نەمەسە تاۋەلسىزدىك تۇسىنداعى مۇحتارتانۋ ماسەلەلەرى
مۇحتار اۋەزوۆتىڭ قازاقتىڭ رۋحاني كوشىنە العاش قادام باسىپ, قالام سىلتەگەن ساتىنەن باستاپ نەگىزى قالانعان مۇحتارتانۋ سالاسىنىڭ تاريحى تىم تەرەڭدە دەسەك تە بولادى. ءوز زامانىنداعى ارىپتەستەرى, كەزىندە ابايتانۋ مەن مۇحتارتانۋعا زور ۇلەس قوسقان تاريحي تۇلعالار ا.بايتۇرسىنوۆ, ج.ايماۋىتوۆ, ق.جۇبانوۆ, ءا.مارعۇلان, ق.جۇماليەۆ, ب.كەنجەباەۆ, ت.الىمقۇلوۆ, ا.نۇرقاتوۆ, ءا.جيرەنشين, ل.اۋەزوۆا, ز.كەدرينا, ە.ليزۋنوۆا, ن.سميرنوۆا, ع.ساعدي, ا.اۋەزوۆ ەڭبەكتەرى بۇل تاراۋدا تالدانباعانمەن, ولاردىڭ وسى سالاداعى سۇبەلى ەڭبەكتەرىن اتاپ وتۋگە مىندەتتىمىز. ال تاۋەلسىزدىك تۇسىنداعى مۇحتارتانۋ سالاسىنا, نەگىزىنەن, م.اۋەزوۆتىڭ ادەبيەت, مادەنيەت, عىلىم, پۋبليتسيستيكا, تەاتر, كينو سالالارىنداعى شىعارمالارىن تۇراقتى تۇردە زەرتتەپ جۇرگەن كورنەكتى عالىمدار مەن زەرتتەۋشىلەر بەلسەنە اتسالىستى.
قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ ءىرى سالاسىن قۇرايتىن مۇحتارتانۋ ماسەلەسىنىڭ جىل وتكەن سايىن عىلىمي دەڭگەيىنىڭ ساپاسى ارتىپ كەلەدى. ونداعى ءاربىر عىلىمي ماسەلەلەر جەكە-دارا قاراستىرىلىپ, بۇرىندارى بەيماعلۇم بولعان ادەبي, تاريحي دەرەكتەر كوزى تابىلىپ, ولارعا جاڭاشا كوزقاراستاعى جۇيەلى تالداۋلار جاسالۋدا. بۇل زەرتتەۋلەردىڭ ءبارى م.اۋەزوۆ شىعارماشىلىعى تۋرالى جازۋ مەن زەرتتەۋ تۇتاس قازاق ادەبيەتىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى مەن ونداعى كوركەمدىك قۇبىلىستار جايلى ءسوز ەتۋ ەكەندىگىن دالەلدەسە كەرەك.
قاي كەزەڭدە دە تالانتتى تانۋ مەن تانىتۋ, ونى مويىنداۋ مەن مويىنداتۋ وڭاي بولماعان. اتام قازاق ايتپاقشى, «باس كەسپەك بولسا دا, ءتىل كەسپەك جوق». سول 20-جىلداردان باستاپ «ۇلتشىل, بايشىل» اتانىپ, بىرنەشە رەت باسى بايگەگە تىگىلىپ, بوستاندىعىنان ايىرىلىپ, سىن ساداعىنان تۇسپەگەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ الەمگە ايگىلى امبەباپ مۇراسىن قايتا قاراۋ, جاڭاشا زەردەلەۋ – ۇلتتىق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ كوكەيكەستى ماسەلەسى. جازۋشى شىعارمالارىندا ورىن العان توتاليتارلىق زامانداعى يدەولوگيالىق كۇرەس, تاپتىق تارتىس تابيعاتى بۇگىنگى تاۋەلسىز اۋەزوۆتانۋ تۇرعىسىنان تالدانىپ, تارازىلانۋى كىمدى بولسا دا قىزىقتىرارى حاق. ءبىر عانا مىسال, م.اۋەزوۆ تانىعان تاريحي تۇلعالار اباي مەن قۇنانباي بەينەلەرىنىڭ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە ادەبي سىن مەن عىلىمدا جاڭاشا قابىلدانىپ, پايىمدالۋى, ال كوركەم شىعارمادا باسقاشا شىراي الۋى دا قوعاممەن بىرگە كوركەمدىك قابىلداۋ مەن سانانىڭ دا وزگەرۋىنەن سىر بەرەدى.
