بيىل – اقىن, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ 80 جىلدىعى. ونىڭ ەرەكشە پوەزياسى تۋرالى جازىلعان ماقالا جەتەرلىك, ال جۋرناليستىك ەڭبەگىنىڭ ءبىر توبە ەكەنى ايتىلا بەرمەيدى. تەڭىز بەن قۇمنىڭ اراسىندا اۋىزسۋدان زارۋلىك كورگەن كىشكەنتاي اۋىلدىڭ قارشاداي قىزى بالا شاعىندا سۋ مامانى بولسام, اۋىلىمىزعا سۋ تارتسام دەگەن ارمانمەن وسكەن ەكەن. مۇمكىن, وسى بالا ارمانى ونىڭ كەيىن وسكەندە ەلدىڭ جايىن ايتىپ, جۇرتتىڭ تاعدىرىنا الاڭدايتىن جۋرناليست بولۋىنا سەبەپشى بولعان شىعار.
وچەرك – جانرلاردىڭ تورەسى
باياعىدا مەكتەپتە, كەڭسەدە, كوشەدەگى تاقتالاردا ىلىنەتىن «بارلىعى دا حالىق ءۇشىن», «ەڭبەك ەتپەگەن ءىشىپ-جەمەيدى» دەگەن ۇراننىڭ بەر جاعىنداعى سلەسار اعايدىڭ, ساۋىنشى اپايدىڭ بەينەسى بىزگە جىلى ۇشىرايتىن. كىتاپحانادا ارنايى بۇرىش جاساقتالىپ, ەڭبەك ادامدارىنىڭ ءومىرى تۋرالى شىعارمالاردى ەل جازدىرىپ الىپ وقيتىن. مۇنىڭ ءبارى «ەڭبەك» دەگەن ۇعىمدى بيىك كوتەرگەن دۇرىس تاربيە ەدى. «لەنينشىل جاستا» و.بوكەي, س.بەردىقۇلوۆ, ف.وڭعارسىنوۆالاردىڭ ەڭبەككەرلەر تۋرالى وچەركتەرى ءجيى شىعاتىن. قازىر ءبىز وچەرك جازبايمىز, وچەركتىڭ جانرلاردىڭ تورەسى ەكەنىن بىلمەيتىن جاستار قانشاما. قازىر ەڭبەك ادامىن ەمەس, تويشىلار مەن انشىلەردى توبەگە كوتەرەمىز, باياعىداعى ەڭبەك ادامدارى دا قالماعان, ەڭبەكتىڭ كورىگىن قىزدىراتىن اۋىلدار بوس قالىپ جاتىر. وتكەن جىلدىڭ وزىندە شىعىس شەكتەن 85 مىڭ ادام كوشىپ كەتكەن. 80-نەن استام اۋىل كارتادان جويىلدى. قانشاما اۋىلدىڭ تاعدىرى سۇراق كۇيىندە قالىپ تۇرعانى تاعى بار. جەر كولەمى بىزدەن ءۇش ەسەگە جۋىق ۇلكەن, التى قۇرلىقتىڭ ەڭ قۇرعاق ايماعى ەسەپتەلەتىن اۆستراليا (تۇرعىندارىنىڭ سانىندا ءبىزدىڭ سانىمىزدان ايتارلىقتاي ايىرماشىلىق جوق) جەرىنىڭ جارتىسى ءشول جانە شولەيت جەرلەر بولا تۇرا, اۋىل شارۋاشىلىعى شيكىزاتتارى مەن ازىق-تۇلىكتى كوپ وندىرەدى. ال ءبىز جەرىمىزدىڭ دەنى ىسكە العىسىز دەپ جىلايمىز. «اۋىلدى جۇدەتكەن – ۇرانشىل ساياسات. وبلىس ورتالىعىندا, استانادا وتىرىپ وتكىنشى, ءبىر كۇندىك بولجاممەن حالىقتىڭ تاعدىرىن شەشەمىز. ەرتەڭ بەس جىل, ون جىل وتكەندە ەلدىڭ جاعدايى قانداي بولماق, سول كەزدە حالىقتىڭ بەتىنە تۋرا قاراي الامىز با, سوڭىمىزداعى ۇرپاق بىزگە قانداي ۇكىم شىعارادى – ءار باسشى وسىنى ويلاپ ءىس قىلسا, زامان تۇزەلەر ەدى» دەگەندى جۋرناليست فاريزا ايتقان ەدى.
