اقشام…
جۋرناليستيكانى قىزىل ديپلومعا ءبىتىرىپ, جۇمىسقا دەگەن قۇلشىنىس ۇرىپ تۇرعان شاق. استاناعا بارۋ ارمان! جاسپىن. بىردەن تەلەۆيدەنيەگە بارعىم كەلەدى. قازىر ويلاسام كۇلكىلى. بالالىق شىعار.
قازاق الا-كولەڭ اقشامدا جاعالاسىپ نارسە ىستەۋگە بولمايدى دەپ جاتادى… ىرىم بار.
مەن ءۇشىن بىراق اقشام كاسىپتە العاشقى ءساتتى باسپالداق بولدى.
ايتپاعىم, «استانا اقشامى» ەلوردانىڭ بارلىق تىنىس-تىرشىلىگىنەن, بولمىسىنان حابار بەرەتىن باسىلىم. ءبىز سوزبەن ايتقاندا ايناسى. جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىن ءدال وسى باسىلىمدا قىزمەت ىستەيمىن دەگەن ءۇش ۇيىقتاسام تۇسىمە كىرمەپتى. بۇيىرعانى شىعار….
جۋرناليستيكانى قىزىل ديپلومعا ءبىتىرىپ, جۇمىسقا دەگەن قۇلشىنىس ۇرىپ تۇرعان شاق. استاناعا بارۋ ارمان! جاسپىن. بىردەن تەلەۆيدەنياعا بارعىم كەلەدى. قازىر ويلاسام كۇلكىلى. بالالىق شىعار.
جالپى وسى سالاعا كەلەتىن جاستاردىڭ ءبارى جۋرناليستيكانى تەلەۆيدەنيا دەپ ويلايدى. تەلەجۇرگىزۋشىلەرگە قاراپ, ارماندايدى. بالا كەزىمدە اكەممەن بىرگە رابيعا امانجولوۆا مەن بايان سەكەرباەۆانى كوپ كورەتىنمىن. جاڭالىقتى تۇسىنبەيمىن, بىراق ەكەۋىنىڭ داۋسى ادەمى. اكەم مارقۇم بىرەۋىن «قارا, ەكىنشىسىن اق بايان» دەيتىن. سول باياندارعا قاراپ ەلىكتەدىم بە, ايتەۋىر, كەيىننەن جۋرناليستيكانى تاڭدادىم. دەگەنمەن ناعىز جۋرناليستيكا «استانا اقشامى» ەكەنىن كەيىن ءبىلدىم…
وقۋ بىتىرگەن جىلى اكەم قايتىس بولدى. ۇزاق اۋىرىپ جۇرگەن. ءبىراز ۋاقىت ەسەڭگىرەپ قالدىم… انامنىڭ قاسىندا بولىپ, تەك 2007 جىلى قىستىڭ قاقاعان ايازىندا ەلورداعا كەلدىم. جۇمىس ىزدەدىم. جاس, تاجريبەسى جوق ماماندى ەشكىم مەنسىنسىن بە؟…تەلەۆيدەنيا ءتىپتى ارمان ەكەنىن ۇقتىم… سول جىلى كيىمىم جۇقا بولدى ما, الدە بوتەن قالا, جات ءومىر, جان بالاسىنان جىلۋ ىزدەدىم بە, ايتەۋىر استانا قاتتى سۋىق سياقتى بولىپ كورىنەتىن. دىردەكتەپ توڭىپ جۇرگەن ساتتەرىم قاتتى ەسىمدە قالىپتى. ال قازىر نۇر-سۇلتاننىڭ قىسى بولەكتەۋ…
مەن جۇمىس ىزدەي كەلگەن جىلى «استانا اقشامىندا» ۇلكەن وزگەرىستەر بولىپتى. باس رەداكتورلىققا نۇرتورە ءجۇسىپ كەلگەن. شىنى كەرەك, العاشىندا تەلەارنا, ودان كەيىن كەز كەلگەن جۇمىس بولسا ەكەن دەپ ءجۇرىپ گازەتكە كەزدەيسوق جولىقتىم. باسشىلىققا نۇرتورە اعانىڭ جاڭا كەلگەنىن دە بىلمەدىم.
