قازاقستانداعى سوت جۇيەسىن الەمدىك ستاندارتتارعا بارلىق پارامەترلەرمەن سايكەس كەلتىرۋ ماقساتىندا سوت جۇيەسىندە اۋقىمدى رەفورمالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. وسىعان وراي, سۋديا لاۋازىمىنا تاعايىنداۋعا بىلىكتىلىك تالاپتارى كۇشەيتىلىپ, ۇمىتكەرلەردى ىرىكتەۋدەن وتكىزۋ تەتىگى قاتاڭداتىلدى.
سۋديا – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىندا جانە «سوت جۇيەسى جانە سۋديالاردىڭ مارتەبەسى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭىندا بەلگiلەنگەن تارتiپپەن سوت تورەلiگiن ىسكە اسىرۋ جونiندەگi وكiلەتتiكتەر بەرiلگەن, ءوز مiندەتتەرiن تۇراقتى نەگiزدە ورىندايتىن جانە سوت بيلiگiن جۇرگiزۋشi بولاتىن مەملەكەتتىڭ لاۋازىمدى قىزمەتكەرى.
قازىرگى تاڭدا, سوت اكتىلەرىنە دە قويىلاتىن تالاپتار كۇشەيتىلدى. ول شەشىم نە ۇكىم بولسىن, ولار مازمۇنى بويىنشا وڭاي, جەڭىل, تۇسىنىكتى تىلمەن جازىلۋى قاجەت. تاراپتاردىڭ ءاربىر ۋاجدەرىنە سوت اكتىلەردە جاۋاپ بولۋى مىندەتتەلگەن. سونىمەن قاتار, سوت اكتىلەرى زاڭدىلىق نە كاسىبي تۇسىنىكسىز تەرميندەرمەن قامتىلماۋى قاجەت. ونى وقىعاندا حالىق تۇسىنەتىندەي قاراپايىم تىلمەن جازۋ تالاپ ەتىلەدى.
سوندىقتان سۋديالار قاتارىندا كەزدەيسوق ادامداردىڭ بولماۋى قاجەت. ولار زاڭ سالاسىندا بەلگىلى ءبىر جەتىستىككە جەتكەن, زاڭ ۇستىمدىگىن ورناتىپ, ءادىل تورەلىككە كەپىل بولا الاتىن تۇلعالار بولۋى ءتيىس.
بۇنى زاڭنامالىق تۇرعىدان قامتاماسىز ەتۋ اياسىندا «سوت جۇيەسى جانە سۋديالاردىڭ مارتەبەسى تۋرالى» زاڭعا قاجەتتى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى.
اتاپ ايتقاندا, ۇمىتكەرگە قويىلاتىن تالاپتار بىرنەشە ولشەمدەر بويىنشا انىقتالادى, بۇل رەتتە اۋداندىق سوتتىڭ سۋدياسى بولىپ:
وتىز جاسقا تولعان, جوعارى زاڭ بiلiمi, جوعارى مورالدىق-ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرى, مiنسiز بەدەلى جانە ادەتتە, سوت وتىرىسىنىڭ حاتشىسى, سوت كونسۋلتانتى (كومەكشىسى), پروكۋرور, ادۆوكات رەتىندە كەمىندە بەس جىل جۇمىس ءوتىلى نە زاڭگەرلىك كاسىبى بويىنشا كەمiندە ون جىل جۇمىس ءوتىلى بار;
بىلىكتىلىك ەمتيحانىن تاپسىرعان (مامانداندىرىلعان ماگيستراتۋرا باعدارلاماسىن بىتىرگەن جانە بىلىكتىلىك ەمتيحانىن تاپسىرعان ادام وقۋىن بىتىرگەن كۇننەن باستاپ ءتورت جىل بويى ەمتيحان تاپسىرۋدان بوساتىلادى);
مەديتسينالىق كۋالاندىرۋدان وتكەن جانە سۋديانىڭ كاسiبي مiندەتتەرiن اتقارۋعا كەدەرگi كەلتiرەتiن اۋرۋلارىنىڭ جوق ەكەندىگىن راستاعان;
نەگىزگى جۇمىس ورنىنان قول ءۇزىپ, سوتتا اقى تولەنەتىن ءبىر جىلدىق تاعىلىمدامادان ويداعىداي وتكەن جانە تاعىلىمداما ناتيجەسى بويىنشا سوت جالپى وتىرىسىنىڭ وڭ قورىتىندىسىن العان (مامانداندىرىلعان ماگيستراتۋرا باعدارلاماسىن بiتiرگەن جانە بىلىكتىلىك ەمتيحانىن تاپسىرعان ادام وقۋىن بىتىرگەن كۇننەن باستاپ ءتورت جىل بويى تاعىلىمدامادان وتۋدەن بوساتىلادى);
پوليگرافولوگيالىق زەرتتەۋدەن وتكەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى تاعايىندالا الادى.