ەڭبەك ادامىنا قۇرمەت – ەل بولۋدىڭ نىشانى
فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ سۋرەتتەۋىندەگى تەڭىزدى حەمينگۋەيدىڭ تەڭىزىمەن شاتاستىرمايسىز. ىزعىرىق جەل. سەڭ-سەڭ مۇز بەن اقبۋرىل تولقىندار ارپالىسىپ جاتىر. ۇلكەن مۇزدىڭ ۇستىندە جيىرما شاقتى بالىقشى كەتىپ بارادى. كۇن رايى جاقسى بولىپ تۇرعان كەزدە بالىق اۋلاۋعا شىعىپ, ءاپ-ساتتە اۋا رايى كۇرت بۇزىلىپ, قاپىدا قالعان بالىقشىلار كەز كەلگەن ۋاقىتتا تولقىن ءبىر ۇرىپ جالپ ەتكىزسە, سۋ استىنا كەتۋى مۇمكىن. نەمەسە تاعى اياز تۇرسا ءۇسىپ قاتىپ قالماسىنا ەشكىم كەپىلدىك بەرە الماس ەدى. اينالادا وزدەرىنە قول ۇشىن سوزار ەشكىم جوق, اشىق تەڭىز ۇستىندە قالا بارعاندارىن ويلاعاندا بويلارىن ۇرەي جايلاعان. وزگەلەردى سابىرعا شاقىرىپ, ءتىرى قالۋدىڭ امالىن ويلاعان بالىقشى فازىلدىڭ قايراتى ءتانتى ەتەدى. ولار بالا-شاعالارىن اسىراي الماعاننان مەحنات كەشىپ جۇرگەن جوق, مەملەكەتتىڭ بالىق ءوندىرۋ جوسپارىن ورىنداۋ مىندەتىمەن وسىنداي جاعدايعا دۋشار بولدى. ون سەگىز تاۋلىك بويى اشىق تەڭىزدىڭ ۇستىندە قالۋ تۋرالى ويدىڭ ءوزى بويىڭدى تىتىركەندىرەدى ەمەس پە؟ شانا جەككەن ءبىر ات تولقىن سوققاندا سۋعا كەتكەن, ءبىر اتتى اشتىقتان وزدەرى سويىپ جەگەن. شانانى بۇزىپ, وتقا جاعىپ, اۋلاعان اق بالىقتارىن ازىق قىلىپ, الدەنەدەن ءۇمىتتى كۇيدە كوز ىلەتىن بۇل ادامداردىڭ دا ارمان-تىلەگى, الدان كۇتەرى كوپ ەدى. سوڭعى ەكى كۇندە قالىڭ ەكى توندى جاعىپ جىلىنعاندارى, ايتەۋىر, ولمەۋدىڭ قامى. دىمقىل توندى وتقا جاعۋ قايبىر وڭاي دەيسىز, بالىقشىلار ونى وزدەرى اس قىلعان اق بالىقتىڭ مايىن بىلعاپ بارىپ جاققان. اۆتور ومىردە كورگەن-بىلگەنىن, ەستىگەنىن يلانىمدى سۋرەتتەيدى. پەشنوي ارالىنىڭ قاراسى كورىنىپ, ەكى تىكۇشاق كەلىپ قۇتقارعانشا بالىقشىلار وسىلاي امالداعان. بالىق شارۋاشىلىعىندا ءبىز بىلمەيتىن, بىلسەك تە اسا كوڭىل اۋدارمايتىن قانشاما قيىندىقتار بار, جۋرناليست بولسا بۇل جەردە جازۋشىنىڭ مىندەتىن, جاۋاپكەرشىلىگىن الا وتىرىپ, بالىقشىلار ءومىرىن, تايداي تۋلاعان بالىقتى, جوسپار ورىنداۋ ءۇشىن ارقا ەتى ارشا, بوربا ەتى بورشا بولعان ازاماتتاردىڭ جانكەشتى ەڭبەگىن كوز الدىڭا اكەلەدى. فاريزا اپاي ەڭبەك ادامىن تەك الىپ دەرجاۆاعا قىزمەت ەتكەن كوپ «جۇمىس اتىنىڭ» ءبىرى عانا ەمەس, اق جۇرەگى, ارمانى, كەلەشەگى بار, قوعامنىڭ وزىنشە ءبىر بولشەگى ەكەنىن كورسەتۋگە تىرىستى.
