استانا ارقاعا كوشكەندە ەل اۋزىندا «بۇل قالا ورىستانىپ كەتكەن» دەگەن ءسوز ءجيى ايتىلاتىن. ءسوزدىڭ شىنى كەرەك, سول كەزدەگى احۋال سولاي ەدى. الايدا, بۇل – اقمولادا قازاقشا سويلەيتىن ءبىر ادام بولمادى دەگەن ءسوز ەمەس. جەتپىس جىل بويى ۇستەمدىك قۇرىپ, كەلمەسكە كەتكەن كەڭەستىك كەزەڭنەن بىزگە «ميراس» بولىپ قالعان مۇرانىڭ ءبىرى – ورىس ءتىلىن كوكسەگەن, ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىزگە, تۇتاس تۇسىنىگىمىزگە قارسى كەلەتىن نەبىر اتاۋلار ەدى. اتاپ ايتساق, كوشەلەردەن باستاپ قالا تىرشىلىگىنە قاجەتتىلەردىڭ ءبارى ورىسشا اتالىپ ەدى. ال, سوڭعى ون بەس جىلدىڭ ىشىندە ەلوردا مۇلدەم وزگەردى. سەبەبى, قالانىڭ كەيپى قازاقىلاندى.
العاشقى قادام قانداي-دى؟!
ارقا توسىندەگى جاڭا ءارى جاس استانانىڭ قالىپتاسۋىن اركىم ارقالاي توپشىلايدى. باسىن بۇتىندەپ العاننان كەيىنگى باستى مىندەت – قالاعا قازاقى قان جۇگىرتۋ ەدى. سەبەبى, بۇل قالا – جاي ەمەس, قازاقتىڭ كىندىك قالاسى. استانانىڭ اجارىنان قازاقىلىق لەبى ەسىپ تۇرۋى ءتيىس. ايتپەسە, ول ءبىزدىڭ ۇلتىمىزعا, تۇتاس تاۋەلسىزدىگىمىزگە سىن بولار ەدى. سونىمەن, ناقتى مىسالمەن ايتايىق. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن تازا قازاقشا وقىتاتىن جالعىز-اق مەكتەپ بولدى. سول كەزدەگى قارادومالاق وقۋشىلار قالانىڭ ءبىر شەتىنەن ەكىنشى شەتىنە سابىلىپ جۇرەتىن. ءايتپەگەندە, انا تىلىندە ءبىلىم الۋ ءمۇمكىن ەمەس. ۇلتىنىڭ بولاشاعىن ويلاعان اتا-انا ۇل-قىزىن قازاق مەكتەبىنە بەرگىسى كەلەتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. دەگەنمەن اتا-انالاردىڭ ىشىندە بالاسىنىڭ رەسمي ءتىلدە ءبىلىم العانىن قالاپ, ورىس ءتىلىن قولدانۋشىلار دا جەتەرلىك ەدى. ونداعى ويلارى – بولاشاقتا بالامىز ءتىلدەن قينالماسىن دەگەن بولار. ال بۇگىندە بۇل ماسەلەگە كوزقاراس مۇلدەم باسقا. ويتكەنى, ءبۇگىندە قازاق تىلىنە دەگەن سۇرانىس بىرتىندەپ ارتىپ كەلەدى. ماسەلەن, ون بەس جىلدىڭ ىشىندە اشىلعان 70-كە جۋىق مەكتەپتىڭ ءبارى قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەتىن بولدى. بۇعان قوسا, مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنىڭ دەنى ۇلت تىلىندە سويلەپ تۇر.
ءتىپتى, ونداعى توپ اتاۋلارىنىڭ ءوزى ءار قازاقتىڭ ءوز بالاسىن ەمىرەنە يىسكەپ, ەركەلەتىپ ايتاتىن «قۇلىنشاق», «بوتاقان», «اينالايىن», «جانارىم», «قاراقات» سىندى قۇلاققا مايداي جاعاتىن سوزدەرمەن ايشىقتالعان.
كوشەلەردىڭ كوركى كىردى
وسىدان بەس جىل بۇرىن قالا باسشىلىعى ءبىر باتىل قادامعا باردى. ءبىر مەزگىلدە قالانىڭ 300-دەن استام كوشەسىنىڭ اتاۋى اۋىستىرىلدى. بۇرىنعى «سكي», «وۆا»-مەن اياقتالاتىن اتاۋلار قازىر اتىمەن جوق دەسەك بولادى. ءماسليحات دەپۋتاتتارى ءبىراۋىزدان كوشە اتاۋلارىن قازاقىلاندىراتىن قۇجاتتى قابىلداعاندا, «بايىرعى «تاريحي» اتاۋدان ايىردىڭدار» دەپ ايقايعا اتتان قوسىپ, قارسى بولعاندار دا بوي كورسەتتى. بىراق, ءبىز ءۇشىن ونىڭ قاجەتى شامالى. سەبەبى, ءبىز بۇگىنگىنىڭ استاناسىن, ەرتەڭگى ۇرپاققا امانات بولىپ قالاتىن باس قالانىڭ تاريحىن جاساپ جاتىرمىز. ەگەر ءبىز قازىردەن باستاپ ۇلتىمىزدىڭ ۇپايىن تۇگەندەمەسەك, ەرتەڭ كەيىنگى تولقىننىڭ الدىندا ۇياتقا قالامىز. بولاشاقتىڭ قامىنا ءبۇگىننەن كىرىسۋ قاجەت. وسىنى ەسكەرىپ, ءبىر مەزگىلدە بۇكىل قالا كوشەسىنىڭ اتاۋىن الماستىردىق. جاي اتاۋ ەمەس, كورسەڭ – كوزىڭ قۋانىپ, ەستىسەڭ – قۇلاعىڭ ءسۇيسىنەتىن اتاۋلار. ۇلتىمىزدىڭ كىل قايماعىنىڭ اتى اتالىپ, ءتۇسى ءتۇستەلدى. ەسكەرىلمەگەن جەر-سۋ مەن تاۋ-تاس قالمادى. التاي مەن اتىراۋدىڭ اراسىنداعى يگى جاقسىنىڭ ەسىمى ەلوردادا جاڭعىردى.