وسى ورايدا ءلايلا مۇحتارقىزى اۋەزوۆا نەگىزىن قالاپ, كەلەشەكتەگى كەلەلى ىزدەنىستەردىڭ ءىزىن سالىپ, ونى ىرگەلى زەرتتەۋلەرگە ۇلاستىرۋدى مۇرات تۇتقان «اۋەزوۆ ءۇيى» عىلىمي-مادەني ورتالىعىنىڭ عىلىمي ۇجىمى بەلسەندى ءارى جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزىپ كەلەدى. ۇلتتىق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنداعى ۇلكەن رۋحاني قۇبىلىس بولعان مۇحتار اۋەزوۆتىڭ 50 تومدىق تولىق شىعارمالار جيناعىنىڭ جاريالانۋى وسى «اۋەزوۆ ءۇيى» عىلىمي-مادەني ورتالىعى عىلىمي ۇجىمىنىڭ بىرنەشە جىلدارعا سوزىلعان جۇيەلى جۇمىستارىنىڭ جەمىسى ەكەندىگىن ەرەكشە اتاپ ءوتۋ كەرەك.
تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ العاشقى قارلىعاشى بولىپ 1991 جىلى «انا ءتىلى» باسپاسىنان م.اۋەزوۆتىڭ ۇزاق جىلدار بويى زياندى زەرتتەۋ رەتىندە شەتتەتىلىپ, ءتىپتى جوعالدىعا سانالىپ, كەيىن عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ جەكە كىتاپحاناسىنان تابىلىپ, جاريالانعان «ادەبيەت تاريحى» دا قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنداعى ەرەكشە جاڭالىق بولعانى ءمالىم. 1927 جىلى جاريالانىسىمەن ساياسي رەپرەسسياعا ۇشىراپ, جەتپىس جىل بويى قاپاستا بولعان بۇل ەڭبەكتى كورنەكتى عالىم, «اۋەزوۆ ءۇيى» عىلىمي-مادەني ورتالىعىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى بولعان ابايتانۋشى, مۇحتارتانۋشى مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلى عىلىمي تۇسىنىكتەمە جازىپ, باسپاعا ۇسىنعان. حح عاسىردىڭ باسىندا ەشقانداي قازاقشا ارنايى ءپان وقۋلىقتارى جوق جوعارى وقۋ ورىندارىنا باعىتتاپ جازىلعان «ادەبيەت تاريحىنىڭ» تۇڭعىش كىتابى ەلىمىز ەگەمەندىك العالى بەرى عانا جوو-دا قازاق بولىمدەرىنىڭ اشىلىپ, ولارعا كەرەكتى مەملەكەتتىك تىلدە وقۋلىقتار شىعاراتىن باسپادان جارىق كورىپ, قايتادان وقىرمانىنا جول تارتۋىنىڭ ءوزى تاريحي وقيعا. العاشقى نۇسقاسىمەن تولىق كۇيىندە جاريالانعان كىتاپقا قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى ءابدىلدا تاجىباەۆ «مۇحاڭ بۇگىندە ۇستازدىق مىنبەسىندە» دەگەن تاقىرىپتا العى ءسوز جازعان. جازۋشىنىڭ ءوزى جازىپ, جۇيەلەگەن عىلىمي ۇستانىمى تولىق قالپىنا كەلتىرىلىپ, ۇسىنىلعان «ادەبيەت تاريحى» تاۋەلسىزدىك جىلدارى دا ءوز قۇندىلىعىن جويماي, ىرگەلى عىلىمي زەرتتەۋ رەتىندە باعالانىپ كەلەدى.
تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ العاشقى قارلىعاشى بولىپ 1991 جىلى «انا ءتىلى» باسپاسىنان م.اۋەزوۆتىڭ ۇزاق جىلدار بويى زياندى زەرتتەۋ رەتىندە شەتتەتىلىپ, ءتىپتى جوعالدىعا سانالىپ, كەيىن عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ جەكە كىتاپحاناسىنان تابىلىپ, جاريالانعان «ادەبيەت تاريحى» دا قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنداعى ەرەكشە جاڭالىق بولعانى ءمالىم
ەندى م.اۋەزوۆ مۇراسىنىڭ الەمدىك ادەبيەتتانۋىندا باعالانۋىنا ءوز عالىمدارىمىز عانا ەمەس, وزگە ۇلت ادەبيەتىنىڭ وكىلدەرى دە ىنتالىق تانىتقانىن اتاپ ءوتۋ ارتىق بولماس. ۇلى ويشىل, عۇلاما عالىم, داڭقتى دراماتۋرگ مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ادەبي, عىلىمي, كوركەم مۇرالارى بۇگىندە بۇكىل الەم جۇرتشىلىعىنىڭ رۋحاني قازىناسىنا اينالعانى اقيقات. ونىڭ كۋاسى – قازاق حالقىنىڭ ءومىرى مەن تۇرمىسىنىڭ, ەتنوگرافياسىنىڭ, سالت-ءداستۇرىنىڭ, مادەنيەتى مەن ادەبيەتىنىڭ, انا ءتىلى بايلىعىنىڭ رۋحاني كورىنىسى جاسالعان ءبىر عانا «اباي جولى» رومان-ەپوپەياسىنىڭ 50-دەن استام, ال جالپى شىعارمالارىنىڭ 160 الەم تىلدەرىنە اۋدارىلۋى. جانە ونىڭ ادامزاتتىق اقىل-وي مەن كوركەمدىك وي جۇيەسىنە قوسقان ۇلەسى دە ولشەۋسىز. قاي كەزەڭنىڭ دە ۋاقىت سىنىنان سۇرىنبەي ءوتىپ, ءار زاماننىڭ رۋحاني قاجەتتىلىگىنە ساي زارۋلىك تانىتقان ۇلى تۇلعانىڭ تۋىندىلارى بۇگىندە الەمدىك سۇرانىسقا يە. مۇحتار اۋەزوۆ شىعارمالارىن وقۋ مەن مۇراسىن زەرتتەۋگە دەگەن ىنتا مەن ىقىلاس, قۇلشىنىس كۇننەن-كۇنگە ارتپاسا, كەمىمەك ەمەس. بۇل كلاسسيكالىق كوركەم تۋىندىلاردىڭ بۇكىل ادامزاتقا ورتاق رۋحاني قۇندىلىق ەكەندىگىنە دالەل بولسا كەرەك.
جالپى ادامزاتتىق اقىل-وي قازىناسىنا قوسىلعان م.اۋەزوۆ مۇرالارى الەمدىك ادەبيەتتانۋ عىلىمىندا ءالى دە وزىنە لايىقتى تاريحي, عىلىمي ورنىن جوعارى دەڭگەيدە الىپ كەلەدى. وسى ورايدا مۇحتار اۋەزوۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويى كەزىندە يۋنەسكو اياسىندا وتكەن «م.اۋەزوۆ جانە حح عاسىرداعى الەمدىك ادەبيەت» اتتى حالىقارالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنتسيا ماتەريالدارىنا توقتالار بولساق, ولاردىڭ ءبارى دە جاڭاشا كوزقاراستا, وتە جوعارى ساپادا ارنايى جازىلعاندىعىنا كۋا بولامىز. بۇگىنگى الەم جانە قازاق ادەبيەتىندەگى مۇحتارتانۋ ماسەلەسىنىڭ قانشالىقتى دەڭگەيدە زەرتتەلىپ, قاي تاراپتا ىزدەنىس جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر دەسەك, اۋەزوۆ الەمىن زەرتتەۋ بۇگىنگى دۇنيەجۇزىلىك ادەبي ۇردىستەگى جاڭا باعىتتاردان, تىڭ تالپىنىستاردان تۇسىنىك بەرەرى حاق. الەم جانە ۇلتتىق قوعامدىق-گۋمانيتارلىق عىلىمدار سالاسىنداعى (فيلوسوفتار, ادەبيەتشىلەر, تاريحشىلار, شىعىستانۋشىلار) اتاقتى عالىم-اكادەميكتەردىڭ, شەت ەلدەن كەلگەن كورنەكتى قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرلەرىنىڭ, ادەبيەتشى, اۋدارماشىلاردىڭ م.اۋەزوۆتىڭ شىعارماشىلىعىن ءار قىرىنان تالداپ, جۇيەلى عىلىمي وي ايتۋى – ءبىز ءۇشىن ۇلكەن مەرەي جانە ابىروي. جانە ولاردىڭ ءبارى دە جاڭادان جازىلعان, سونى وي ساراپتامالارى بار بۇگىنگى عىلىمي بايىپتاۋلار.
