ساۋلە اتىعاەۆا, استانا قالاسى جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسى باس دارىگەرىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى
مەرەكە:
– قالالىق جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسىندا قازىرگى تاڭدا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارمەن تانىستىرساڭىز. مەكەمەڭىزدە قانداي جاڭالىقتار بار؟
– ءبىزدىڭ قالالىق جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسى مامانداندىرىلعان مەديتسينالىق كومەك كورسەتەتىن مەكەمەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. اۋرۋحانامىز 160 ورىنعا شاقتالعان, مەكەمەدە باكتەريولوگيالىق, جالپى كلينيكالىق, يمۋنولوگيالىق, سەرولوگيالىق زەرتتەۋلەر, رەنتگەنولوگيالىق جانە فۋنكتسيونالدىق تەكسەرىس, كلينيكالىق ترانسفۋزيولوگيا, تۇرعىنداردى گيگيەنالىق تازالىققا ۇيرەتۋ جانە ت.ب. قىزمەتتەردى كورسەتە الادى. ەكى ءجۇز ەلۋگە جۋىق قىزمەتكەرىمىزدىڭ اراسىندا ءۇش مەديتسينا عىلىمىنىڭ كانديداتى بار, باس دارىگەرىمىز – مەديتسينا عىلىمىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور. مەكەمەدە 5 كلينيكالىق ءبولىم, زەرتحانا جانە كومەكشى بولىمدەر قىزمەت ەتەدى. استانا قالاسىنىڭ مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «جۇقپالى اۋرۋلار جانە ەپيدەميولوگيا» كافەدراسىنىڭ ۇجىمىمەن دە تىعىز بايلانىستا جۇمىس ىستەيمىز.
رىسكەلدى:
– قازىر قالادا مەنينگيت اۋرۋى باس كوتەرۋدە. ونىڭ سەبەبى نەدە؟
– ءجىتى ەنتەروۆيرۋس جۇقپاسى – كوپتەگەن كلينيكالىق بەلگىلەرمەن, ياعني جەڭىل دەنە قىزۋىنىڭ كوتەرىلۋىنەن مەنينگيتتىڭ اۋىر تۇرىنە دەيىن بولاتىن ۆيرۋس جۇقپاسى. بۇل ەنتەروۆيرۋستى جۇقپا بالالار اراسىندا مەنينگيت تۇرىندە ءجيى قالىپتاسادى.
ەنتەروۆيرۋس – سىرتقى ورتاعا بەيىمدى جانە جىلدام تارالۋىمەن دە سيپاتتالادى. جۇقپا اۋا, قارىم-قاتىناس, تاعام, جانە سۋ ارقىلى تارالۋى مۇمكىن. ال مەنينگيت – ەنتەروۆيرۋستىڭ ءجيى كەزدەسەتىن اۋىر ءتۇرى. جۇقپا كوزى ناۋقاس ادام جانە ۆيرۋس تاسىمالداۋشى بولىپ تابىلادى.
سابينا:
– ناۋرىز ايىندا انگينامەن اۋىرىپ, جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسىندا جاتىپ ەمدەلىپ شىقتىم. ارينە, دارىگەرلەرگە, جالپى سىزدەردىڭ قىزمەتكەرلەرىڭىزگە ءدان ريزامىن. تەك اۋرۋحانا وتە ەسكى عيماراتتا ورنالاسقان: پالاتالار تار, دارەتحانا ەرلەر مەن ايەلدەرگە ورتاق ەكەن, ءدالىزدىڭ تارلىعى سونداي, ەكى ادام قاتار ءجۇرۋى قيىن. بۇگىنگى تاڭدا استانادا وسىنداي اۋرۋحانا بارىنا تاڭىم بار, زامان تالابىنا مۇلدەم سايكەس كەلمەيدى. وسى ماسەلە الداعى ۋاقىتتا شەشىلە مە؟
– سۇراعىڭىز وتە ورىندى. وسى عيماراتتا جۇمىس ىستەپ جاتقانىمىزعا جيىرما جىلدان استى. ارينە, اۋرۋحانامىزداعى قولايسىز جاعدايلار جۇمىس بابىندا كوپتەگەن قيىنشىلىقتار تۋدىرادى. بىراق, سوعان قاراماستان ءبىزدىڭ دارىگەرلەر مەن مەدبيكەلەر, جالپى قىزمەتكەرلەرىمىز ناۋقاستارعا ايانباي ادال قىزمەت ەتىپ ءجۇر. ال, جاڭا عيماراتقا كەلسەك, ءبىز ەلباسىنىڭ «100 اۋرۋحانا, 100 مەكتەپ» باعدارلاماسىنا ەنىپ, 2007 جىلى ءتيپتى ۇلگىدەگى 250 توسەك ورىندى قالالىق جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسىنىڭ عيماراتى جوبالانىپ, مەملەكەتتىك ساراپتاما بەكىتىلگەن بولاتىن. بىراق جالپى دۇنيەجۇزىلىك ەكونوميكالىق داعدارىسقا بايلانىستى قاراجات تاپشىلىعىنان كەيىنگە قالدىرىلدى.
