەدى. جاڭادان سايلاناتىن توراعالاردىڭ جوعارى ينجەنەرلىك ءبىلىمى, تىم بولماعاندا, كوممۋنالدىق ينجەنەرلىك جۇيەنى جەتىك بىلەتىن ماماندار بولۋى كەرەك ەدى. ويتكەنى, سول كەزەڭنىڭ وزىندە كەڭەس وكىمەتىنەن مۇراعا قالعان كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەر دە, ولاردىڭ بۇكىل ينجەنەرلىك-كوممۋنالدىق جۇيەسى دە جوندەۋگە سۇرانىپ تۇرعان بولاتىن. وكىنىشكە قاراي, ءىس جۇزىندە ءبارى كەرىسىنشە بولىپ شىعا كەلدى.
شاراسىزدىق سالعىرتتىعىنا بوي الدىرعان تۇرعىندار جالپى جينالىسقا كەلمەدى. كوممۋنالدىق جۇيەنىڭ جاعدايىن جاقسى بىلەتىن ناعىز ينجەنەر ماماندار پيك-تەرگە باسشىلىق جاساۋدان باس تارتتى. تاعى دا «زامانىڭ تۇلكى بولسا, تازى بوپ شالدى» ءومىر قاعيداسىنا اينالدىرعان الاياقتاردىڭ ايى وڭىنان تۋدى. ولار كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەردىڭ ءتورت-بەس تۇرعىنىنان ىنتالى توپ قۇرىپ, باسقا تۇرعىنداردىڭ ءارتۇرلى جولدارمەن قولىن قويدىرىپ الىپ, زاڭ الدىندا دا, تۇرعىنداردىڭ الدىندا دا جاۋاپ بەرمەيتىن پيك-تەردى قۇرىپ الدى. قازىر قازاقستاندا جۇمىس ىستەپ تۇرعان پيك-تەردىڭ باسىم كوپشىلىگى ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سالاسىندا بەرەكەسىزدىك بەلەڭ العان 1995-1996 جىلدارى قۇرىلعان ەكەن.
ماسەلەن, بۇگىندە استانا قالاسىندا 2231 كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي بار. مىنە, وسى تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنە 363 ۇيىم قىزمەت كورسەتەدى. ونىڭ ىشىندە 208-ءى پاتەر يەلەرىنىڭ كووپەراتيۆتەرى بولىپ تابىلادى. وسىعان ۇقساس قازىرگى كۇندە رەسپۋبليكامىزدىڭ بارلىق قالالارىنداعى كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەردى باسقارۋ جانە قىزمەت كورسەتۋ سالاسى تۇگەلدەي دەرلىك پيك-تەردىڭ قۇزىرىنا كوشكەن. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭىنا سايكەس پيك – كوندومينيۋم نىسانىنىڭ ورتاق مەنشىگىن بىرلەسىپ باسقارۋ ءۇشىن قۇرىلعان پاتەر يەلەرىنىڭ كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىمى. وكىنىشكە قاراي, «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭ بويىنشا 1993-1996 جىلدارى ەلىمىزدە جۇرگىزىلگەن تۇرعىن ءۇي قورىن جەكەشەلەندىرۋ رەفورماسى جارتىكەش كۇيىندە ءىس جۇزىنە اسىرىلعان. رەفورما بويىنشا كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەردىڭ تەك پاتەرلەرى عانا جەكەمەنشىككە بەرىلگەن. ال كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ شاتىرلارى, جەرتولەلەرى, كىرەبەرىستەرى جانە جالپى ءۇي ماڭايىنداعى اۋماعى, كوممۋنيكاتسيالار جۇيەسى ورتاق مەنشىك كۇيىندە قالعان. ورتاق يگىلىكتىڭ قالاي تالان-تاراجعا سالىنعانىن كوزىمەن كورگەن ءبىزدىڭ تۇرعىندار ءۇشىن «ورتاق مەنشىك» ۇعىمى يەسىز, سۇراۋسىز مۇلىك ۇعىمىمەن استاسادى.
«داۋدىڭ باسى دايرابايدىڭ كوك سيىرى» دەمەكشى, تۇرعىندار مەن پيك-تەردىڭ اراسىنداعى بىتىسپەس داۋدىڭ باسى دا وسى يەسىز قالعان «ورتاق مەنشىك» مۇلكىنەن تۋىنداپ كەلەدى. زاڭ بويىنشا پيك-تەردىڭ باستى مىندەتى – ورتاق مەنشىكتەگى كوندومينيۋم نىساندارىنىڭ ينجەنەرلىك جابدىقتارىنىڭ جانە سانيتارلىق-تەحنيكالىق قىزمەتىنىڭ ۇزدىكسىز جۇمىسىن قامتاماسىز ەتۋ بولىپ تابىلادى.