ون سەگىز جاسىندا الدىمەن ناعاشىسىنىڭ قاسىندا ءجۇرىپ, مال جايىن ابدەن ءبىلىپ, كەيىن ءوز الدىنا وتار العان شوپان ىسقاقتىڭ ءومىرى بەرىلگەن «تالاستىڭ تارلاندارى» وچەركىندە جۋرناليست كەيىپكەرىنىڭ كاسىبىن باقىلاپ قويمايدى, ىشىنە ۇڭىلەدى. ال جۋرناليست فاريزا جان-دۇنيەسىنە ۇڭىلگەن كەيىپكەردى ويسىز, مۇڭسىز, ماڭ دالادا قويمەن بىرگە جايىلىپ جۇرگەن بىرەۋ دەۋگە اۋزىڭ بارماس ەدى. «مۇنارالى ماڭعىستاۋ» – ءوندىرىستى كوزىمەن كورىپ, ەڭبەك ادامدارىنىڭ قانداي قيىن كەزەڭدەردەن وتكەنىن بايىپتى بايان ەتىپ, جالپى ءبۇتىن ەلگە, بار قازاققا ىرىس بولعان ماڭعىستاۋدى تولىق تانىستىرىپ جازعان شىعارما. ءۇش جىل بويىنا بەينەتتەنىپ, جەتىسباي الاڭىن شارلاپ ماڭداي تەرى سورعالاعان بۇرعىشىلاردىڭ بۇكىل باستان كەشكەندەرى مۇناي بۇرعىلاۋشى قارشىعا تايپاقوۆتىڭ كوزىمەن سۋرەتتەلەدى. 17 جاسىنان بۇرعىشىنىڭ كومەكشىسى, ەمبىدە, دوسسوردا, قاراتون مەن داڭعاردا بولىپ, ەڭبەكتىڭ قازانىندا ابدەن قايناپ, شىڭدالعان بازارباي وبرازىن, زاتى نازىك ايەل بولعانىمەن, ءوندىرىس جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋدا ەرلەردەن قالىسپاي ەڭبەك ەتكەن وزەن مۇناي ءوندىرۋ باسقارما باسشىسى قامقاش يبراەۆنانىڭ بەينەسىن بۇگىنگى وقۋ بىتىرە سالا كابينەتتەگى كرەسلوعا بايلانعان, شارۋاشىلىق جايىن بىلمەيتىن, حالىقپەن دۇرىستاپ اڭگىمەلەسە المايتىن باسشىلارمەن سالىستىرۋعا بولمايدى. اۆتوردىڭ «مۇنارالار الىستان كورىنەدى», «سەنىم», «جەر استىنداعى تەڭىز», «جاپانداعى جانارتاۋلار» وچەركتەرىنىڭ قاي-قايسىسىندا دا ادامدار قولىنان كەلگەنىنشە ەڭبەك ەتەدى, ەل, جەر الدىنداعى پارىزىن تۇسىنەدى. «اق ەركەسى اقكولدىڭ» وچەركىندەگى باسشى قىزمەتتەگى ايەل بەكزادا – ناعىز قايراتتىڭ يەسى, نە نارسەنى سالماقتاپ بارىپ شەشىم قابىلدايتىن بايىپتى باسشى. باسشىنىڭ ءبارى بىردەي اپەرباقان نە بيۋروكرات ەمەس قوي. اسىرەسە, حالىقتىڭ ءوز اراسىنان شىعىپ, ەڭبەكپەن كوتەرىلگەن, ەلدىڭ, جەردىڭ جايىن بىلەتىن باسشىلارعا ءبىز قاشاندا ءزارۋمىز.
