تۋعانىنا بيىل 100 جىل تولىپ وتىرعان اسا كورنەكتى قازاق عالىمى كەمال اقىشەۆ – وتاندىق عىلىم سالاسىنداعى ايرىقشا تۇلعانىڭ ءبىرى. ۇلى وتان سوعىسىنان ورالىسىمەن ارحەولوگيا ماماندىعىن تاڭداپ العان ول وسى باعىتتا كوپ جىلدار جەمىستى ەڭبەك ەتتى. تامىرىن تەرەڭنەن تارتقان اتاقتى لەنينگراد ارحەولوگيا مەكتەبىنىڭ وكىلى بولا وتىرىپ, بارشا ءومىرىن قازاقستاننىڭ كونە تاريحىنىڭ كۇڭگىرت تۇستارىن ايقىنداۋعا ارنادى.
قازاق عىلىمىنىڭ ءبىرتۋار وكىلدەرى, ارحەولوگتار الكەي مارعۇلان, ءابدىماناپ ورازباەۆ تا وسى لەنيگرادتا ماماندانعان بولاتىن. سول ءبىر جىلدارى قازاق ارحەولوگياسىنىڭ تاماشا شوقجۇلدىزى بوي كوتەردى, سۇراپىل سوعىستى دا, ءومىردىڭ باسقا قيىنشىلىقتارىن دا مولىنان كورگەن بۇل ادامدار ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىنداعى جيعان-تەرگەندەرىن تۋعان ەلىنە, ونىڭ رۋحاني بايلىعىن كوركەيتۋگە ارنادى. جوقتى بار ەتكەن, كومەسكىنى جارقىراتقان, قازاقتىڭ اسەم وتانىنىڭ داڭقىن جالپاق الەمگە پاش ەتكەن بۇل وراسان ەڭبەكتى جاي ەڭبەك ەمەس ۇلكەن ەرلىك دەپ ايتۋعا بولادى. بەعازى مەن اقسۋ-ايۋلى, بەسشاتىر مەن ەسىك, وتىرار القابى مەن قاراتاۋ ەسكەرتكىشتەرى سىندى تىم ايگىلى جادىگەرلەر, تولىپ جاتقان باسقاداي كونە ورىندار ەلىمىزدىڭ تاريحىندا قازىر ءوز ورنىن الىپ وتىر.
ارحەولوگيا – عاجاپ ماماندىق. ارحەولوگيالىق ەسكەرتكىش – ەشقاشان وشپەيتىن كاتەگوريا. ايرىقشا ماڭىزدى نىسانداردى بىلاي قويعاندا, قاراپايىمداۋ ەسكەرتكىشتەردىڭ ءوزى ارحيۆ قويناۋىندا ساقتالادى. بۇل ارحەولوگيانىڭ تاريح سالاسىنداعى ءوز ورنىنان شىعادى. تاريح – ادامزات ساناسىنان اجىراماي تۇراتىن كۇش. بولاشاقتى بولجاۋ بىرەن-سارانداردىڭ ەنشىسى, كوبىندە ولاردى فانتاست-جازۋشىلار دەيمىز. ال قالعان ادامداردىڭ بارلىعى وتكەنىنە ۇڭىلەدى. الكەي مارعۇلان 1974 جىلى قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ەۆنەي بۋكەتوۆپەن كەزدەسۋىندە جاستارعا ارناعان سوزىندە «ارحەولوگيا – تاريح عىلىمدارىنىڭ تورەسى» دەپ باعا بەرىپتى. بۇل, اسىرەسە, قازاقستان تاريحىنا تىكەلەي قاتىستى ايتىلسا كەرەك.
