وكىنىشكە قاراي, بۇل باعدارلاما جۇزەگە اسىرىلمادى. ستالين دۇنيەدەن وتكەن سوڭ پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ جوسپارلارى قاتتى وزگەردى. مال شارۋاشىلىعىنىڭ ورنىنا ن.حرۋششەۆ ەلدىڭ شىعىسىندا استىق بازاسىن قۇرۋدى ۇسىندى. 1953 ج. قىركۇيەك ايىندا كوكپ وك پلەنۋمىندا ول تىڭ جانە تىڭايعان جەرلەردى يگەرۋدىڭ اۋىل شارۋاشىلىق باعدارلاماسىن جاريالادى. برەجنەۆتىڭ العاشقى باتىس بيوگرافتارىنىڭ ءبىرى دجون دورنبەرگتىڭ «برەجنەۆ: ليچينى ۆلاستي» اتتى كىتابىندا «سول ساتتەن باستاپ قازاقستان كومپارتياسىنىڭ باسشىلارىمەن, اتاپ ايتقاندا, وك ءبىرىنشى حاتشىسى جۇماباي شاياحمەتوۆپەن تەكەتىرەسى باستالعانى جازىلعان».
شاياحمەتوۆ تىڭ يگەرۋدىڭ مۇنداي قارقىنىمەن, اۋقىمىمەن جانە تاسىلدەرىمەن كەلىسە المادى. ولاردىڭ جەكە كەزدەسۋى ءوتتى. شاياحمەتوۆ حرۋششەۆكە رەسپۋبليكا ءوز جەرلەرىن جوعالتاتىنىن, ەگىن شارۋاشىلىعى بىلاي دا قاۋىپتى جاعدايدا تۇرعانىن, قۇنارلى كوڭ قاباتى تەك بىرنەشە سانتيمەتردى عانا قۇرايتىنىن, جەر جىرتۋ كەزىندە سول عانا توپىراقتى ۇستاپ تۇرعانىن, دالانىڭ ءالسىز ەكەنى, مال شارۋاشىلىعىنا باسا نازار اۋدارۋدى, ويتكەنى قازاق جەرى تاريحي تۇرعىدا سوعان لايىقتى جارالعانىن تۇسىندىرەدى جانە بۇل سوڭعى ستاليندىك سەزد كەزىندەگى كەزدەسۋدە ءسوز ەتىلگەن ەدى.
بىراق حرۋششەۆتى بۇل دالەلدەر قاناعاتتاندىرمادى, ونىڭ ماقساتى اۋىل شارۋاشىلىعى اينالىمىنا ميلليونداعان گەكتار جاڭا جەرلەردى جىرتۋدى ەنگىزۋ ەدى. ءوز ەستەلىكتەرىندە حرۋششەۆ بىلاي دەپ ەسىنە الادى: «…شاياحمەتوۆ از ساندى كورسەتۋدى جالعاستىردى. مەن ودان كەيىن ونىڭ پوزيتسياسىن تالداپ, قازاقستاننىڭ بارلىق مۇمكىندىكتەرى تۋرالى بىلگەنىن ءتۇسىندىم. نەلىكتەن وبكوم حاتشىلارى باسقا ۇستانىمدا بولدى؟ بۇل جەردە ساياسي, دالىرەك ايتقاندا, ۇلتشىلدىق سەبەپتەر ورىن الدى دەپ ءتۇسىندىم. شاياحمەتوۆ استىق القابىن ۇلعايتسا, ونى قازاقتار وزدەرى وڭدەي المايتىنىن ءتۇسىندى. قازاقستاندا كوپتەگەن ۇلت وكىلدەرى, نەگىزىنەن, ۋكرايندار مەن ورىستار ءومىر ءسۇردى. ول مۇنى ءتۇسىندى جانە ەشكىم دە تىڭ جەرلەردى يگەرۋگە بارعىسى كەلەتىن ەرىكتىلەردى كومەككە شاقىرۋعا تۋرا كەلەتىنىن جاسىرمادى. ءبىز ولاردىڭ قاجەتتى سانى تابىلاتىنىنا سەنىمدىمىز, ال ول مۇنى مۇلدە قالامادى, ويتكەنى سول كەزدە قازاقستاندا تۇرعىلىقتى حالىقتىڭ ۇلەس سالماعى ودان ارى تومەندەيدى. ال وبكومداردىڭ حاتشىلارى كوممۋنيست رەتىندە بۇل ماسەلەنى قازاق حالقىنىڭ مۇددەلەرىن بارلىق كەڭەستىك ادامداردىڭ مۇددەسىنەن وزگەشە ەتپەي, نەعۇرلىم دۇرىس ۇستانىمدا قاراپ شىقتى».