قازىرگى تاڭدا, جاڭا تالاپتارعا ساي سۋديالىققا كانديداتتاردى ىرىكتەۋدىڭ تەتىكتەرى كۇشەيتىلىپ, سۋديا لاۋازىمىنا ۇمىتكەر اتانۋ ءۇشىن بىرنەشە كەزەڭنەن تۇراتىن جان-جاقتى سىناقتان ءوتۋ قاراستىرىلعان. ولار:
– پسيحولوگيالىق تەستىلەۋ;
– ەسسە جازۋ;
– زاڭنامانى بىلۋىنە تەستىلەۋ;
– جاعداياتتىق تاپسىرمالار;
– سۇحبات;
– پوليگرافولوگيالىق زەرتتەۋ.
ارقايسىسىنا جەكە توقتالساق, ۇمىتكەردىڭ ءبىلىمى مەن ونى دۇرىس قولدانۋ مۇمكىندىگىن تەكسەرۋمەن عانا شەكتەلمەي, ونىڭ سترەستىك جاعدايلارعا قارسى يممۋنيتەتىن جانە ادامدارمەن جۇمىس ىستەۋ قابىلەتىن ايقىنداۋعا كومەكتەسەتىن پسيحولوگيالىق تەستىلەۋ كەزەڭىنەن وتكىزۋ جولعا قويىلدى.
ودان كەيىن, سۋدياعا ۇمىتكەردىڭ ەسسە جازۋ مىندەتى كوزدەلگەن. ماقساتى – ۇمىتكەردىڭ ءوز بەتىنشە شىعارماشىلىق ويلاۋى مەن ويلارىن جازباشا مازمۇنداۋ داعدىلارىن انىقتاۋ.
سودان سوڭ, قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىندە بىرنەشە زاڭنامانى ءبىلۋى تەكسەرىلەدى.
ەگەر تەست قورىتىندىسى ناتيجەلى بولعاندار جاعداياتتىق تاپسىرمالاردى شەشۋ كەزەڭىنەن وتەدى. بۇدان ۇمىتكەردىڭ ءوز ويىن انىق جانە ساۋاتتى تۇجىرىمداۋىن, نەگىزگى ۇعىمداردى دۇرىس قولدانا وتىرىپ, سەبەپ-سالدار بايلانىسىن انىقتاپ, ءوز قورىتىندىلارىن دالەلدەي ءبىلۋىن ايقىنداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
سونىمەن قاتار, ۇمىتكەرلەرمەن الەۋمەتتىك-پيسحولوگيالىق ءوزارا ارەكەتتەستىككە نەگىزدەلەگەن سۇحباتتاسۋ جۇرگىزەدى.
سوڭعى كەزەڭ ۇمىتكەردىڭ سىبايلاستىق جەمقورلىققا كوزقاراسىن تەكسەرەدى. وندا ونىڭ قىزمەتىنە ادالدىعى مەن ادىلدىگىن تەكسەرۋ ماقساتىندا پوليگرافولوگيالىق زەرتتەۋدەن ءوتۋ كوزدەلگەن.
وسى ايتىلعاندار بويىنشا بىلىكتىلىك ەمتيحانىن تاپسىرۋ ءراسىمى كۇردەلەنىپ, ولار بىرنەشە كەزەڭنەن تۇرادى.
وسى سىناقتاردان ناتيجەلى كورسەتكىشكە قول جەتكىزگەن ۇمىتكەرلەر عانا سۋديالىققا كانديدات بولىپ سانالادى جانە جەرگىلىكتى سوتتاردا جۇمىستىڭ ەرەكشەلىكتەرىن زەردەلەۋ, سۋديا لاۋازىمىنداعى جۇمىس ءۇشىن قاجەتتى پراكتيكالىق جانە ۇيىمداستىرۋشىلىق داعدىلاردى يگەرۋ ماقساتىندا تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا تاعىلىمدامادان وتۋگە جىبەرىلەدى. تاعىلىمدامادان ءوتۋ مەرزىمى – 1 جىل, ول نەگىزگى جۇمىس ورنىنان قول ۇزە وتىرىپ, تۇراقتى نەگىزدە جۇزەگە اسىرىلادى. تاعىلىمدامان وتۋشىگە نەگىزگى جۇمىس ورنىنان جالاقىسى ساقتالمايتىن دەمالىس بەرىلەدى. ولارعا تاعىلىمدامادان ءوتۋ كەزەڭىندە 1 جىلعا دەيىنگى ەڭبەك ءوتىلى بار اۋداندىق جانە وعان تەڭەستىرىلگەن سوت سۋدياسى لاۋازىمدىق ايلىقاقىسىنىڭ 70%-ى مولشەرىندە جالاقىنىڭ بەلگىلەنگەن سوماسى تولەنەدى. تاعىلىمدامانىڭ باستى ماقساتى – كانديداتتىڭ ىسكەرلىك, كاسىبي جانە ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن زەردەلەۋ جانە ونىڭ سۋديا وكىلەتتىكتەرىن جۇزەگە اسىرۋ پەرسپەكتيۆاسىن ايقىنداۋ.
باعلان ىدىرىسوۆ,
استانا قالاسى
بايقوڭىر اۋدانى
№ 2 سوتىنىڭ سۋدياسى