جارنا جيناپ, جالاقى تابۋ «ءداستۇرى»
بۇل الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ءمانى تەرەڭ مىندەتتى دۇرىس اتقارۋ ءۇشىن قارجى كەرەك. بۇرىنعىداي وعان بيۋدجەتتەن قارجى بولىنبەيدى. كوندومينيۋم نىساندارىن ۇستاۋ ءۇشىن پيك-تەر پاتەر يەلەرىنەن اي سايىن جارنالىق جانە ماقساتتى قارجى جينايدى. بۇل قارجىنىڭ قالاي جۇمسالاتىنى تۋرالى پيك توراعاسى مەن باس ەسەپشىسىنەن باسقا ءتىرى جان بىلمەيدى. ءتارتىپ بويىنشا بۇل قارجىنىڭ ءبىر بولىگى پيك قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسىنا جانە كوندومينيۋم نىساندارىنىڭ قالىپتى جۇمىسىن قامتاماسىز ەتۋگە جۇمسالسا, بەلگىلى ءبىر بولىگى توزىعى جەتكەن كوممۋنالدىق جەلىلەرگە كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ءۇشىن جيناقتالۋى كەرەك ەدى. كەڭەس داۋىرىنەن مۇراعا قالعان كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ وزدەرى دە, ينجەنەرلىك-كوممۋنالدىق جۇيەلەرى دە جىلدان-جىلعا ەسكىرىپ بارا جاتقانى بەلگىلى. ءتىپتى, سوڭعى 20 جىلدا ەشقانداي كۇردەلى جوندەۋ كورمەگەن بۇل كوندومينيۋم نىساندارىنىڭ «شىقپا, جانىم, شىقپامەن» تۇرعاندىعى جاسىرىن ەمەس. توزىعى جەتكەن جۇزدەگەن, ءتىپتى, مىڭداعان كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ تىرشىلىگىنىڭ تىنىسى – كوندومينيۋم نىساندارى جاپپاي ىستەن شىعاتىن بولسا, بۇل ۇلكەن الەۋمەتتىك تولقۋلارعا ۇشىراتادى.
قۇرىلعاننان بەرگى العاشقى كۇننەن «جاۋىردى جابا توقىپ» كەلگەن پيك-تەر بولسا, زاڭ جۇزىندە ەشتەڭەگە جاۋاپ بەرمەيدى. ميلليونداعان قارجى اينالىمىن باسقاراتىن پيك-تەر «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭعا سايكەس ارنايى ءمورى, بانكتە ەسەپشوتى بار قوعامدىق ۇيىم عانا بولىپ تابىلادى. ونىڭ تۇرعىندار الدىندا دا, تەكسەرۋ ورگاندارى الدىندا دا, كوممۋنالدىق قىزمەتتىڭ تابيعي مونوپوليستەرى الدىندا دا جاۋاپ بەرەتىن ەشقانداي جارعىلىق كاپيتالى, جارعىلىق مۇلكى جوق. تۇرعىنداردان جينالعان ميلليونداعان قارجىنى وڭدى-سولدى جۇمساپ جۇرگەن پيك توراعالارى مەن باس ەسەپشىلەرىن جاۋاپقا دا تارتۋعا بولمايدى. ويتكەنى, ولاردىڭ مەنشىگىندە پيك مورىنەن باسقا كوك تيىننىڭ مۇلكى جوق. تۇرعىنداردان جينالعان قارجىنىڭ جۇمسالۋىن تەكسەرەتىن دە وزدەرى (پيك توراعالارى قولدان جاساپ العان تەكسەرۋ كوميسسيالارى).