ال العاشقى جۋرناليستيكاعا جولدامانى ماعان باۋىرجان وماروۆ بەردى. ەسكى بالاباقشا عيماراتىنىڭ ىشىنە كىرىپ, ەكىنشى قاباتقا كوتەرىلدىم. باس رەداكتوردىڭ ورىنباسارى باۋىرجان وماروۆتىڭ كابينەتىنە كەلىپ, اقىرىن ەسىك قاقتىم. ار جاقتان «كىرىڭىز» دەگەن زور داۋىس شىقتى. ەسىكتى قورعاشتاي اشىپ, «سالەمەتسىز بە؟» دەپ امانداستىم. «جۇمىس ىزدەپ جۇرگەن ەدىم» دەپ قولىمداعى بار بەتكە ۇستارىم قىزىل ديپلومىمدى ۇسىندىم. باۋىرجان اعا ديپلومدى اشىپ, باسىنان اياعىنا دەيى شولىپ شىقتى. «5-كە» ءبىتىرىپسىڭ عوي؟» جاقسى ەكەن… ءجون سۇرادى. قازىر ەسىمدە قالماپتى, نەدەن باستالعانىن بىلمەيمىن, باۋىرجان اعانىڭ ءبىر سۇراعىنا جاۋاپ بەرە الماي كوزىم جاساۋراپ, اۋزىما وكسىك تىعىلدى….
- نەگە جىلايسىڭ؟
- جۋىردا, اكەم قايتىس بولعان ەدى….
- ءومىر بولعان سوڭ نەشە ءتۇرلى جايت بولادى. ءبارىمىز دە ءبۇتىن ەمەسپىز…. بىراق جۋرناليست جاسىق بولماۋ كەرەك. جۋرناليست بولۋ ءۇشىن ۇلكەن قايسارلىق قاجەت! ءبۇيتىپ جىلاساڭ, قايتىپ جۋرناليست بولاسىڭ؟- دەگەنى…..
ۋنيۆەرسيتەتتە ءجۇرىپ ءتورت جىل ەمتيحان تاپسىرعاندا ءدال وسىنداي كۇيدە بولماپپىن. ەشتەڭە دەپ جاۋاپ بەرە المادىم… باۋىرجان اعانىڭ مىسى باسىپ بارادى… ءۇنسىز باسىمدى يزەپ, كوزىمنىڭ جاسىن ءسۇرتتىم. ءدال قازىر اعا «سەن سياقتى جاسىق جۋرناليستەر بىزگە قاجەت ەمەس» دەپ شىعارىپ سالاتىنداي كورىندى. شىندىعىندا سونشالىقتى جاسىق تا ەمەسپىن. بىراق سول ءبىر جىلى مەنەن جاسىق, مەنەن جىلاۋىق ادام جوق بولاتىن. ءارى ۇلكەن ورتا كورمەگەن بالالىعىم مەن ۇياڭدىعىم دا باۋىرجان وماروۆتاي ازاماتتىڭ الدىنا قالاي كىرۋ كەرەكتىگىن دە ويلاندىرماپتى. الايدا, سول ويلانباستان اشقان ەسىگىم مەنىڭ بۇكىل بولاشاعىما جول اشتى…
باۋىرجان وماروۆ مەنىڭ قىزىل ديپلومىما قاراپ, قالامۇشتاۋىمنان عاجاپ دۇنيە كۇتتى. سول ەكپىنمەن نۇرتورە جۇسىپكە كىرىپ, «ە.بوكەتوۆ اتىنداعى وقۋ ورنىن ەرەكشە ءبىتىرىپتى, كورسەك قالاي بولادى ەكەن؟» دەپ رۇقسات الىپ شىقتى. ماعان تاپسىرما بەردى. «بالەنباي دەگەن اكادەميك 70-كە تولىپتى, سول كىسىدەن بارىپ سۇحبات الىپ كەل» دەدى. گۇلبارشىن وكەشقىزىن جەتەكشىم رەتىندە تاعايىندادى. گازەتتە كوپ جىلدان بەرى قىزمەت ىستەپ كەلە جاتقان تاجىريبەسى مول اپكەمىزگە جالتاقتاپ قاراپ قويامىن! ونداعىم شىركىن, دەمەپ جىبەرسە عوي, «مەنىڭ قولىمنان ءبارى كەلەدى» دەگەن ءۇمىت ەدى!