وسى حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنتسيا ماتەريالدارىندا كەڭىنەن تالدانعان الەم ادەبيەتى مەن م.اۋەزوۆ شىعارمالارىنىڭ كوركەمدىك الەمى, عىلىمي مۇرالارىنىڭ تەوريالىق تۇجىرىمدارى, تانىمدىق, فيلوسوفيالىق, ەستەتيكالىق قۇندىلىقتارى جان-جاقتى ءسوز بولعانى بەلگىلى.
اكادەميك ز.احمەتوۆتىڭ «مۇحتار اۋەزوۆ – قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى» دەگەن بايانداماسىندا ءار ەلدىڭ كلاسسيگىن وزگە ەلدەردىڭ الىپتارىمەن قاتار قويىپ, سالىستىرۋعا كەلمەيتىنىن, ولاردىڭ ارقايسىسى دارا تۇلعا ەكەنىن, م.اۋەزوۆ ەڭ ءبىرىنشى قازاقتىڭ, سودان كەيىن بارىپ ادامزاتتىڭ اۋەزوۆى ەكەندىگىن ەسكەرتسە, فيلوسوف عالىم ءا.نىسانباەۆ «مۇحتار اۋەزوۆتىڭ رۋحاني مۇراسى جانە ۇلتتىق قوعامدىق ويدىڭ دامۋى» دەگەن بايانداماسىندا «مۇحتار اۋەزوۆ» دەگەن ەسىمگە «لەنيندىك جانە مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى», «تۇڭعىش اكادەميك-جازۋشى», «ۇلى ويشىل» دەگەن انىقتامالاردى تىركەۋدىڭ قاجەتى شامالى ەكەندىگىن, ءبىر عاسىردا ءبىر-اق رەت تۋاتىن دارىن ەكەندىگىن دارىپتەيدى.
وسى كونفەرەنتسيادا ءسوز العان زيالىلاردىڭ ءبىرى جازۋشىنىڭ ۇلى, كورنەكتى عالىم, شىعىستانۋشى, قوعام جانە مادەنيەت قايراتكەرى مۇرات اۋەزوۆ بولدى. ول ءوزىنىڭ «مير كوچەۆيا ي مۋحتار اۋەزوۆ» اتتى بايانداماسىندا كەشەگى كوشپەلى ءداۋىردىڭ سوڭعى تۇياعى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ شىعىس پەن باتىس وركەنيەتىنىڭ بايلانىسى مەن قايشىلىقتارىن زەرتتەۋدەگى ينتەللەكتۋالدى ىزدەنىستەرىن ابايدىڭ دۇنيەتانىمىمەن دەڭگەيلەس قاراستىرادى. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ادەبي ورتاسى, الاش زيالىلارىنىڭ امبەباپتىق بىلىمدارلىعى, ساياسي بەلسەندىلىكتەرى, حالقى ءۇشىن جانىن قياتىن ۇلتجاندىلىقتارى جونىندە جان-جاقتى ايتا كەلىپ, ونىڭ كوپقىرلى شىعارماشىلىعىن ءتۇسىنۋدىڭ كىلتى دە وسىندا جاتقاندىعىن باياندايدى. حح عاسىر باسىنداعى سوراقى ساياسي رەپرەسسياعا ۇشىراعان قازاق زيالىلارىنىڭ اماناتىن ارقالاپ, امان قالعان مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ادەبي, عىلىمي, قوعامدىق, قايراتكەرلىك قىزمەتتەرىنىڭ مازمۇندىق ءمانى دە تاپ وسى تاپسىرمالاردى ورىنداۋىمەن بىرلىكتە بولعانى بەلگىلى.