جارنا جيناپ, جالاقى تاپقاننان باسقاعا باس قاتىرا قويمايتىن پيك-تەردىڭ قىزمەتى كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەردىڭ ينجەنەرلىك-تەحنيكالىق جاعدايىنىڭ جىلدان-جىلعا توزىعى جەتىپ, تىعىرىققا تىرەلۋىنە اكەلىپ سوقتى. پيك-تەر تاريح ساحناسىنا شىققان وسى 20 جىلعا جۋىق ۋاقىتتا ولار ءوز جاۋاپكەرشىلىگىندەگى كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ شاتىرلارىن, جەرتولەلەرىن, ليفتىلەرى مەن كىرەبەرىستەرىن كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىپ, سۋ, جىلۋ جانە كارىز قۇبىرلارىن اۋىستىرىپ كورگەن ەمەس. پيك-تەردىڭ ورتاق مەنشىكتەگى كوندومينيۋم نىساندارىنا جاساعان جاماۋ-جاسقاۋ جۇمىستارى ەشبىر تيىمدىلىك بەرمەدى. وسىنىڭ سالدارىنان بۇگىندە رەسپۋبليكامىزداعى كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي قورىنىڭ 70-80 پايىزى شۇعىل كۇردەلى جوندەۋدى قاجەت ەتەتىن جاعدايعا جەتتى. وعان وراسان زور قارجى قاجەت. مۇنداي شىعىندى بىردە-ءبىر قالانىڭ بيۋدجەتى كوتەرە المايدى. قالاي بولعاندا دا بۇل كۇردەلى پروبلەمانى جەدەل قولعا الماسا, ەندى ەكى-ءۇش جىلدا ينجەنەرلىك-كوممۋنالدىق جۇيەسى جارامسىز بولعان كوپپاتەرلى ۇيلەردىڭ مىڭداعان تۇرعىندارى دالادا قالۋى مۇمكىن.
قارجى دەمەكشى, قاراپايىم حالىق مۇددەسىنە قاتىستى كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىندە ۇكىمەت «ءوز كۇنىڭدى ءوزىڭ كور» قاعيداسىنان قاعىس قالماي, پيك-تەردىڭ قىزمەتىن مەملەكەتتىك باقىلاۋ شەڭبەرىندە جۇرگىزگەندە, مۇنداي كۇردەلى جاعداي قالىپتاسپاس ەدى. سوڭعى ۋاقىتتا جاسالعان ساراپتاۋلار كورسەتىپ وتىرعانىنداي, وسى ۋاقىتقا دەيىن پيك-تەر تۇرعىنداردان جينالعان قارجىنىڭ 60-70 پايىزىن جالاقىعا, 20 پايىزىن مىندەتتى بيۋدجەتتىك تولەمدەردى وتەۋگە جۇمساپ كەلگەن. ال كوپقاباتتى ءۇيدىڭ سانيتارلىق-تەحنيكالىق, ينجەنەرلىك-كوممۋنالدىق جۇيەلەرىنىڭ جۇمىسىن قامتاماسىز ەتۋگە جينالعان قارجىنىڭ 10-15 پايىزى عانا جۇمسالعان.
كوپتەگەن پيك-تەر شتاتتا ارنايى سانتەحنيكتەر مەن اۋلا سىپىرۋشىلار ۇستاۋعا قارجى شىعىنداماي, سانتەحنيكتەردى باسقا مەكەمەلەردەن شاقىرىپ, اۋلا سىپىرۋشىلار رەتىندە ءۇيسىز جۇرگەن بوسقىنداردى پايدالانىپ كەلەدى. ال جىلدار بويى پيك-تەر جيناپ كەلگەن قارجى از ەمەس. ماسەلەن, استانا قالاسىنداعى «سوبستۆەننيك» اتتى پيك-كە №1 شاعىن اۋدانىنداعى ونداعان كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي قارايدى. وسى ۇيلەردەگى ءاربىر پاتەردىڭ شارشى مەترىنەن 20 تەڭگەدەن جيناعاندا, اي سايىن پيك-كە ميلليونداعان قارجى تۇسەدى. ال «سوبستۆەننيك» وزىنە قاراستى كوپپاتەرلى ۇيلەردى جوندەمەك تۇگىلى, تازالىعىنا دا كوڭىل بولمەيدى. الماتى قالاسى «اينابۇلاق» شاعىن اۋدانىنداعى «دار» اتتى پيك-كە 68 ءۇي نەمەسە 4060 پاتەر قارايدى. ماقساتتى شىعىندار ءۇشىن «دار» پيك-ءى ءاربىر پاتەردەن مىڭ تەڭگەدەن جارنا جيناپ, 3 ميلليون تەڭگەدەن استام قارجىنى جۇمساپ جىبەرگەن.
