جۋىردا قمدب فورۋم وتكىزىپ, وندا يمامداردىڭ اتقاراتىن ءدىني راسىمدەرىنىڭ ءتىزىلىمى مەن قىزمەتتىك مىندەتتەمەلەرىن ايقىندايتىن «جەتى رۋحاني قازىق», «قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ رۋحاني تۇعىرناماسى», «ءدىني راسىمدەر ءتىزىلىمى» اتتى قۇجاتتارى قابىلداندى. وسىنىڭ ءبارى ەلباسىنىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اياسىندا كوتەرىلگەن ماسەلەلەر توڭىرەگىنەن ءوربيدى. قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ توراعاسى, باس ءمۇفتي سەرىكباي قاجى ورازعا وسى رەتتە بىرنەشە سۇراق قويعان ەدىك.
– ەلىمىزدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن 500-دەي يمام جينالىپ قابىلداعان بۇل قۇجاتتاردىڭ ءمان-ماڭىزى نەدە؟
– تۇڭعىش قابىلدانىپ وتىرعان «جەتى رۋحاني قازىق» قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ رۋحاني تۇعىرناماسى» مۇسىلماندى يماندىلىق, وتانشىلدىق, بىلىمدىلىك, اۋىزبىرشىلىك, ەڭبەكقورلىق, مادەنيەتتىلىك جانە ادىلدىك دەگەن جەتى قاسيەتكە شاقىرادى. «ءدىن قىزمەتكەرلەرى اتقاراتىن ءدىني راسىمدەر ءتىزىلىمى» قۇجاتىندا ءدىن قىزمەتكەرىنىڭ ناقتى قۇزىرەتتەرى جازىلعان. «قمدب قۇرىلىمىنداعى ءدىني لاۋازىمدار ءتىزىمى جانە مىندەتتەرى» قۇجاتىندا ءدىني لاۋازىمدار ءتىزىلىمى, اتقاراتىن قىزمەتتەرى, مىندەتتەرى, ت. ب. ناقتى كورسەتىلگەن. وندا دۇنيەگە كەلگەن بالاعا ازان شاقىرىپ ات قويۋدان باستاپ, قايتقان ادامنىڭ جانازاسىن شىعارىپ, حاتىم-قۇران وقۋعا دەيىنگى بۇكىل تارتىپتەرى جازىلعان. تاريحىمىزعا زەر سالساق, «احۋن», «قالپە», «يشان» دەگەن ءدىني لاۋازىمدار بولعان. ولاردىڭ اتقاراتىن ءدىني قىزمەتى ءبىر بولعانىمەن, باعىتى مەن سالاسى ءارتۇرلى. وسى رەتتە ءبىز ءدىني راسىمدەردىڭ ءتىزىلىمىن ازىرلەپ, بەكىتتىك.
– بۇل قۇجاتتار نەگە قاجەت بولدى, زامان تالاپ ەتىپ وتىر ما, قوعامدا قاجەتتىلىك تۋىندادى ما؟
– بۇل – زاماننىڭ تالابىنان, قوعامنىڭ سۇرانىسىنان تۋىنداعان تاريحي قۇجات. 45 تارماقتان تۇراتىن ءتىزىلىم – قوعامعا قاجەتتى ءدىني راسىمدەر. ادامنىڭ ءومىر سالتى ءجيى قۇبىلعان زاماندا رۋحاني قۇندىلىقتار اسا ماڭىزدى. ماقساتىمىز – رۋحاني قۇندىلىقتارىمىزدى, ويلارىمىز بەن ۇسىنىستارىمىزدى ورتاعا سالىپ, بۇدان كەيىنگى ۋاقىتتا قابىلداعان قۇجاتتاردىڭ اياسىندا قوعامدا, جاستار تاربيەسىندە جۇمىس ىستەۋ.