كارل بايپاقوۆ 2003 جىلدىڭ تامىزىنداعى ءوز سوزىندە اقىشەۆ تۋرالى «وسىنشاما ىستەردى تىندىرۋ ءبىر ادامنىڭ ومىرىنە تىم كوپ, بۇل ەكى ومىرگە جەتەدى» دەدى. بەعازى, بەسشاتىر, ەسىل, وتىرار, ەسىك… ءتىزىم ۇلكەن جانە ول جورىقشى قولباسشىنىڭ داڭقتى جەڭىستەرىن كوزگە ەلەستەتەدى
ونىڭ زيالىلىعى, قاتاڭداۋ اسكەري مىنەزى, ۇلكەن دە, كۇردەلى ءومىر جولىنداعى ءمىنسىز تازالىعى. عالىم اعانىڭ اتقارعان جۇمىسىنىڭ ءبىر ايرىقشا قىرى – بۇرىن بەيمالىم قازاقستان ارحەولوگياسىنىڭ سول كەزدەگى بۇكىلوداقتىق, ياعني ەۋرازيالىق دەڭگەيگە تەز ارادا كوتەرىلۋىندە. مىنە, وسى تۇستى وتە دۇرىس باجايلاۋ قاجەت سياقتى. وسىلاي وربىتسەك, 1953 جىلى كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىندا ول قولا ءداۋىرىنىڭ وڭتۇستىك ورالعا ارنالعان ۇشتىك كەستەسىن ورتالىق قازاقستانعا ارناپ تەز ارادا نەگىزدەپ بەردى. قازىر قولا ءداۋىرىن زەرتتەۋ جاڭا دەڭگەيدە. ال بىراق, سول جىلدارى بۇل جەرگىلىكتى ماماننىڭ قازاقستانعا ارنالعان العاشقى زەرتتەۋ جۇمىسى ەدى جانە ول ءتيىستى نومەنكلاتۋرالىق دەڭگەيگە باعىتتالدى. قازاقستانداعى اندرونوۆ پەن بەعازى مادەنيەتى العاش رەت ۇلكەن عىلىمي ورتانىڭ تالقىسىنا ءتۇستى.
اندرونوۆ, بەعازى, ساق تاقىرىپتارى كەڭەستىك ارحەولوگيا اۋقىمىنا تەز ەنە الاتىن, سونىمەن قاتار, قازاقستاندى دا تەز تانىتا الاتىن تاقىرىپتار ەدى. بۇل «بۇكىلوداقتىق», دۇرىسىن ايتقاندا, ەۋرازيالىق اۋقىمداعى تاقىرىپتار بولدى. مىنانى ەسكەرۋ كەرەك, ارحەولوگيادا «جاقسى», «ناشار» تاقىرىپتار بولمايدى. ماسەلە سول جىلدارداعى ارحەولوگيا عىلىمىنىڭ دامۋ بارىسىنداعى «كولەمدى» تاقىرىپتاردا بولىپ وتىر. ول ءوزى كورىنىپ-اق تۇر. بۇكىل قازاقستاندى وراپ الىپ جاتقان, قازاقستانعا جاپسارلاس رەسەي اۋماعىنداعى وڭتۇستىك ورال, باتىس سىبىرگە كەڭ تارالعان قولا ەسكەرتكىشتەرىن, ونىڭ ىشىندە اندرونوۆ, بەعازىنى زەرتتەۋ مەن ول ماتەريالداردى سويلەتۋدىڭ وزەكتى بولماۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. ساق تاقىرىبى, ونىڭ اۋقىمدىلىعى مەن ماڭىزى دا ەرەكشە دالەلدى قاجەت ەتپەيدى, ارينە. بۇل – كارپاتتان ەنيسەيگە, وردوسقا دەيىنگى اۋماقتى الىپ جاتقان ەسكەرتكىشتەر تاقىرىبى, ەۋرازيالىق سكيفولوگيا دەگەن عالامات عىلىم. عالىم اعا مەن ونىڭ ارىپتەستەرىنىڭ سول جىلدارداعى كوتەرگەن ماسەلەلەرى وسىنداي اۋماقتاردى قامتيتىن پىكىرتالاستار مەن تالقىلار دەڭگەيىنە شىقتى. قازاقستان جەرىندە وسى ەسكەرتكىشتەردىڭ كەڭ تارالعاندىعى بەلگىلى, بۇلار ءوزى – كونە قازاقستاننىڭ بەت-بەينەسىن بەرەتىن باستى نىشاندار. وسى تۇرعىدان قاراعاندا, العاشقى وتاندىق عالىمدارىمىزدىڭ بۇلاردى اتتاپ كەتە الماعانى دا بايقالىپ وتىر. ياعني, تابانداتىپ ايتقاندا, ماسەلە ول عالىمداردىڭ ءدال وسى كوتەرىڭكى تاقىرىپتاردى تاڭداپ العانىندا دا ەمەس, ولاردى بيىك دەڭگەيدە تانىتا, «سويلەتە» العانىندا دەپ ناقتىلاپ قويعان دۇرىس بولار.