قازىرگى تاڭدا ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىندا بالالارعا ارنالعان قالالىق جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسى سالىنىپ جاتىر. جوسپار بويىنشا بالالار جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسى سول جاڭا عيماراتقا كوشىپ, ءبىز كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارىنان كەيىن قازىرگى بالالار جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسىنىڭ عيماراتىنا ۋاقىتشا كوشپەكپىز.
جومارت:
– مەنينگيت قالاي باستالادى جانە ونىڭ الدىن قالاي الۋعا بولادى؟
– اۋرۋ دەنە قىزۋىنىڭ 39-40 گرادۋسقا دەيىن كوتەرىلۋىمەن, قاتتى باس اۋرۋىمەن, باس اينالۋىمەن, قۇسۋ, لوقسۋ, كەيدە ءىش اۋىرسىنۋى جانە ءجيى ءىش ءوتۋ سىندى بەلگىلەرىمەن بايقالادى. دەنە قىزۋىنىڭ 39-40 گرادۋسقا كوتەرىلۋىنە بايلانىستى تىرىسۋ پايدا بولۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار, اۋىز-تاماق جانە جوعارى تىنىس جولدارىنىڭ كاتارالدى زاقىمدانۋ بەلگىلەرى دە, اتاپ ايتساق, تاماق اۋرۋى, جوتەل, ت.ب بايقالادى. وسىنداي بەلگىلەر بايقالعان كەزدە تەز ارادا ناۋقاستى بولەكتەۋ كەرەك, ويتكەنى, ول اۋرۋدى قورشاعان ورتاعا جۇقتىرۋ وشاعى بولىپ تابىلادى جانە مىندەتتى تۇردە دارىگەرگە قارالىڭىز.
جەكە باس گيگيەناسىن قاتاڭ ساقتاپ, ءار ۋاقىت تاماقتانار الدىندا, ۇنەمى دارەتحانادان سوڭ, قىدىرىپ كەلگەننەن كەيىن قولدى جاقسىلاپ سابىنمەن جۋ كەرەك. قايناتىلماعان سۋ ءىشپەڭىزدەر, اسىرەسە, تەكسەرىلمەگەن قۇبىردان, فونتانداردان سۋ ىشكەن قاۋىپتى ەكەنىن ەستەن شىعارماڭىز. قوعامدىق جەرلەردە ءبىر رەتتىك نەمەسە جەكە ستاقاندى قولدانىڭىز. جەمىستەر مەن كوكونىستەردى مۇقيات ىستىق سۋمەن شايىپ بارىپ, جەگەن ءجون. توڭۋدان ساقتانىڭىز, سۋىق تيگەن اۋرۋلاردى دەر كەزىندە ەمدەڭىز. اشىق سۋ قۇبىرلارىندا, باسسەيندەردە شومىلماڭىزدار. كوپشىلىك ءىس-شارالارعا, كىسى كوپ جينالاتىن جەرلەرگە بارماۋعا تىرىسقان ابزال. ءۇي-ءىشىن ءجيى جۋىپ, تازالاپ, مۇمكىندىگىنشە ءجيى جەلدەتىپ تۇرىڭىز. ءمۇمكىندىگىنشە ءدارۋمەندەرگە باي تاعامداردى كوبىرەك قولدانىپ, دەنە شىنىقتىرۋ جاتتىعۋلارىمەن ورگانيزمدى كۇشەيتىپ وتىرىڭىز. اۋرۋدىڭ جوعارىدا ايتىلعانداي بەلگىلەرى بىلىنسە, بالانى بالاباقشاعا اپارماي جانە بارماۋ سەبەبىن بالاباقشا قىزمەتكەرلەرىنە حابارلاپ, ءمىندەتتى تۇردە ۇيگە دارىگەر شاقىرتقانىڭىز ابزال.