– يمامدار جاساعان ءدىني ءراسىمى ءۇشىن قاراپايىم حالىقتان اقى الادى دەگەن پىكىرلەرگە نە ايتاسىز؟
– ءدىني ءراسىمدى وتكىزۋ كەزىندە ونىڭ قىزمەت اقىسىنا, ياكي بولماسا كورسەتكەن قىزمەتىنە ەشقانداي دا سىياقى, تولەماقى الۋ دەگەن تالاپ تا, تىلەك تە جوق. تۇپكى ماقساتى – ءوز قالاۋىمەن تەگىن وتكىزۋ. ءدىني ءراسىمدى اتقارعان يمام 30-35 مىڭ الادى دەگەن – جاي ءسوز. ناقتى ءبىر يمام 30-35 مىڭ تەڭگە مولشەرىندە تاريف قويىپ, كورسەتكەن ءدىني قىزمەتى ءۇشىن اقشا الاتىن بولسا, وندا ول يمام سول قىزمەتكە لايىقتى ەمەس. ءدىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ بەلگىلى ءبىر تولەماقىسى, ءتاريفى جوق. بولمايدى دا.
– وسى كۇنى ادامدار جۇمىس تابا الماسا دا, جولى بولماسا دا بيلىكتى, جۇيەنى كىنالاپ, سىناۋعا دايىن. ال جەتىستىككە جەتكەن ادامدار قانداي ماسەلە تۋىنداسا دا سەبەبىن تەك وزىنەن ىزدەيدى ەكەن. ءدىن بۇعان نە دەيدى؟
– بولاشاقتان ءۇمىت كۇتكەن ادام اۋەلى پروبلەمالاردى ويلامايدى, كەرىسىنشە, مۇمكىندىكتەردى قاراستىرادى. ءار نارسەنىڭ قايىرىن تىلەپ, مۇمكىندىككە ۇمتىلعان پەندەنىڭ وتكىنشى ماسەلەسى وزدىگىنەن شەشىلە باستايدى. ويتكەنى مۇمكىندىك العى شەپكە شىققان ساتتە ۋاقىتشا قيىندىقتار ەكىنشى ورىنعا ىعىسادى. اقىلدى ادام سىناقتى جاقسىلىققا اينالدىرا بىلەدى. پسيحولوگيادا «ىنساپسىز مەنتاليتەت» دەگەن تۇجىرىم بار. بۇل – ومىردەگى ساتسىزدىكتەردى وزگەدەن كورۋ دەگەن ۇعىمعا سايادى. اينالاداعى ادامداردىڭ عيبراتتى عۇمىرىنان شابىت الا بىلەتىن كىسىدە «پاراساتتى ويلاۋ» پسيحولوگياسى قالىپتاسادى. بەينەلەپ ايتقاندا, بىرەۋدىڭ مەرەيى تاسىپ جاتقاندا, جىگەرى قۇم بولىپ, سەرگەلدەڭگە استە تۇسپەيدى. ونى «نەگە؟» دەگەن ساۋالدان بۇرىن «نەگە بولماسقا؟» دەگەن ويلار ۇمىتىنە قانات بىتىرەدى. ومىردەگى سىناقتى سابىرعا جەڭدىرگەن جان پاراسات بيىگىندە قالا بەرمەك. رۋحاني جان دۇنيەسى باي ادام وسى جولدى تاڭدايدى.
