حV عاسىردىڭ ساۋلەت ەسكەرتكىشى, قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىنىڭ ىرگەسىندە, 50-60 مەتردەي جەردە ورىن تەپكەن كوك كۇمبەزدى ءرابيا سۇلتان بەگىم كەسەنەسى – «قازاقستاننىڭ جالپىۇلتتىق قاسيەتتى ورىندارى» رەتىندە ەرەكشە قاستەرلەنەتىن مۇرامىز رەتىندە سارالانىپ وتىر.
ونىڭ قۇلپىتاسىنا: «بۇل – قۇدىرەتتى ءامىر تەمىر كورەگەننىڭ ۇلى, ازاپتى اجالدان قازا تاپقان, قۇدىرەتتى ۇلى سۇلتان ۇلىقبەك گۋراگانىڭ قىزىن, قۇداي كەشىرىپ, راقىمشىلىق جاساعان, ىزگى جاندى ءرابيا سۇلتان بەگىمنىڭ تىنىشتىق تاۋىپ جاتقان جەرى» دەگەن جازۋ قاشالىپ جازىلعان.
1394 جىلى 22 ناۋرىز كۇنى دۇنيەگە مۇحاممەد تاراعاي دەگەن بالا كەلدى. كەيىن وعان ۇلىقبەك دەگەن لاقاپ ات بەرىلەدى. ونىڭ اكەسى شاحرۋح تەمىردىڭ ءۇشىنشى بالاسى ەدى. شاحرۋح ءبىراز ۋاقىت بيلەۋشى بولىپ, كەزىندە عىلىمنىڭ وركەندەۋىنە ۇلكەن قايىرىم جاساعان كىسى. ۇلىقبەكتەن ءسال كەيىن ءومىر سۇرگەن اقىن الىشەر ناۋاي ول تۋرالى: «سۇلتان ۇلىقبەك, ءامىر تەمىردىڭ اۋلەتى, دۇنيەدە تەڭدەسى جوق پاتشا بولدى. ونىڭ تۋىسقاندارىنىڭ ءبارى و دۇنيەگە ساپار شەكتى. ولاردى قازىر كىم بىلەدى؟ ال ۇلىقبەك عىلىمعا قول سوزىپ كوپ نارسەنى يگەردى. ول دەسە اسپان تومەن ءتۇسىپ, جۇلدىزدار جاقىن كەلەر ەدى. ونىڭ اشقان زاڭدارى مەن ەرەجەلەرى دۇنيەنىڭ اقىرىنا دەيىن ءار ۋاقىتتا ادامدار كادەسىنە جاراي بەرەدى…» دەپ جىرلايدى.
ال ازىرەت سۇلتاننىڭ كەسەنەسى جانىنان ماڭگىلىك مەكەنىن بۇيىرتقان ءرابيا سۇلتان بەگىم كىم؟ قازاقتىڭ بەلگىلى جازۋشىسى ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ «كوشپەندىلەر» تريلوگياسىندا ءرابيا سۇلتان بەگىمنىڭ سۇلۋلىعىن بىلايشا سيپاتتايدى: «اسىرەسە, ورتادا كەلە جاتقان, بۇكىل دەشتى قىپشاق جەرىنە ايگىلى, «ورتەكە» دەپ ات قويىلعان كۇلسارى سايگۇلىك مىنگەن جاس ايەل تاڭعاجايىپ سالتاناتىمەن انادايدان-اق كوزدىڭ جاۋىن الادى. استىنداعى سايگۇلىك جۇيرىگىنىڭ ات-ابزەلى, جۇگەن-قۇيىسقانى, ومىلدىرىگى – ءبارى سارى التىنمەن اپتالعان. ايەلدىڭ ۇستىندە التىن جىپپەن زەرلەگەن سارعىلت, ءدۇريا قىسقا شاپان, باسىندا ءسۇيىر ۇشتى قۇندىز بورىك. شالبارىنىڭ ەتەگى دە التىن وقامەن دارىپتەلگەن. كەۋدەسىندەگى گاۋھار تاسپەن بەزەلگەن القاسى كوزدى شاعىلىستىرىپ كۇن ساۋلەسىمەن وينايدى. الىستان-اق بۇل ايەل قالىڭ كوكپەك اراسىنداعى سارعالداقتاي كوزدى تارتادى. ءوزى دە مەيلىنشە سۇلۋ, جاڭا تۋعان اي سەكىلدى جىڭىشكە قاسىن سۇرمەلەپ تاستاعان. ۇزىن شاشتارىن جيىرما-وتىز سالا ەتىپ, ۇپ-ۇساق ەتىپ ورگەن. ءبىر ءوزىنىڭ ءتۇر-كەلبەتى بۇكىل الەمگە ءسان بەرگەندەي وسىناۋ سالتاناتتى ايەلدى كورگەن ادام «بۇل جالعاندا مۇنداي جان جاراتىلماس» دەپ ويلارلىق. بۇل – ابىلقايىر حاننىڭ ءتورتىنشى ايەلى, اتاقتى عالىم – سامارقاند حانى ۇلىقبەك مىرزانىڭ قىزى ءرابيا سۇلتان بەگىم سۇلۋ ەدى».
اتاقتى ءامىر تەمىردىڭ ۇرپاعى دەشتى قىپشاقتىڭ حانىمىنا قالاي اينالدى دەگەندە, تاريحشىلاردىڭ مىنداي دايەگى بار. تەمىردىڭ نەمەرەسى ۇلىقبەك 1449 جىلى ءوز ۇرپاعىنىڭ وكىمىمەن شاحيد بولىپ, ماۋررانناحردا بيلىك ءۇشىن تارتىس باستالادى. «كوشپەلى وزبەك-قازاق ۇلىسى» دەپ اتالىپ جۇرگەن مەملەكەتتىڭ باسشىسى جوشى ۇرپاعىنا جاتاتىن شايباني اۋلەتىنىڭ وكىلى, داۋلەت شايحىنىڭ بالاسى ءابىلحايىر حاننىڭ اسكەري قولداۋىمەن سۇلتان ءابۋ سايد ۇلىقبەكتىڭ تاعىن الادى. وسى وقيعالاردىڭ سوڭىنان ءرابيا سۇلتان بەگىم ءابىلحايىر حانعا ۇزاتىلادى.