ازاماتتىڭ بەلگىسى جاۋاپكەرشىلىكتى سەزىنۋدەن باستالادى دەگەن ءسوز, ارينە, شىندىقتان تۋعان. 1970-جىلدارى قازاقستان ارحەولوگياسى سۋىرىلىپ الدىڭعى دەڭگەيگە شىقتى. ال بۇل بەتبۇرىستىڭ نەگىزى ايتىلىپ وتىرعان 1950-1960-جىلدارى قالانعان بولاتىن. قازاقستاننىڭ قولا مادەنيەتى تانىمال بولدى, ساق ەسكەرتكىشتەرى كەڭىنەن اشىلدى. تاس ءداۋىرىنىڭ پەردەسى سىرىلدى. العاشقى «ارحەولوگيالىق كارتا» جارىق كوردى. قالا مادەنيەتى بىرەن-ساران سيپاتتاۋلاردان كولەمدى, ۇلكەن تاقىرىپقا اينالدى. بۇل وتىرارعا تۇتاس ەكسپەديتسيانىڭ جاساقتالۋىنا اكەلدى. «التىن ادام» قازاقستان عىلىمى مەن مادەنيەتىن جالپاق الەمگە پاش ەتتى. الىس-الىس جۇرتتارمەن تەرەزەسى تەڭ قازاقستان ارحەولوگيا مەكتەبى قالىپتاستى. وسىنىڭ بارلىعىن تۇتاستاي العاندا, اراسىنان ارحەولوگ كەمال اقىشەۆتىڭ ۇيىمداستىرۋ مەن زەرتتەۋدە ەڭبەگى سىڭبەگەن جەرىن, جىگىن تابا المايمىز.
كەمال اقىشەۆتى العاش رەت 1987 جىلى قىركۇيەك ايىندا كوردىم. بۇل كەزدە «العاشقى قاۋىم ارحەولوگياسى» ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەدى, مەن وسى بولىمگە جۇمىسقا قابىلداندىم. ناقتىسىن ايتساق, وسى ءبولىمنىڭ قۇرامىندا «الماتى جاڭا قۇرىلىستار ەكسپەديتسياسى» دەگەن توپ بولدى, جەتەكشىسى بەكەن نۇرمۇحانبەتوۆ, وسىندا كىردىم. بۇرىنعىسىن تەك ەستىپ بىلەم, كەمال اقىشەۆتىڭ وسى جىلدارى وتە ءجيى ارالاسقان ادامدارىنىڭ ءبىرى بەكەن نۇرمۇحانبەتوۆ ەدى. مەن بەكەڭ توڭىرەگىندە كوپ بولدىم, وسى جاعداي ارقىلى كەمال اعا تۋرالى دا كوپ ەستىدىم. ول كىسىمەن جيىرەك ارالاستىرعان تاعى ءبىر ادام – مارال قالىمجانقىزى. جانە ونىڭ داستارحانى. ءبىز تۇراتىن جاتاقحانا كەمەكەڭ ۇيىمەن كورشىلەس. مارال جەڭگەيدىڭ ارقاسىندا ول ۇيدە ارحەولوگتاردىڭ وتىرىستارى ءجيى وتەتىن بولدى.