كەيىن گۇلبارشىن اپايعا ەلورداعا كەلگەندە كورگەن قاتە جازۋ, شەتكى ايماقتارعا اۆتوبۋستىڭ سيرەك قاتىنايتىندىعى تۋرالى جازعان شاعىن دۇنيەلەرىمدى بەردىم. بىرنەشە ماتەريال بولاتىن. اپاي كوزقىرىن سالدى دا, شەتكى جاققا قويا سالدى. قاراپ, ءبىراۋىز پىكىر بىلدىرمەگەنىنە ىشتەي جامان بولىپ قالدىم. بىراق ۇندەمەي شىعىپ كەتتىم. جاڭا كەلگەن مەن ءۇشىن بىرنارسە ايتۋ ارينە, ۇيات…. جۇمىس تا قاجەت بىراق ادەپتەن دە وزباعان ءجون بولار دەپ شەشتىم.
ال باۋىرجان اعانىڭ تاپسىرماسى ويداعىداي بولمادى. مەن – بالا, ول – اكادەميك. تارازىنىڭ ءبىر باسىندا سالماق اۋىر. ەكىنشى جاعىنا قانشا سالماق سالعىم كەلسە دە, ءالىم جەتپەدى. تاجىريبەمنىڭ جوقتىعى, ويىمنىڭ شاشىڭقىلىعى, تەز جۇيەلەي الماعانىم, جاسىراتىنى جوق اكادەميكتىڭ سالماقتى ويلارىن سول كۇيىندە ميىما جەتكىزۋ دەگەن قيامەتتىڭ قيىنى بولدى. اقىر سوڭىندا ساليقالى وي, سىلدىر سۋعا اينالدى. عاجاپ دۇنيەدەن جۇتاڭقى ماتەريال شىقتى. ونى ءوزىم دە سەزدىم. بىراق امال جوق, ماتەريالدى تاپسىرۋىم قاجەت. اقىر سوڭىندا باسىم سالبىراپ باۋىرجان اعاعا باردىم. 70-كە تولعان اكادەميكتىڭ ويىن جەتى جاستاعى بالانىڭ ويىمەن بىردەي قىلىپ ءۇنسىز ۇسىنىپ كەتتىم. سىرتتاي بىلدىرمەسەم دە, ىشتەي سابىرسىزدىق جەڭىپ بارادى. جۇرەگىم دۇرسىلدەپ, ەسىك جاققا جالتاڭداپ قاراپ قويامىن. باۋىرجان اعا, «مىناۋ نە؟» دەپ كىرىپ كەلەتىندەي بولدى… كىرىپ كەلمەدى, بىراق اعا ماتەريالدى قىزىل قالاممەن تەكسەرىپتى. قىزىل ديپلومنان وسىلايشا قىزىل قالاممەن جازىلعان العاشقى ماتەريال شىقتى.
«مەن سەنى قىزىل ديپلومعا بىتىرگەن سوڭ, تاماشا جازاتىن شىعار دەپ» ويلادىم. نۇرتورەدەن ۇيات بولدى. نە دەيمىز ەندى مىناعان؟ بولمايدى ءبۇيتىپ ماتەريال جازعانىڭ! قازىر ءبىز گازەتتىڭ مازمۇنىن ۇشقىرلاۋدى ويلاپ وتىرمىز. مىنا قالپىڭمەن جاقسى دۇنيە جازىپ بەرە المايسىڭ-اۋ؟….