كاميلا قايراتقىزى:
– گەپاتيتتىڭ الدىن الۋ شارالارى قانداي؟
– ا جانە ە ەنتەرالدى گەپاتيتتەردىڭ الدىن الۋ جەكە گيگيەنا ەرەجەلەرىن ساقتاۋ, جالپى سانيتارلى جاعدايدى جاقسارتۋ, تاعام مەن سۋمەن جابدىقتاۋدىڭ ساپاسىن ساقتاۋ بولىپ كەلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا ا گەپاتيتىنە قارسى ۆاكتسينا قولدانىلۋدا, ۆاكتسينا ەكپەسىن العان ادامدا 25 جىلعا دەيىن يممۋنيتەت قالىپتاسادى. ا جانە ە گەپاتيتتەرىن جۇقتىرماۋ ءۇشىن سانيتارلى-گيگيەنالىق ەرەجەلەردى ساقتاپ, سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋ – باستى ماسەلە.
ۆ جانە س گەپاتيتتەرى قان ارقىلى جۇعاتىن بولعاندىقتان ءار ادام جەكە باسىنىڭ گيگيەناسىن ساقتاۋ كەرەك, ويتكەنى, گەپاتيتتى جۇقتىرۋ ءۇشىن قاننىڭ كىشكەنتاي ءبىر تامشىسى جەتكىلىكتى, سول سەبەپتى ءار ادامنىڭ ءوزىنىڭ جەكە ۇستاراسى, مانيكيۋر قايشىسى, ءتىس ششەتكاسى, ت.ب جەكە باسىنىڭ گيگيەنالىق قۇرالدارى بولەك بولۋ كەرەك. مەديتسينالىق قۇرالداردىڭ ءبىر رەتتىگىن عانا قولدانىڭىز. سۇلۋلىق سالوندارىندا, كوسمەتيكالىق كابينەتتەردە پيرسينگ, تاتۋيروۆكا جاساتساڭىز, ءبىر رەتتىك قۇرالداردى پايدالاناتىنىنا ءمان بەرە قاراڭىز نەمەسە قولداناتىن قۇرالداردى مۇقيات زالالسىزداندىرىلعانىن تالاپ ەتىڭىز. ناشاقورلىقتان, كەزدەيسوق جىنىستىق قاتىناستان اۋلاق بولۋ كەرەك.
ۆ گەپاتيتىنە قارسى ۆاكتسينا 1982 جىلدان بەرى ءبىزدىڭ ەلدە ءتيىمدى قولدانىپ كەلەدى. قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ بۇيرىعىنا سايكەس, ۇلتتىق ەكپە كۇنتىزبەگىنە ەنگىزىلىپ, جاس سابيلەرگە 1-4 كۇندەرى, 2-4 ايلارىندا جانە ءاربىر 10 جىل سايىن ۆاكتسيناتسيا جاسالىپ تۇرادى.
ايناگۇل:
– قالالىق جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسىنا قانداي اۋرۋلار قابىلدانادى؟
– اۋرۋلاردىڭ 80-90 پايىزدان استامى ءبىزدىڭ اۋرۋحاناعا جەدەل جاردەم كولىگىمەن كەلەدى. قالعان ناۋقاستارىمىز پورتالعا تىركەلۋ ارقىلى جوسپارلى تۇردە جاتقىزىلادى.