2000 جىلى كەمال اقىشەۆ استاناعا اۋىستى. ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە قازىر شيراق جاس عالىم ۇلان ۇمىتقاليەۆ باسقارىپ وتىرعان كافەدرانىڭ ول تۇستا اتاۋى باسقاشا, سوعان قىزمەتكە كىردى. ءبىرازدان سوڭ عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى ۇيىمداستىرىلدى, بۇگىندە ول عالىم اعانىڭ اتىنداعى ارحەولوگيالىق ينستيتۋت بولدى. مارال حابدۋلينانىڭ جەتەكشىلىگىمەن سەرعازى ساكەنوۆ, الەكسەي سۆيريدوۆ سىندى ءبىر توپ جاس مامان ناتيجەلى جۇمىس ىستەپ وتىر. ولار العاشقى ستۋدەنتتىك قازبالارىنا كەمال اعاعا ەرىپ بارعانىن, سول كىسىنىڭ ىقپالىمەن ماماندىق تاڭداعانىن ايتۋدا – ءبارى اينالىپ, ءوز ورنىنا كەلەدى دەگەن وسى شىعار. وسىعان قاراپ وتىرساق, كەمال اقىشەۆتىڭ ءوز ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىندا تاعى ءبىر اسا ماڭىزدى شارۋانى تىندىرىپ شىققانىن, اتاپ ايتقاندا, ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىندە تاعى ءبىر ارحەولوگيالىق ورتانى قالىپتاستىرىپ كەتكەنىن بايقايمىز. «ازاماتتىڭ قادىرىن جاقىنى بىلمەس, جات بىلەر» دەگەن ءسوزدى ەسكىشىل جامان شالداردىڭ ايتقانى دەپ قابىلدايىق بۇل تۇستا. كەمال اقىشەۆتى ارحەولوگياداعى قاتارلاستارى مەن تەتەلەس ارىپتەستەرى بولسىن, جاستارى بولسىن, قادىرلەمەدى دەپ ايتا المايمىز. ينستيتۋتتاعى ورنى بولەك بولاتىن. قازاق ۋنيۆەرسيتەتىندەگى ۇزەڭگىلەسى ۋاحيت شالەكەنوۆ باستاپ, سايدەن جولداسباەۆ, ماديار ەلەۋوۆ, ابدەش تولەۋباەۆ, نۇرتازا الدابەرگەنوۆ سىندى ىنىلەرى قاتتى قۇرمەتتەدى. وبلىستارداعى مامان ارحەولوگتار, جەر-جەردەگى ءتۇرلى سالاداعى عالىمدار ءىلتيپاتىن ءبىلدىرىپ ءجۇردى. كەڭەسىن تىڭدادى. قازاقي ادامنىڭ سالتىندا جاسى ۇلعايعان تۇستا ءوز تىندىرعاندارىنىڭ انا-مىنا ءبىر جەرلەرىنە كوڭىلى تولماۋى دەگەن بولادى. وكىنىش دەگەن باسقا نارسە. مەنىڭ ويىمشا, كەمال اقىشەۆتىڭ وكىنىشى بولعان جوق سياقتى. تەك, 1990-جىلدارى ءبىر ۇيات جاعداي ورىن الدى. بۇل كەمال اقىشەۆتىڭ عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەلىگىنە وتپەي قالۋى ەدى. ارىپتەسىمىز مۇقتار قوجا استانادا جۋىردا شىققان جيناقتا وسى وقيعانى دۇرىس اتاپ ءوتىپتى. زەينوللا ساماشەۆ تا وسى جايتتى قاتتىلاۋ تۇردە ايتىپ وتىر. بىراق, ورىندى. كەمال اقىشەۆ سىرتقا ەشنارسە كورسەتپەگەنىمەن, بۇل ءوزى ادامدار ءالى دە ۇمىتپايتىن تىم ىڭعايسىز جايت بولىپ ەدى. ارحەولوگ كەمال اقىشەۆتىڭ جانىندا ۇزاق جىلدار بويى كوپ جۇرگەن ادامداردىڭ قاتارىنا مەن جاتپايمىن. ءبىز كەلگەن