جاقىندا ارقادا قازا بولعان ادامدى جەرلەۋ راسىمىنە قاتىستىم. سىردىڭ ازاماتى رەتىندە تالقىعا سالار وي ءتۇيىپ, ءدىن ماماندارىمەن تىلدەستىم. ايتپاعىم, «قوناقاسىنىڭ» ءمانى مەن ماعىناسىن دۇرىس تۇسىنبەي, ازالى شاڭىراققا ءجونسىز سالماق سالىپ ءجۇرمىز-اۋ وسى!
دوسىمنىڭ اكەسى قايتىس بولعانى تۋرالى حابار كەلدى. رۋحاني دەمەۋ بولۋ ءۇشىن ۇيىنە باردىق. بىراق تاپپادىق. مەيرامحاناعا كەتىپتى. قوناقاسىن ۇيىمداستىرۋ شارۋاسىمەن. بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا مەيرامحاناعا بارىپ, كوپپەن بىرگە استا بولدىق. ءالى اكەسى جەر قويناۋىنا تاپسىرىلعان جوق. قۇران وقىلىپ, دۇعا باعىشتالمادى. ۇستەل باسىندا بوس وي, داۋرىقپا ءسوز كوپ. كىشىسى دە, ۇلكەنى دە ساقا ساياساتكەر سىندى ءسوز ساپتايدى…
ەرتەسىنە اعامىزدىڭ جانازا نامازى وقىلىپ, جەر قويناۋىنا تاپسىردىق. تاعى دا مەيرامحانادا داستارقان جايىلىپ, مارقۇمنىڭ رۋحىنا ارنالىپ قۇران وقىلىپ, دۇعا باعىشتالدى.
ەكى جىلقىنىڭ ەتىن ەكى اسقا ارنادى. اكەسىنەن نەسىن ايايدى. جاقسى عوي! بىراق ەلدىڭ بارلىعى ەكى رەت اس بەرۋگە الەۋمەتتىك جاعدايى جەتە مە؟ ماسەلە وسىندا. جالپى «قوناقاسى» دەگەن نە, قايدان, قالاي كەلگەن جورالعى؟ ءدىني ءمان-ماڭىزى بار ما؟
قازاق ەنتسيكلوپەدياسىندا «قوناقاسى – قوناققا ارنالعان ءدام, ءمازىر. ءداستۇرلى قازاق قوعامىندا ۇيگە توسىن كەلگەن نەمەسە ارنايى شاقىرىلعان قوناقتىڭ قادىر-قۇرمەتىنە, جاس مولشەرى مەن تۋىستىق قاتىناسىنا قاراي سويىلعان مالدىڭ مۇشەلەرىنەن سىباعالى تاباق تارتادى» دەپ كورسەتىلگەن. ياعني ۇيگە كەلگەن قوناققا قۇرمەت كورسەتۋ ءداستۇرى.
ال ازالى ۇيدەگى قوناقاسىنىڭ ءمانى نەدە؟ سونىڭ باسىن اشىپ الايىق. قايتىس بولعان ادامنىڭ اعايىن-تۋىسى مەن قۇدا-جەكجاتى جينالىپ, ءماسليحات قۇرىپ, جەرلەۋ ءراسىمى مەن اس بەرۋدى وتكىزۋ تۋرالى پىكىرلەسەتىن. وسى ساتتە قوناقتارعا قازان كوتەرىلىپ, اس بەرىلەدى. مىنە, «قوناقاسى» دەگەنىمىز ناق وسى! ەرتەرەكتە اتپەن بىرنەشە تۇندىك جەردەن كەلگەن اعايىن مارقۇمنىڭ جەتىسىن وتكىزىپ قايتاتىن. وسى قوناقتارعا دا بەرىلەتىن استى «قوناقاسى» دەيدى.
بۇدان تۇيەتىنىمىز, قازىرگى قوناقاسى ءوزىنىڭ العاشقى فۋنكتسياسىن وزگەرتىپ, ازالى ۇيگە الەۋمەتتىك تۇرعىدا سالماق سالۋعا بۇرىلدى. ءبىز بۇل تۋرالى قمدب شاريعات جانە ءپاتۋا ءبولىمىنىڭ مامانى مەدەت قۇرساقوۆتان سۇرادىق.
– دۇنيە سالعان كىسىگە ساۋابى ءتيسىن دەگەن ماقساتتا بەرىلەتىن استى «قۇدايى اس» دەپ اتايدى. مۇنداي اس قايتىس بولعان كىسى اللانىڭ راقىمى مەن كەشىرىمىنە بولەنۋ ءۇشىن وتكىزىلەدى. مۇنىمەن قوسا قازاق حالقىنىڭ داستۇرىندە قۇدايى استىڭ وڭىرلەرگە ءتان ساداقا, جابدىق, بەرەكە جيناۋ, حاتىم وتكىزۋ جانە تاعى باسقاسى قالىپتاستى.
ءداستۇرلى ءدىني ءجون-جورالعىلاردى شاريعي ءھام عىلىمي تۇرعىدان سارالاپ جۇزەگە اسىرۋ – ۋاقىت تالابى. قوعامدا كورىنىس تاۋىپ وتىرعان, شاريعات پەن داستۇرگە سايكەس كەلمەيتىن «جورامالى» باسىم, پايداسىنان زيانى كوپ ادەتتەردىڭ ەل اراسىندا ەتەك جايۋى الاڭداتادى. ءدىني ءمانى, رۋحاني ماعىناسى جوق «قوناقاسىنى» سوعان جاتقىزۋعا بولادى, – دەدى مەدەت قۇرساقوۆ.