وسى رەتتە م.اۋەزوۆتىڭ كوركەم شىعارمالارى الەمدىك ادەبيەتتانۋدا قالاي باعالانىپ ءجۇر دەگەن ساۋالعا جاۋاپ ىزدەگەن «مير اۋەزوۆا» دەگەن جيناققا م.اۋەزوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جونىندەگى 1950-2000 جىلدار ارالىعىندا الەمدىك ءباسپاسوز بەتتەرىندە جازىلىپ, جاريالانعان 60-تان استام شەتەلدىك جازۋشى مەن سىنشىلارىنىڭ ەڭبەكتەرى ەنىپتى. بۇل ەڭبەك, بىرىنشىدەن, م.اۋەزوۆتىڭ الەم ادەبيەتىندەگى الار تاريحي ورنىن ايقىنداسا, ەكىنشىدەن, قازاق ادەبيەتىنىڭ الەمدىك دەڭگەيدە مويىندالۋى مەن حالىقارالىق ادەبي بايلانىستى نىعايتۋ ۇدەرىسىندەگى ۇلەسىن كورسەتەدى. اۆستريا, بەلگيا, ۆەنگريا, گەرمانيا, گوللانديا, گرەتسيا, يران, يسپانيا, قىتاي, پاكىستان, رۋمىنيا, سلوۆاكيا, اقش, تۇركيا, فرانتسيا, چەحيا, شۆەيتساريا سەكىلدى كوپتەگەن ەلدىڭ كورنەكتى ونەر, قوعام مەن قالام قايراتكەرلەرى, ادەبيەتشى-سىنشىلارى كەمەڭگەر سۋرەتكەر, عۇلاما عالىم, ۇلتتىق دراماتۋرگيا, تەاتر, وپەرا سالالارىنىڭ كوشباسشىسى بولعان مۇحتار اۋەزوۆ شىعارماشىلىعىنىڭ كوركەمدىك الەمى شەتەل وكىلدەرىنىڭ قابىلداۋى مەن باعالاۋى تۇرعىسىنان تالدانىپ, تانىلادى. بۇل ەڭبەك, شىنىندا, «اۋەزوۆ الەمىنىڭ» الەمدىك دەڭگەيدە مويىندالعاندىعىنىڭ ايقىن ايعاعى.
الەمنىڭ 60-قا جۋىق ەلىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرى بىلدىرگەن جىلى لەبىزدەر مەن ۇلى سۋرەتكەردىڭ بارلىق كوركەم شىعارماشىلىعىن, ولاردىڭ كوركەمدىك الەمىن, ادامزاتقا ءتان تابيعي-پسيحولوگيالىق, فيلوسوفيالىق, ەستەتيكالىق, رۋحاني بولمىستارىن قانداي بيىك كاسىبي شەبەرلىكپەن بەينەلەگەنىنە بەرىلگەن باعالار بۇگىندە دە ءوز قۇندىلىعىن جويعان جوق.
شىنىندا دا, 1991 جىلدان بەرگى جازىلعان ادەبي-كوركەم سىنداردا, عىلىمي-زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىندە كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭنىڭ ساياساتىنا ساي بىرجاقتى سىنالعان شىعارمالاردى تازا تاريحي شىندىق پەن كوركەمدىك شارت تالابىنا ساي تالداۋ ءۇردىسى قولعا الىنا باستادى. سونىڭ ناتيجەسىندە بۇرىنعى سىنداردا ءورىس العان جاعىمدى-جاعىمسىز تيپتەردىڭ ورنىنا تازا ادامي قاسيەتى جوعارى باعالانعان كەيىپكەرلەر مەن كوركەم-ەستەتيكالىق قۇندىلىعى جوعارى شىعارمالار رۋحاني يگىلىككە اينالا باستادى. بۇل, ءسوز جوق, بۇگىنگى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جەمىسى.