15 قاراشا كۇنى ساعات 09:00-دە نۇر-سۇلتان قالاسىندا فاريزا وڭعارسىنوۆا اتىنداعى كوشە اشىلادى.
10:30-دا ۇلتتىق پانتەونداعى فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ بەيىتىنە گۇلشوقتارى قويىلادى.
رۋحىنا باعىشتالىپ اس بەرىلەدى.
16:00-دە قر ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحاناسىندا فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ «شىلدە» جانە «پولدنەۆنىي جار» كىتاپتارىنىڭ تۇساۋكەسەرى وتەدى.
19:00 «جاستار» تەاترىندا – «فاريزا» قويىلىمى.
ءبىز نامىسسىز ەل مە ەدىك؟
تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى جىلدارى جازىلعان ءبىر ماقالاسىندا سەسسيا, پلەنۋمدارداعى جيىنداردىڭ «قازاقستاندا ءوتىپ جاتقان جينالىس ەكەنىنە جۇرت نازارىن اۋدارعىسى كەلگەندەي, قازاقشا جازىپ العان باستاپقى ەكى سويلەمىن ەجىكتەپ وقىپ شىعاتىن» ادەت تۋرالى دا, ۇشاقتارداعى اعىلشىن, ورىس, فرانتسۋز ءتىلىن بىلەتىن ستيۋاردەسسالاردىڭ اراسىندا قازاقشا سويلەيتىن قازاق قىزدارى جوق ەكەنىن دە اشىنا جازعان ەدى. ودان بەرى دە نەشە رەت سۋ اقتى, ءالى دە ورىس ءتىلى «اقسۇيەكتەردىڭ», قازاق ءتىلى قارا حالىقتىڭ ءتىلى بولىپ وتىرعانى راس. ءبارىن بىلەتىن, ءبارىن ويلاۋعا شاماسى جەتەتىن, تەك قازاقشا ويلاۋعا, قازاقى كوزقاراسپەن قابىلداۋعا عانا شورقاق ۇرپاقپەن قاي شاماعا جەتەمىز دەگەن ويلار مازاسىن العاندىقتان دا, «ءبىز جۇرتقا جاعىنۋمەن, ءوزىمىز ولەۋسىرەپ جاتساق تا, بىرەۋدىڭ بابىن تابۋعا تىرىسۋمەن كەلە جاتقان
حالىقپىز. ال ءوزىن سىيلاتا الماعاندى وزگە ەشكىم دە سىيلاپ جارىتپايدى» دەگەن. راس, تاۋەلسىزدىكتىڭ باستاپقى جىلدارى بىزدە رۋح بار ەدى, شاربولاتتاي قايرالعان جىگەرىمىز تاۋ جىعارداي-تۇعىن. ءدال قازىر قاي سالانى الساڭىز دا سەرپىلىس بايقالمايتىنداي, ونىڭ ورنىن سالبوكسەلىك جايلاپ العانداي كورىنەدى. فاريزا اپايدىڭ ماقالاسىنىڭ تاقىرىبىنداعىداي
«ەل بولىپ قالامىز با؟» دەگەن ۇلكەن ساۋال بۇرىنعىسىنشا وتكىر كۇيىندە تۇر.
P.S: فاريزا اپاي «تۇمار» ادەبي جۋرنالىندا جۇمىس ىستەگەن كەزدە دە ول كىسىنىڭ تالعامى بيىك, تالابى جوعارى رەداكتور ەكەنىن بايقادىق. «ءبىزدىڭ جۋرناليستەرىمىز جالعان سەنساتسيا قۋىپ, وتقا ماي قۇيىپ جازعانعا ماشىقتانىپ بارا جاتقان ءتارىزدى. جاقسى ادامدار, جاقسىلىق جاسايتىن ادامدار جايلى ءجيى جازساق, جانىمىز جاماندىقتان اۋلاق بولار ەدى» دەيتىن ۇستانىمداعى رەداكتور-جۋرناليستەردەن سونى تالاپ ەتەتىن.
جادىرا شامۇراتوۆا