راس, قوناقاسىندا مارقۇمنىڭ رۋحىنا ارنالىپ قۇران وقىلىپ, اقىرەتى ءۇشىن پايداسى بولماسا, وندا بۇل جورالعىنىڭ قاجەتى نەدە؟ الدە جۇرتتان ۇيات بولادىنىڭ كەيپى مە؟
ەل اعاسى, ەلوردالىق قۇتتىبەك اليەۆ: «قوسشى قالاسىنا اسقا باردىم. دوسىمدى قاتاردان تاپپادىم. سويتسەك, جايىلىمداعى جىلقىسىن ىزدەپ كەتىپتى. كۇن سۋىق بولعاندىقتان مال ىقتاپ كەتكەن-اۋ. كەشتەتىپ كەلدى. ابدەن قالجىراپ, شارشاعان. كوڭىل ايتىپ, رۋحاني دەم بەرۋگە تىرىستىق. بىراق ونىڭ بار ويى دالاداعى جىلقىسى بولدى. اكەسىنە ارنالعان اسقا جىلقىنى مۇشەلەپ تاراتۋدى ۋايىمداپ وتىردى. جاقىنىنىڭ و دۇنيەلىك بولعانىنا ىشتەي قايعىرعانمەن, وسى دۇنيەلىك ماسەلەلەر الاڭداتىپ, كوڭىل ايتىپ كەلۋشىلەرگە دۇرىس ءمان دە بەرە الماي وتىرعانىن ىشتەي سەزدىم. سوندىقتان بۇگىندە ەسكە الۋ ءىس-شارالارىن شاريعات زاڭدارى مەن سالت-ءداستۇر بويىنشا رەتتەۋ ماڭىزدى» دەدى.
دۇرىس ايتادى, شاريعاتتا «جەڭىلدەتىڭدەر, اۋىرلاتپاڭدار, سۇيىنشىلەڭدەر, قورقىتپاڭدار!» دەگەن بار. استا-توك اس بەرۋ وسى قاعيداعا قايشى كەلەدى. ادەت-عۇرىپتار مەن راسىمدەر رەتتەلمەسە, جىل وتكەن سايىن بۇل الەۋمەتتىك قيىندىق تۋعىزىپ, قوعامدىق تەپە-تەڭدىكتى بۇزۋى ابدەن مۇمكىن.
وزبەك, دۇنگەن, ۇيعىر جانە تاعى باسقالارى كىسىسى قازا بولعاندا ءۇش كۇنگە دەيىن قازان كوتەرىپ, اس پىسىرمەيدى. اس بەرگەن جاعدايدا ىسىراپشىلدىققا جول بەرمەيدى. قوناقاسى دەگەن ولاردا مۇلدەم جوق. سىرتتان كەلگەندەرگە كورشىلەرى داستارقان جايىپ, اس-سۋ بەرەدى. ال بىزدە قازا بولعان ءۇيدىڭ اۋىرتپالىعىن ءبولىسۋدىڭ, ۋايىمىن كوتەرۋدىڭ ورنىنا ولاردى الەك-سارساڭعا سالىپ, جىلقى سويعىزىپ, بازارعا جۇگىرتىپ قويادى.
5-6 جىل بۇرىن تۇركىستان قالاسىندا تۇراتىن دوسىمنىڭ اناسى قايتىس بولدى. قىزمەت كورسەتۋ ماقساتىندا قارالى ۇيگە باردىق. سوندا بايقاعانىمىز, مارقۇمدى جەرلەپ كەلگەننەن كەيىنگى اسقا ءبىر قويدىڭ ەتىن كادەگە جاراتىپ, قۇران باعىشتادى.
قازىر قوناقاسىن توي دارەجەسىنە كوتەرىپ, مەيرامحانادا 300-500 ادامعا داستارقان جايىپ, استا-توك اس ءمازىرىن ۇسىناتىن بولدى. داستارقاندا نە جوق دەيسىز, ەتكە تويىپ, قىمىز ءىشىپ, الما-ورىك جەپ, شايمەن ءشولىن قاندىرادى. سوندا قوناقاسى قارىن تويدىراتىن جورالعىعا اينالعانى ما؟
– قايتىس بولعان كىسىنىڭ اتىنان اس بەرۋ يسلام شاريعاتىندا مىندەتتى تۇردە اتقارىلۋى ءتيىس پارىز امالدارىنا جاتپايدى. اتقارىلماعان جاعدايدا, ەشبىر ادام كۇنا ارقالامايدى. الايدا جۇرتقا تاماق تاراتۋدىڭ ساۋاپتى ءىس ەكەنى قۇران اياتتارىندا جانە حاديستەردە ايتىلعان. دىنىمىزدە «مىندەتتى تۇردە قارىزدانىپ نەمەسە وزىڭە قاجەتتى قارجىڭدى جۇمساپ, قايتىس بولعان كىسىگە ارناپ ءىرى قارا مال سويىپ, ساداقا بەر» دەگەن ۇكىم جوق. ساداقا, قۇدايى اس بەرگەن جاعدايدا ىسىراپقا جول بەرمەگەنى دۇرىس, – دەدى قمدب شاريعات جانە ءپاتۋا ءبولىمىنىڭ مامانى ەلبەك تاسبولاتۇلى.