قاتتى داۋىس كوتەرمەدى. بىراق ءسوز توركىنىن تۇسىنەتىن ادام ءۇشىن بۇدان اۋىر سالماق ءسوز بولماس. ۇندەمەدىم. بۇل مەنىڭ كوپ جاعدايداعى ادەتىم. ءۇنسىز تىڭداي بەرەم, بىراق جۇرەككە بىردەن جىبەرە سالامىن. وسى جاعدايدان كەيىن مەن مۇلدە جازا المايتىن جانداي ءوزىمدى ەلەستەتىم, ەڭسەپ ءتۇسىپ كەتتى…
جالپى باۋىرجان اعادان بۇل رەداكتسيادا قورىقپايتىن ادام كەمدە كەم. جۇرەگىندە تۇگى بار بىرەۋ بولماسا, ول كىسى جۇمىسقا كەلگەندە ارتىق قيمىل-قوزعالىس بولمايدى. ءبارى ورنىندا وتىرىپ, تەك جۇمىستارىن ىستەيدى. ارتىق سۇراق تا قويمايمىز. ءبىر ايتقاندا تۇسىنەدى. بىر اپتانىڭ ىشىندە وسىنى بايقادىم. دەگەنمەن, مەنىڭ جىلاۋىقتىعىمدى ەسكەردى مە, گازەتتەن قاتە كەتىپ, امسەلە ماعان قاتىستى بولعان كەزدەردە دە باۋىرجان اعا قاتتى داۋىس كوتەرمەيتىن. ءبىر اۋىز ءسوز. ول ماعان جەتەتىن. بالكىم باۋىرجان اعا دا سول ءسوز توركىنىن تۇسىنەتىنىمدى سەزگەن دە بولار…. ويتكەنى, اعانىڭ بايقامپازدىعىندا شەك جوق….. قىزىل قالاممەن جازىلعان ماتەريالدان كەيىن اعا مەنەن:
- سەن وسى قاي جاقتا تۇراسىڭ دەپ سۇرادى…
- قىرقىنشى كەنتىندە….
- ويبۇي, ول قالانىڭ شەتى عوي, كوررەكتورلىققا جۇمىسقا الساق بارىپ, كەلە الاسىڭ با؟ ويتكەنى, كوررەكتوردىڭ جۇمىسى گازەت شىققانعا دەيىن جالعاسادى. وندايدا ءوزىڭ بارىپ كەلە الساڭ, جۇمىسقا الامىز. قازىر بىزدە قىزمەتكەرلەردى تاسىمالداۋعا مۇمكىندىك جوق, ويتكەنى, دەدى…
قۋانعانىم سونشالىق. «ارينە اعا, ول جاعىنان ەش پروبلەما بولمايدى» دەدىم. «وندا ەرتەڭنەن باستاپ كوررەكتورلىق جۇمىسقا كىرىس!» دەدى. وسىلايشا «استانا اقشامىنىڭ» كوررەكتورى بولىپ جۇمىسقا ورنالاستىم. ايلىعىم سول كەزدەرى 30-40 مىڭنان اسپايدى. بىراق مەنەن باقىتتى ادام جوق. كەيىن بىرنەشە كۇننەن كەيىن باۋىرجان اعانىڭ «سەرىكگۇل!» دەگەن داۋسى شىقتى. مەن ورنىمنان تۇرىپ, جۇگىرىپ شىققانشا اعا ءبىز وتىراتىن كابينەتكە كىرىپ كەلدى. «سەن مۇلدە جازا المايدى ما دەسەم, مىنا ماتەريالدارىڭ بار ەكەن عوي. جاپ جاقسى وي ايتىپسىڭ, نەگە ماعان بەرمەگەنسىڭ؟! ءما, گازەتتىڭ سوڭعى بەتىنە سالسىن! ۆەرستكاعا بەر! دەدى دە شىعىپ كەتتى. سول كەزدەگى قۋانعانىمدى بىلسەڭىزدەر عوي…. باۋىرجان اعانىڭ ءوزى مەنىڭ ماتەريالىمدى ۆەرستكاعا سالۋعا رۇقسات بەردى. مىنە, وسىلايشا, «استانا اقشامىنا» العاشقى «ءبارىن ايت تا ءبىرىن ايت, اۆتوبۋستىڭ جىرىن ايت» دەگەن ماتەريالىم شىقتى. بۇعان دا سەبەپشى بولعان باۋىرجان وماروۆ ەدى.