– ءسىز كوپشىلىكپەن كەزدەسكەن سايىن «تولىق ادام» سيپاتىن اشىقتاپ, جۇرەك تازالىعى تۋرالى ايتاسىز. بۇگىنگى ادامنىڭ كوزقاراسىنشا, ەگەر ادامنىڭ ءبىلىمى, قىزمەتى بار, تۇرمىسى ءتاۋىر بولسا ول «تولىق ادام» سانالادى, ال بىراق قوعامدا كەلەڭسىزدىكتەر, جەمقورلىق, قىلمىستىڭ كوبەيۋى ءبىزدىڭ «تولىق ادام» ۇعىمىن تيىسىنشە تۇسىنبەگەندىگىمىزدەن ورىن الىپ وتىرعان جوق پا؟
– ادامنىڭ رۋحاني الەمىن ىشكى رۋحاني جان-دۇنيە جانە سىرتقى امال-ارەكەت دەپ قاراستىرۋعا بولادى. ەكى نەگىز ءوزىنىڭ كوركەم ۇيلەسىمىن تاپقاندا عانا حاكىم اباي مەڭزەگەن «تولىق ادام» دەڭگەيىنە جەتەدى. اللا ەلشىسىنىڭ: «راسىندا, دەنەدە ءبىر كەسەك ەت بار, ول ءتۇزۋ بولسا, قالعان دەنە بۇتىندەي تۇزەلەدى, ول بۇزىلسا, قالعان دەنە تۇگەلىمەن بۇزىلادى. ول – جۇرەك» دەگەن حاديس-ءشاريفىنىڭ پالساپالىق ءمانى – وسى. ادام ءوز ويىن نەگاتيۆ پىكىرگە تولتىرسا, سانا سونىڭ ىقپالىنان شىعا الماي قالادى. قوعامدا كورىنىس تاپقان اجىراسۋ وقيعالارى, سۋيتسيد, بىرەۋدىڭ ارىن تاپتاۋ, ۇرلىق, زورلىق-زومبىلىق, ماسەلەلەرىن شەشۋدىڭ ءبىر عانا قۋاتتى جولى – رۋحى بيىك سانانىڭ قالىپتاسۋى دەپ اتار ەدىم. سانا تۇزەلسە – ادام تۇزەلەدى. ادام تۇزەلسە – قوعام تۇزەلەدى. پەندەنىڭ بويىنداعى يمان-سەنىم – بارشا جاماندىقتىڭ قالقانى. ءبىز وسى باعىتتا جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ, كوبىرەك جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك.
– سوڭعى كەزدەرى يمامداردىڭ جاڭا ءيميدجىن قالىپتاستىرۋ ماسەلەسىنە قاتىستى ايتىلعاندا ءدىن ادامدارى ەلدىك ماسەلەگە كەلگەندە ءۇنسىز قالادى دەپ سىن ايتىلىپ جاتادى.
– ءبىزدىڭ باستى قۇندىلىعىمىز – ەلدىڭ اماندىعى مەن جەردىڭ تىنىشتىعى, بىرلىگى مەن بەيبىتشىلىگى. ءدىن قىزمەتكەرلەرى مۇنى ايتۋدان ەشقاشان جالىققان ەمەس. ويتكەنى پايعامبارىمىز پروگرەسكە ۇندەگەن. دامۋدىڭ جولىن كورسەتكەن. كەرىتارتپا كوزقاراس العا جىلجۋدى تەجەيدى. «وتاندى ءسۇيۋ – يماننان» دەگەن اتالى ءسوز بار. وتباسىن ىزگىلىككە تاربيەلەۋ, ەلدىڭ يگىلىگىنە قىزمەت ەتۋ, تۇراقتىلىق پەن تىنىشتىققا تىلەۋلەس بولۋ, مىنە, وتاندى ءسۇيۋ دەگەن وسىدان باستالادى. راسىندا, حالىققا قىزمەت ەتۋدەن اسقان عازيز نارسە جوق. ارداقتى پايعامبارىمىز مۇحاممەد (وعان اللانىڭ سالاۋاتى مەن سالەمى بولسىن): «ارالارىڭدا ەڭ جاقسىلارىڭ – اينالاسىنا پايدالى بولعاندارىڭ» دەپ قوعامعا شۋاعىن شاشىپ, جاقسىلىعىن جايىپ جۇرەتىن كوپشىل كىسىنىڭ مارتەبەسىن ەرەكشە اتاپ وتكەن.
سۇحباتتاسقان
جادىرا شامۇراتوۆا