حرۋششەۆ شاياحمەتوۆتى كوندىرە المايتىنىن ءتۇسىندى, سوندىقتان ول شەشۋشى شارالارعا كوشتى. «1954 جىلدىڭ 30 قاڭتارىندا شاياحمەتوۆ پەن قازاقستان كومپارتياسى وك بيۋرو مۇشەلەرى ماسكەۋ قالاسىنا حرۋششەۆ, برەجنەۆ, پونومارەنكو جانە وك حاتشىلىعى مۇشەلەرىمەن كەزدەسۋگە شاقىرىلادى. وندا ولاردىڭ مىنەز-قۇلقى قاتاڭ سىنعا ۇشىراپ, سول كەزدە شاياحمەتوۆ جانە ەكىنشى حاتشى يۆان افونوۆ ءوز ورىندارىنان الىنىپ تاستالدى. برەجنەۆ پەن پونومارەنكو ءبىر اپتادان سوڭ الماتىعا قازاقستان كومپارتياسىنىڭ وك پلەنۋمىندا ماسكەۋدە قابىلدانعان شەشىمدى زاڭدى مورمەن بەكىتۋ ءۇشىن كەلدى. پلەنۋم پونومارەنكو مەن برەجنەۆتىڭ «سايلانۋىمەن» اياقتالدى.
1954 جىلدىڭ اقپان ايىندا وتكەن قازاقستان كومپارتياسىنىڭ VII سەزىندە شاياحمەتوۆ ەسەپ بەرۋ بايانداماسىمەن ءسوز سويلەدى, وندا قالىپتاسقان پارتيالىق راسىمگە سايكەس ءوز قاتەلىكتەرىن مويىندادى. برەمەن ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قازىرگى زامان تاريحى مەن مادەنيەتىنىڭ پروفەسسورى سيۋزاننا شاتتەنبەرگ ءوزىنىڭ «لەونيد برەجنەۆ. ۆەليچيە ي تراگەديا چەلوۆەكا ي سترانى» كىتابىندا بىلاي جازادى: «شاياحمەتوۆ ءۇشىن سىن مەن ءوزىن-ءوزى سىناۋدىڭ اششى ۋاقىتى ءالى اياقتالمادى: پونومارەنكو شاياحمەتوۆتىڭ ەسەپتى باياندامامەن ءسوز سويلەۋىنە پارمەن ەتتى, ويتكەنى وسىلايشا «كەمشىلىكتەردى جاقسى اشۋعا بولادى». سول جەردە شاياحمەتوۆ تىڭ جەرلەردى يگەرۋگە شىنداپ قاراماعانىنا ءوزىن-ءوزى كىنالادى, تەك ماسكەۋدەن وك-ءتىڭ قىسىمىمەن عانا ارەكەت ەتتى, قاجەتتى باستاما جاسامادى جانە اۋىل شارۋاشىلىعى ۇيىمدارىنا قاجەتتى قولداۋ كورسەتپەدى».
شاياحمەتوۆ قىزمەتىنەن تومەندەتىلىپ, 1954 جىلدىڭ ساۋىرىندە قازاقستان كومپارتياسى وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قىزمەتىنە اۋىستىرىلدى. ونىڭ الدىندا شاياحمەتوۆتى ونىڭ ۇلكەن جۇمىس تاجىريبەسىن, حالىق پەن پارتيا ورگاندارىنىڭ بەدەلىن ەسكەرە وتىرىپ, وك سالالىق حاتشىسى ەتىپ قالدىرۋ ماسەلەسى تالقىلانعان ەدى, بىراق حرۋششەۆ بۇل ۇسىنىستى قولدامادى.
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق پارتيا ۇيىمىندا جۇمىس ىستەگەن كەزدە شاياحمەتوۆتىڭ باس اۋىرۋى باستالىپ, مي ىسىگىنىڭ العاشقى بەلگىلەرى بايقالدى, سوندىقتان ول ۇنەمى جۇمىستا بولا المادى جانە ۋاقىتىنىڭ كوپ بولىگىن ۇيدە وتكىزدى. ال حرۋششەۆ پەن برەجنەۆكە ونىڭ ۆولەيبول ويناۋعا جانە تەاترعا باراتىنىن جەتكىزىپ وتىردى.
رينات شاياحمەتوۆ