«استانا اقشامى» جۋرناليستيكانىڭ العاشقى مەكتەبى عانا ەمەس, مەن ءۇشىن رۋحاني ورتا بولدى. راۋشان اپاي, شىنار جاقىپوۆا, بوتا جاپپاربەكوۆا, زاۋرەش نۇعىمانوۆا تۋعان اپكەلەرىمدەي بولعان جاندار. ولار ماعان اقىل ايتاتىن, سىرلاساتىن. ءتىپتى, كەيدە قورعاشتاپ, باۋىرلارىنا باساتىن. بۇل قامقورلىق مەنىڭ قاناتىمدى كەڭگە جايدى. ارمانىمدى ۇشتادى. ادام بولىپ, ۇلكەن ورتادا وڭ مەن سولىمدى تانۋعا كومەكتەستى. قولىمدى دا, بەتىمدى دە قاقپاعان «استانا اقشامىنىڭ» وسى ءبىر جاندارىنا, جالپى سول كەزدەگى ەرەكشە ءبىر ۇجىمعا اركەز العىس ايتقىم كەلەدى.
اپكەم دەگەننەن شىعادى. گازەتتىڭ بەت قاتتاۋشىسى بوتا جاپپاربەكوۆا قىرقىنشى كەنتىندە تۇراتىن. جۇمىستان كەيىن ۇيگە ۇنەمى بىرگە قايتامىز. اۆتوبۋستا اڭگىمەنى سوعىپ وتىرىپ, قالاي جەتىپ قالعانىمىزدى بىلمەيتىنبىز. ءبىر كۇنى كەشكىسىن بوتا اپاي «سيكوش بول, تەز ماشينا بار» دەمەسى بار ما. الدىر-ارتىما قاراماستان, سوڭىنان جۇگىردىم. كولىكتىڭ ءىشى تولى ادام ەكەن. بوتا قويماي «كەل, سيكوش, كەل!» دەگەن سوڭ قىستىرىلىسىپ تۇرىپ وتىرىپ, الدىم. الدىڭعى ورىندىقتا باۋىرجان اعا وتىر. «قاپ, بەكەر وتىردىم!» دەگەنشە بولعان جوق, باۋىرجان اعا «سەرىكگۇل, سەن ءوزىڭ بارىپ كەلەمىن, ول جاعى پروبلەما بولمايدى دەگەنىڭ قانە! بىلدەي ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پرورەكتورى ديحان قامزابەكتى, انە, قىستىرىپ سالدىڭدار!» دەمەسى بار ما… سويتسەم, زاۋرەش, بوتا سوسىن تاعى ءبىر ادام بار ءبارىمىز ءبىر-ءبىرىمىز يتەرىپ كولىككە وتىرا بەرگەندە, ديحان اعا شەتكە ىرىسىلا بەرىپ, ءبىر جاق بۇرىشتا قىستىرىلىپ قالىپتى. بىلاي قاراساڭ ىشەك-سىلەڭ قاتقانشا كۇلەتىن جايت. بىراق كۇلۋگە مۇرشا قايدا؟! باۋىرجان اعا, ۇيىنە جەتىپ ءتۇسىپ قالعانشا دىمىمدى شىعارماي, ارتىق دەمالماي وتىردىم! ديحان اعا ەكەۋى كولىكتەن ءتۇسىپ قالعاننان كەيىن «ءما, بوتا اپاي, باۋىرجان اعانىڭ كولىگىنە وتىرامىز دەپ نەگە ايتپاعانسىز؟ قاي تەسىككە كىرەرىمدى بىلمەدىم» دەگەندە بوتا مەن زاۋرەش ىشەك-سىلەلەرى قانتقانشا كۇلدى….