تۇستا ونىڭ جاسى ۇلعايعان بولاتىن, ال بۇل كەزدە قازاقي ادامنىڭ سالتىندا تابيعي مىنەز بەن جۇرە كەلە قالىپتاسقان مىنەزدىڭ قىر-سىرى نەعۇرلىم اشىلىپ كورىنە باستايدى. ءبىراز نارسەنى وسى تۇستا پايىمداعان شىعارمىز. ونىڭ ناعىز قاتالداۋ كەزى ەرتەرەكتە بولعان شىعار دەپ ويلايمىن جانە دە ول عىلىمداعى, قىزمەتتەگى قاتالدىق بولار. ونىڭ اياعىن كورىپ قالدىق. باسقا تۇستاردا ءبىز كورگەن اقىشەۆ ونشا قاتال ەمەس-ءتىن. از ءسوزدى, جيناقى, پىكىرىن بەتكە تۋرا ايتادى, ونى كوردىك. جاقسى ءازىلدى دۇرىس كورەتىن. بىردەڭەلەردى ەسكە تۇسىرە بەرمەيتىن, تەك, ول تەز ايتىلاتىن قىزىقتى, كۇلدىرگى جايتتار بولسا, ءجونى باسقا. حالىقتىڭ تاعدىرى, ۇلت دەگەن سەكىلدى, كوبىنە جالعان قامقورلىققا باعىتتالاتىن اڭگىمەلەردى ەستىگەن ەمەسپىز. سول سياقتى, بىرەۋلەردى سىرتىنان ءسوز قىلعانىن دا ەستىمەدىك. ۇزاققا سوزىلاتىن, اراسىندا ءبارى قوسىلىپ ولەڭ ايتاتىن ونىڭ وتىرىستارى ەرەكشە قۇبىلىس ەدى. سول كەزدە ارىپتەستەرىنىڭ ورتاسىندا, ۇستەلدىڭ باسىندا وتىراتىن ول الدەبىر جورىق كوسەمىنە, اسكەري قولباسشىعا ۇقساپ كەتەتىن. مۇنى بەكەن اعا, ت.ب. كىشى ارىپتەستەرى بىلاي شىعا, ءوز ورتالارىندا قايتالايتىن, بىراق, ارينە, ءبارى ۇقساعانىمەن, كەمال اقىشەۆتىڭ ءرولى شىعا قويمايتىن. جالپى, كەيبىر كيىم كيۋ, ءجۇرىپ-تۇرۋ, تاعام تۇرلەرىن ۇناتۋ سياقتىلاردان وعان كىشى ارىپتەستەرى شامالى ەلىكتەيتىنىن بايقاعان ەدىم, بىراق, ولار وزدەرى ونى اڭعارمايتىن. اسكەري مىنەز, قاتالداۋ ۇستانىم دەگەننەن شىعادى. كەمال اقىشەۆتىڭ ءوز ەسىمى دە وسى بەينەگە كەلەتىن ەدى. ءبىز كەيدە كەمەل دەپ تە جازىپ ءجۇرمىز. راسىندا عالىمنىڭ دۇرىس اتى – كەمال. وسى ات عالىمعا مۇستافا كەمال پاشا اتاتۇرىكتىڭ قۇرمەتىنە بەرىلگەن. مۇستافا بۇل اۋلەتتە بار, ول – ارحەولوگ كەمال اقىشەۆتىڭ ارعى اتاسى. ءبىلىمدى, زيالى وسى ورتادا ازيا ەلدەرىندەگى اتاقتى, قۇرمەتتى ادامداردىڭ ەسىمدەرى ءجيى بالاعا قويىلىپ وتىرعان. ال ەندى تۋرا كەمال ەسىمىنىڭ تاڭدالۋى ول تۋعان 1920-جىلدارداعى تۇركياداعى اتاقتى وقيعالارعا تىكەلەي بايلانىستى بولۋى كەرەك. حح ع. باسىندا قازاق زيالىلارىنىڭ اراسىندا يسلامشىلدىقپەن قاتار, تۇرىكشىلدىك يدەيالارى دا كەڭ تارادى. قازاق قانا ەمەس, باشقۇرت, تاتار وقىمىستىلارى بۇعان ءبىرشاما دەن قويدى. ال ەندى اقىشەۆ دۇنيەگە كەلگەن 1924 جىل ناقتى وسى مۇستافا كەمال پاشانىڭ اتى قاتتى دۇرىلدەپ تۇرعان كەز بولاتىن. ويرانى شىققان وسمان يمپەرياسىنىڭ ورنىندا اسكەري باسشى كەمال پاشا جاڭا تۇرىك رەسپۋبليكاسىن