نەگىزى ءبىزدىڭ اۋرۋحانا ەرەسەكتەر اراسىنداعى جۇقپالى اۋرۋلارعا استانا قالاسى بويىنشا مامانداندىرىلعان مەديتسينالىق كومەك كورسەتەدى جانە ونىڭ ىشىندە بالالار گەپاتيتى دە تەك قانا بىزدە ەمدەلەدى. ماسەلەن, اۋا تامشى جۇقپاسى بولىمىنە رەسپيراتورلى-ۆيرۋس جۇقپاسىمەن, مەنينگيت, گەلمينتوزدار جانە پارازيتوزدارمەن اۋىرعان اۋرۋلار ەمدەلە الادى. ال گەپاتيت بولىمىندە كوبىنە ا,ۆ,س جانە د ۆيرۋستى گەپاتيتپەن اۋىراتىن ادامدار ەمدەلىپ شىعادى. ىشەك جۇقپالى اۋرۋلارى ىشەك جۇقپاسى بولىمىندە ەمدەلەدى.
سابىر:
– گەپاتيت اۋرۋى وتە قاتەرلى دەپ ەستيمىز جانە ول قاتەرلى ىسىككە اينالادى دەيدى. وسى راس پا, ودان تولىق ەمدەلىپ كەتۋ مۇمكىن بە؟
– ءيا, ۆيرۋستى گەپاتيتتەر ادام دەنساۋلىعىنا قاۋىپتى ينفەكتسيالىق توپ بولىپ وتىر. باۋىردىڭ قابىنۋى حالىق اراسىندا «سارى اۋرۋ» دەپ اتالىنادى. «سارى اۋرۋ» ەپيدەمياسى V عاسىردا پايدا بولعانىمەن, ونىڭ قوزدىرعىشى تۋرالى تەك وتكەن عاسىردا عانا زەرتتەلدى. باۋىردىڭ قابىنۋى جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ ىشىندە اسا وزەكتى ماسەلەگە اينالدى.
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ مالىمەتى بويىنشا, جىل سايىن 1,4 ميلليونعا جۋىق ادام سوزىلمالى (ۆ,س) ۆيرۋستى گەپاتيتتەن قايتىس بولادى. الەمدە ءاربىر ءۇشىنشى ادام ۆ گەپاتيتىن جۇقتىرعان, ال ءار ون ەكىنشى ادام سوزىلمالى ۆ جانە س گەپاتيت اۋرۋىمەن ءومىر سۇرەدى. وسى ۆيرۋس جۇقتىرعان ادامداردىڭ كوپشىلىگى ءوزىنىڭ جۇقپامەن اۋىراتىنىن بىلمەيدى جانە اۋرۋدىڭ اسقىنعان نەمەسە اسقىنعان كەزدە كەزدەيسوق تەكسەرۋدەن انىقتالادى. وسى سەبەپتى بۇگىن ءبىز «جاسىرىن ىندەتتى» گەپاتيت اۋرۋىن بايقاۋدامىز. سوزىلمالى گەپاتيتپەن اۋىرعانداردىڭ 57 پايىزى باۋىر تسيرروزىنا اكەپ سوقتىرسا, 78 پايىزى باۋىر وبىرىنا اسقىنادى.
باۋىردىڭ قابىنۋى ەكى توپقا ءبولىنەدى: ەنتەرالدى توپ, ياعني فەكالدى جولمەن جۇرەتىن ىشەك جۇقپاسى بولسا, وعان ۆيرۋستى گەپاتيتتىڭ « ا» جانە «ە» ءتۇرى جاتادى. ەكىنشى توبى – قان جانە ورگانيزمنىڭ سۇيىقتىق ورتاسى ارقىلى جۇعاتىن جۇقپا. وعان ۆيرۋستى گەپاتيتتىڭ «ۆ» جانە «س» ءتۇرى جاتادى. بۇل اۋرۋ ادام اعزاسىن بۇتىندەي زاقىمدايدى, بىراق پاتولوگيالىق وزگەرىستەر باۋىردا بولادى.
دايىنداعان: گۇلبارشىن وكەشقىزى
مەنينگيتپەن اۋىرعان بالانىڭ دەنەسىندەگى بورىتپە جۇلدىزشا ءتارىزدى بولادى ما؟