ۋاقىتتىڭ توقتامى جوق. كەيىن باۋىرجان اعا «ايقىنعا» باس رەداكتور بولىپ كەتتى. ودان كەيىن ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن «ايقىنعا» نۇرتورە اعا باس رەداكتور بولدى. نۇرتورە اعاعا جۋرناليست بولعىم كەلەتىنىن ءبىر-ەكى رەت ايتقان ەدىم. كەتەرىندە نۇرتورە ءجۇسىپ تالعات باتىرحان مەن عالىم ومارحانوۆقا «سەرىكگۇلدى, شىناردىڭ ورنىنا تىلشىلىككە اۋىستىرساڭدار!» دەپ تاپسىرىپ كەتتى. قاتەلەسپەسەم, شىنار سول كەزدە دەكرەتتىك دەمالىسقا كەتتى عوي دەيمىن. كەيىن ول اماناتتى اعالار ورىنداپ, «استانا اقشامىندا» ءتىلشى قىزمەتكە تاعايىندالدىم.
نۇرتورە ءجۇسىپ اقشامدا ءبىر توپ جالىندى جاستاردى تاربيەلەدى. ولارعا مۇمكىندىك بەردى. جازۋدىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتتى. تالعات باتىرحاننىڭ دا مەكتەبى تاقىرىپ تاڭداۋى ەرەكشە بولاتىن. ۇنەمى ءبارىمىزدى كۇلدىرە وتىرىپ, اڭگىمە ايتاتىن. سول كەزدەرى بىزدەر ۇلكەن مەكتەپتە جۇرگەنىمىزدى ءوزىمىز سەزبەگەن سياقتىمىز… بىراق تولقىعان سايىن ىركىتتىڭ بەتىنە جينالاتىن ماي سياقتى, جۇعىمدى مەكتەپ ارقايسىمىزعا ۇلكەن تالىم-تاربيە بەردى. ول كەيىننەن وزگە ورتالارعا بارعاندا ماعان قاتتى كومەكتەستى.
عالىم قوجابەك – «استانا اقشامىنىڭ» بارلىق سۇرەۋىن كورىپ كەلە جاتقان اعالارىمىزدىڭ ءبىرى. بۇل ۇجىمنىڭ ءسانى عالىم اعاسىز كەلىسپەيتىن. قاي وتىرىس بولماسىن ورتادا ادەمى ەستەلىك تە, جاستارعا قولداۋ دا عالىم اعانىڭ تاراپىنان كورىنەتىن. قازىر دا «استانا اقشامى» عالىم اعانىڭ قولتاڭباسىمەن وقىرمانىنا جەتىپ وتىر!
«استانا اقشامى» تۋرالى تاڭعا دەيىن قالام توقتاتپاي جازۋعا بولادى. ول العاشقى كاسىبىم بولعاندىعىنان ەمەس. بۇل ورتادا ۇلكەن ءومىر بولدى. ۇلكەننىڭ كىشىگە دەگەن سىيلاستىعى, ۇستازدىڭ شاكىرتكە دەگەن قامقورلىعى كورىندى. قالامدى دا ءدال وسى ورتادا ۇشتادىم. تاقىرىپ تاڭداۋ, ونىڭ ءيىن قاندىرىپ, قالىپقا سالۋ, وقىرمانعا وي سالۋدى دا وسى مەكتەپتەن ۇيرەندىم. ەڭ باستىسى, جۋرناليست ءۇشىن قاشاندا تالعام بولۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن كوردىم.
بۇل «استانا اقشامى» تۋرالى سوڭعى ەستەلىك ەمەس. ءالى ايتىلماعان جايتتار دا, قىزىقتار دا كوپ. جالعاسى بار دۇنيە دەپ ەستەلىكتى اياقتايىق! «استانا اقشامى» الىپ بەلەستەردى باعىندىرا بەر! سەنىڭ تاريحىڭ, ەلوردا تاريحى! جازار كوپ بولسىن!
سەرىكگۇل سۇلتانقاجى