ەلىمىزدە پيك-تەر جۇمىس ىستەي باستاعان 17-18 جىل ارالىعىندا ۇكىمەت ولارعا باقىلاۋ جاسايتىن مەملەكەتتىك ءبىر ورتالىق قۇرىپ, وسى جىلدار ىشىندە كۇردەلى ءجوندەۋ جۇمىستارىنا ارنالعان تۇرعىنداردىڭ ماقساتتى قارجىلارىن ارنايى قورعا جيناپ, ءبىر جىلى كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇيدىڭ شاتىرىن, كەلەسى جىلى كارىز قۇبىرلارىن, ارعى جىلى جىلۋ جۇيەلەرىن جوندەۋگە جۇمساپ وتىرعاندا, بۇگىنگىدەي كۇردەلى پروبلەما قوردالانباعان بولار ەدى. تاعى ءبىر تولعاقتى ماسەلە, قالامىزداعى كوپپاتەرلى تۇرعىن ۇيلەردىڭ ەكىنشى كىرەبەرىس دالىزدەرى (پوجارنىي ۆىحود) مەن جەرتولەلەرى دۇكەن, شەبەرحانا, بيزنەس كەڭسەلەرى رەتىندە پايدالانىلادى. كاسىپكەرلەر تۇرعىنداردىڭ ورتاق مەنشىگىندەگى بۇل نىسانداردى پيك-تەر ارقىلى جالعا الادى. ماسەلەن, استانا قالاسىنداعى «اقمولا» پيك-ىنە قاراستى كۇيشى دينا كوشەسىندەگى №8-10 ۇيلەردىڭ ەكىنشى كىرەبەرىس دالىزدەرى تۇگەلدەي دۇكەندەر مەن بيزنەس كەڭسەلەرى ءۇشىن, ال جەرتولەلەرى ءارتۇرلى شەبەرحانالار ءۇشىن جالعا بەرىلگەن. پيك كوندومينيۋمنىڭ وسىنشاما نىساندارىن تۇرعىنداردىڭ كەلىسىمىنەن تىس جالعا بەرىپ, قىرۋار پايدا تاۋىپ وتىر. وكىنىشكە قاراي, جالعا بەرىلگەن نىسانداردان تۇسەتىن بۇل قارجى ورتاق مەنشىك بولىپ سانالاتىن نىسانداردىڭ قاجەتىنە جاراتىلمايدى. پيك توراعالارىنىڭ تابىس كوزىنە اينالعان مۇنداي كوندومينيۋم نىساندارىنىڭ مىسالى قالامىزدا كوپتەپ سانالادى.
جاڭعىرتۋ جولى – مۋنيتسيپالدىق جاۋاپكەرشىلىك
«سەن تيمەسەڭ, مەن تيمەن, بادىراق كوز» دەگەندەي, وسى جىلدار ىشىندە پيك-تەردىڭ جۇمىسىنا ەشبىر باقىلاۋ جاساماعان ەل ۇكىمەتىنىڭ «شىدامدىلىعىنا» قايران قالاسىڭ. حالىق مۇددەسىنە جاۋاپتى ۇكىمەت تۇرعىندار مەنشىگىندەگى كوپپاتەرلى ۇيلەردىڭ بولاشاعىنا ءبارىبىر جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك جاۋاپ بەرەتىنىن بىلە تۇرا, پيك-تەردى بەتىمەن جىبەردى. پيك-تەردىڭ جۇمىسىن قاداعالايتىن بىردە-ءبىر وڭىرلىك نەمەسە رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك ورگان بولعان جوق. وسىنى پايدالانعان پىسىقايلار جەر-جەرلەردە پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرىنىڭ اسسوتسياتسياسى دەگەندەردى قۇرىپ الدى. اسسوتسياتسيالار كەڭسەلەرىندەگى جۇزدەگەن توراعالار, ەسەپشىلەر مەن كەڭەسشىلەردى ۇستاۋعا تاعى دا تۇرعىنداردان جارنا جينالاتىن بولدى. ەلىمىزدەگى كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەردىڭ توزىعى جەتكەندىگى سونشا, ەندى بۇل ماسەلەنى «جابۋلى قازان» كۇيىندە قالدىرۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. ءسويتىپ, تكش-نى جاڭعىرتۋ باعدارلاماسى شەڭبەرىندە قالا اكىمدىكتەرىندە پيك-تەردىڭ قىزمەتىن تەكسەرەتىن تۇرعىن ءۇي ينسپەكتسياسىنىڭ باسقارمالارى قۇرىلا باستادى. اتتەڭ, قانشاما ۋاقىت بوسقا ءوتىپ, قانشاما قارجى ماقساتسىز جۇمسالدى…
كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي – ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تۇراقتىلىعىنىڭ نەگىزى. ءبارىمىزدىڭ دە قالانىڭ ورتاسىنان تۇرعىزعان كەڭ ساراي – كوتتەدجدەرىمىز جوق. ەندەشە, كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي قورىندا قوردالانعان تىعىرىقتان شىعۋدىڭ جولى قانداي؟ ەلىمىزدە قولعا الىنعان تكش-نى جاڭعىرتۋ باعدارلاماسى اياسىندا پيك-تەردى رەفورمالاۋ تۋرالى ماسەلە دە كوتەرىلۋدە. بۇل جاڭا «رەفورماتورلاردىڭ» پىكىرىنشە, پيك-تەردىڭ ورنىنا جشس نەگىزىندەگى كوممەرتسيالىق قۇرىلىمدار, ياعني باسقارۋشى جانە قىزمەت كورسەتۋشى (سەرۆيسنىي) كومپانيالار قۇرۋ كەرەك دەيدى. «اۋزى كۇيگەن ءۇرىپ ىشەدى» دەمەكشى, كۇنى بۇگىنگە دەيىن حالىق مۇددەسىنە جاناشىرلىقپەن قىزمەت كورسەتەتىن جشس-ءنى كورگەمىز جوق. بۇل كوممەرتسيالىق قۇرىلىمداردىڭ باستى ماقساتى – پايدا تابۋ. «جۇمىرتقادان ءجۇن قىرىققان» جشس-لەر وسى ۋاقىتقا دەيىن قيۋى كەتكەن پيك-تەردىڭ جۇمىسىن دۇرىستاپ, وڭ باعىتقا باستايدى دەگەنگە سەنۋ قيىن.
ەندى ءبىر ساراپشىلار بۇگىندە پيك-كە قاراستى كوپقاباتتى ۇيلەردى جەكە-جەكە جىكتەپ, ءاربىر ءۇيدى جەكە زاڭدى تۇلعا, ياعني «كوندومينيۋم» رەتىندە قاراستىرىپ, ارقايسىسىنىڭ جەكە باسقارۋ ورگانىن, بانكتە ەسەپشوتتارىن اشۋ كەرەك دەيدى. سوندا بۇرىن پيك-تەردىڭ داليعان شتاتىن اسىراپ كەلگەن تۇرعىندار ەندى ءاربىر ءۇي باسقارماسىنىڭ شتاتىن, وعان قوسا باسقارۋشى كومپانيانىڭ شتاتىن, ول از دەسەڭىز, قىزمەت كورسەتۋ كومپانيالارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ جالاقىسىن قامتاماسىز ەتۋگە جارنا تولەۋى ءتيىس. كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ تۇرعىندارى ەندى كىمگە بارىپ شاعىنباق؟
قورىتا ايتقاندا, بيلىكتەگىلەر باس-باسىنا بي بولىپ, «ۆەلوسيپەد» ويلاپ تابۋدىڭ قاجەتى جوق. تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى بۇل سالادا جاسالاتىن تاعى ءبىر تاجىريبەلىك رەفورمانى كوتەرە المايدى. ونسىز دا شەگىنە جەتكەن تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق نىساندارى جەدەل تۇردە, ناعىز جاناشىرلىقپەن جاسالاتىن كۇردەلى جوندەۋدى قاجەت ەتىپ تۇر. سوندىقتان ۋاقىت سىنىنان وتكەن كەڭەس زامانىنداعى تاجىريبەنى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ كەرەك. قازىرگى قاپتاعان پيك-تەر مەن قىزمەت كورسەتۋ كومپانيالارىنىڭ ورنىنا تەحنيكالىق بازاسى مەن كاسىبي كادرلارى مىقتى الەۋەتتى ءۇي باسقارمالارىن نەمەسە كوممۋنالدىق-مۋنيتسيپالدىق شارۋاشىلىقتار قۇرۋ قاجەت. بۇل ءۇي باسقارمالارى جەرگىلىكتى اتقارۋ ورگاندارىنا قاراستى مۋنيتسيپالدىق مەنشىكتە بولۋى كەرەك. ولاردىڭ جۇمىسىن رەتتەۋ جانە باقىلاۋ مىندەتتەرى اكىمدىكتەر جانىنان قۇرىلىپ جاتقان تۇرعىن ءۇي ينسپەكتسيالارى باسقارمالارىنا جۇكتەلۋگە ءتيىس. مىنە, سوندا عانا بۇگىنگى ەلىمىزدەگى كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەردىڭ قوردالانعان پروبلەمالارىنان قۇتىلىپ, تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى سالاسىن جاڭعىرتۋعا مۇمكىندىك تۋادى.
جىلقىباي جاعىپارۇلى,
«ەگەمەن قازاقستان» №282(28221)
26 جەلتوقسان, بەيسەنبى, 2013 جىل