قۇرىپ جاتتى. اسا ماڭىزدى رەفورمالاردى تىكەلەي جانە قاتالداۋ تۇردە ەنگىزگەن ونىڭ اتاعى جالپى تۇرىك الەمىنە كەڭىنەن تارادى. تۇرىكشىلدىكتى وقىپ, ءبىلىپ وتىرعان زيالى قازاقتار بۇعان ەرەكشە ءمان بەرىپ, قىزىعا قاداعالاپ وتىردى. مىنە, وسى تۇستا دۇنيەگە كەلگەن اقىشەۆ كەمال ءوز ەسىمىن الدى دەپ ويلايمىن. جالپى, كەمال ءالى دە سيرەك كەزدەسەتىن ەسىم, ال ول كەزدەردە بولا دا قويعان جوق. مەن شوشاڭداپ بىردە وسىنى وزىنە ايتىپ سالىپ ەدىم, جالت قارادى دا, «ءاي, سەن وسى ءبارىن بىلەسىڭ» دەدى. دۇرىس, نەمەسە تەرىس دەگەن جوق. جاقتىرماعانداي بولىپ ەستىلدى. بىراق, ول كىسى اتالارى, جانۇياسى جايلى جاق اشپايتىن. ەشقاشان, ەشكىمگە. بىردە بەسشاتىردا بەكەڭ, قوجاقوۆ داۋلەت ۇشەۋمىز بوس تۇرعان قاراۋىل ءۇيىنىڭ ءبىر بولمەسىندە جەكە وتىرىس جاسادىق. ءبىرازدان سوڭ بەكەڭ, ويىندا ەشتەڭە جوق, «اق سيساعا» سالدى. ءبىز قوسىلعامىز جوق, جارباڭداپ, وزىمىزشە كوتەرمەلەپ وتىردىق. ءانشىمىز «شورماننىڭ مۇستافاسىنىڭ اتىن العان» جەرىن ەكىنشى قايتالاعاندا, كورشى بولمەدەن اقىشەۆتىڭ قاتقىلداۋ داۋىسى ەستىلدى: «ءاي, بەكە, وسى مۇستافانى قويا تۇر!». جىم بولدىق. ارتىنشا شاينەك, كەسەنى كوتەرىپ تىسقا اتىلدىق.
كەمال اقىشەۆ – ءوز ءداۋىرىنىڭ ادامى. ول ءداۋىر كەلمەسكە كەتكەنىن ەسكەرسەك, مۇنداي ادامداردىڭ ەندى بولمايتىنىن دا تۇسىنە الامىز. كەمال اقىشەۆ ءوزىنىڭ بۇكىل قىزمەتى, بولمىسى, مىنەزى, ءتارتىبى جاعىنان كەڭەس ءداۋىرى عىلىمىنىڭ وكىلى بولدى. ونىڭ ار جاعىندا بۇركەمەلەنگەن قازاقي تابيعاتىن بىرەۋ كورە العان شىعار, ال بىرەۋ كورمەگەن شىعار. ال ەندى بىرەۋ ونى كورگىسى دە كەلمەگەن بولار. كىشكەنتاي كۇنىندەگى قيىندىقتار, سوعىس, اسكەري ءتارتىپ وعان قاتتى اسەر ەتكەن بولىپ تا كورىنەدى, وسىدان با, كەمال اقىشەۆ قالعان ومىرىندە ەشكىمنەن دە, ەشتەڭەدەن دە تايسالماي, قورىقپاي وتكەن سەكىلدى. جالپى مۇنداي ءومىر ادام بالاسىنا سيرەك بەرىلەتىن شىعار. كارل بايپاقوۆ 2003 جىلدىڭ تامىزىنداعى ءوز سوزىندە اقىشەۆ تۋرالى «وسىنشاما ىستەردى تىندىرۋ ءبىر ادامنىڭ ومىرىنە تىم كوپ, بۇل ەكى ومىرگە جەتەدى» دەدى. بەعازى, بەسشاتىر, ەسىل, وتىرار, ەسىك… ءتىزىم ۇلكەن جانە ول جورىقشى قولباسشىنىڭ داڭقتى جەڭىستەرىن كوزگە ەلەستەتەدى. ەمما ۋسمانوۆا ونى ارحەولوگيانىڭ گەنەرالى دەپ اتادى. ادەمى تەڭەۋ. كەمال اقىشەۆ – سونشاما جەتىستىكتەرىن كورە تۇرىپ, ولارعا تويماي كەتكەن عالىم. مۇنىڭ ءبارى وعان از بولىپ كورىندى مە دەپ ويلايمىن.
ارمان بەيسەنوۆ,
تاريح عىلىمدارىنىڭ
كانديداتى, ارحەولوگ