ەل ەسكەرتكىشىمەن ماقتانادى
قالاداعى قازاقتىڭ اتىن شىعارعان تاعى ءبىر قۇندىلىعىمىز ۇلت ماقتانىشتارىنا قويىلعان ەسكەرتكىشتەر ەكەنى داۋسىز. كەرەي مەن جانىبەك حاننان باستاپ, كەنەسارى, بوگەنباي, باۋىرجان, اباي, جامبىل بابالارىمىزدىڭ ەسكەرتكىشتەرى ەل ەڭسەسىن كوتەرىپ تۇر. بۇل – جەردىڭ يەسى دە, كيەسى دە قازاق ەكەنىن ايعاقتاعانداي. ايتپاقشى, ەلورداداعى ەسكەرتكىشتەردىڭ تەڭ جارتىسىن ايماقتار اكەلىپ ورناتتى. باتىر ءاليانىڭ ەسكەرتكىشىن – اقتوبە وبلىسى, جىر اتاسى جامبىلدىڭ تاس ءمۇسىنىن – الماتى وبلىسى, ال ءباھادۇر باتىر باۋىرجان اتامىزدىڭ ەسكەرتكىشىن جامبىل وبلىسى سىيعا تارتقان ەدى. ەلوردانىڭ ەسەبى ەسەلەنە ءتۇسۋىنە ايماقتاردىڭ ۇلەس قوسىپ جاتقانىن ايتۋىمىز كەرەك. ال, مەملەكەتىمىزدىڭ باستى ەسكەرتكىشىنە اينالعان «قازاق ەلى» مونۋمەنتىنىڭ اتاۋى ايرىقشا تاپقىرلىقپەن قويىلعان.
مادەنيەتتىڭ مايەگى
جەردىڭ يەسى قازاق بولعان سوڭ, ونداعى بار تىرلىك ۇلتتىق رەڭگە بويالۋى كەرەك. ءيا, ءبىرىنشى كەزەكتە قالا مادەنيەتتىڭ ورداسى بولۋى ءتيىس. بۇعان قاتىستى ايتارىم, شاھاردىڭ شامى جاعىلعان كۇننەن باستاپ نەبىر سالتاناتتى سارايلار ەسىك اشتى. «قازاقستان», «شابىت», «تاۋەلسىزدىك», «تىلەپ» دەپ اتالاتىن ءزاۋلىم سارايلار ءوز ساحناسىندا ءدۇيىم جۇرتتى اۋىزىنا قاراتقان ءدۇلدۇلدەردى سايراتتى. «مىڭجىلدىقتار توعىسىنداعى استانا», «استانا-ارقاۋ» سىندى شارالار سان عاسىرلار بويى قازاقپەن جاساپ كەلە جاتقان ۇلت ونەرىن ۇلىقتاپ, الاشتىڭ ابىرويىن شارتاراپقا اسقاقتاتىپ وتىر. ونەردىڭ, تۇتاس مادەنيەتتىڭ تۋىن قازىق ەتكەن زيالى قاۋىم استاناعا قونىس تەۋىپ, ورتا تولتىرىپ جاتىر. ورتا دەمەكشى, ەلوردالىقتاردىڭ سانى 700 مىڭنان اسىپ ءتۇستى. قۋانىشتىسى, كەلۋشىلەردىڭ كوبى – ءوزىمىزدىڭ قانداستارىمىز.
كولىك تە قازاقشا سويلەيدى
سەنەسىز بە, وسىدان جيىرما جىل بۇرىن قازاقشا سويلەسەڭ, وزگە ۇلت «ورىسشا ايت!» دەپ دۇرسە قويا بەرەتىن. ال قازىر شە؟ جوق, ولاي تالاپ ەتە المايدى. قىزمەت كورسەتۋ سالاسى دا قازاقىلانا باستادى. ءتىپتى, قالىپتى دەڭگەيگە جەتتى. ءبارىن بولماسا دا, ءبىرىن مىسالمەن ايتايىق. قوعامدىق كولىكتەگى قىزمەت قازاق تىلىندە كورسەتىلەدى. بۇل – جاي ءسوز ەمەس, ارنايى قابىلدانعان قاۋلىنىڭ ناتيجەسى. ايالدامالار الدىمەن قازاقشا ايتىلادى. مەيرامحانا مەن مەيمانحانالارداعى مازىردە ءبارى بار دا, تەك قازاقتىڭ ءتىلى بولمايتىن. قازىر, الدىمەن وزىمىزدىكى, ودان سوڭ وزگەنىكى دەگەن پرينتسيپكە كوشتىك. قۋانباعاندا قايتەمىز.
ءا دەگەندە قالانىڭ قازاقى كەلبەتىنە سىن ايتۋشىلار كوپ بولدى. بۇگىندە سول سىننان قورىتىندى شىعىپ جاتقانىن ءىس جۇزىندە كورىپ, كوزىمىز جەتىپ وتىر. استانا التى الاشتىڭ ايبىندى كىندىگىنە اينالدى. قالاعا قاراپ, تاڭ قالىپ, تاڭداي قاعىپ جاتقاندار كوپ. قازاقتىڭ قۋانىشىنا اينالعانىن ماقتان تۇتامىز. ەندەشە, قۋانىشىمىز كوپ بولعاي دەيمىز!..
اينۇر شوشاەۆا