تاۋەلسىزدىك جىلدارى جازۋشى ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى بويىنشا بىرنەشە بيبليوگرافيالىق كورسەتكىش جاريالاندى. 2005 جىلى «م.و.اۋەزوۆ شىعارماشىلىعى بويىنشا بيبليوگرافيالىق كورسەتكىش» قر ۇلتتىق كىتاپحاناسىمەن بىرىگىپ شىعارىلدى. وندا 1917-1997 جىلدارى جازىلعان زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى مەن ماقالالار ءتىزىمى ەندى.
2009 جىلى جاريالانعان «م.و.اۋەزوۆ شىعارماشىلىعى بويىنشا بيبليوگرافيالىق كورسەتكىشتە» 1997-2007 جىلدار ارالىعىنداعى بيبليوگرافيالىق دەرەكتەر قامتىلعان. ل.م.اۋەزوۆانىڭ جەتەكشىلىگىمەن 1972 جانە 2005 جىلى جاريالانعان بيبليوگرافيالىق كورسەتكىشتەردىڭ تاجىريبەسىنە سۇيەنە وتىرىپ, سونىڭ تىكەلەي جالعاسى رەتىندە تولىقتىرىلىپ, جازۋشى شىعارمالارىن جانرلىق تاقىرىپ بويىنشا ءبىر ىزگە جۇيەلەپ, ءار تاقىرىپ پەن تاقىرىپشالارعا ەنگەن تۋىندىلاردى ءوز ىشىنەن حرونولوگيالىق تارتىپپەن ورنالاستىرعان. جانە م.اۋەزوۆتىڭ شىعارماشىلىعى جونىندەگى وزگە اۆتورلاردىڭ زەرتتەلگەن, جازىلعان, قورعالعان ادەبي, عىلىمي, سىن جانرلارداعى ەڭبەكتەرى ادىستەمەلىك تالاپقا ساي الفاۆيت تارتىبىمەن بەرىلگەن. 1997-2007 جىلدار ارالىعىن تۇگەل قامتىعان كورسەتكىشتى قۇراستىرۋعا «اۋەزوۆ ءۇيى» عىلىمي-مادەني ورتالىعى قىزمەتكەرلەرى مەن قر ۇلتتىق كىتاپحانا بيبليوگرافتارى اتسالىستى.
سونداي ماقساتتاعى كۇردەلى ەڭبەكتىڭ ءبىرى عانا ەمەس, بىرەگەيى دەپ «مۇحتار اۋەزوۆ ەنتسيكلوپەدياسىن» اتاۋعا بولادى. جازۋشىنىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويى قارساڭىندا جوسپارلانعانمەن, كەيىن ءتۇرلى سەبەپتەردىڭ سالدارىنان شەگەرىلىپ, بۇل ءىس 1996 جىلى «اتامۇرا» باسپاسىنىڭ جانىنان «مۇحتار اۋەزوۆ رەداكتسياسى» قۇرىلعاننان كەيىن عانا العا جىلجىپ, رەسپۋبليكاداعى اۋەزوۆتانۋمەن شۇعىلدانىپ جۇرگەن ادەبيەت, ءتىل ماماندارىنىڭ, تاريحشى-ەتنوگرافتار, جازۋشى, جۋرناليستەر, ونەر قايراتكەرلەرىنىڭ وسىناۋ كۇردەلى ەڭبەكتىڭ سوزتىزبەسىن قۇراستىرۋعا تارتىلۋىنىڭ ناتيجەسىندە جۇزەگە اسىرىلعان. ءتۇرلى جانرداعى بۇل رۋحاني باي قازىنادا ەنتسيكلوپەديالىق ەڭبەكتىڭ ءستيلى مەن تالابىنا ساي ۇلى سۋرەتكەردىڭ وسكەن, قالىپتاسقان, وقىعان, ەڭبەك ەتكەن ورتاسى, وتباسىلىق ءومىرى, شىعارماشىلىق مول مۇراسى, شەجىرەلىك, قوعامدىق, قالامگەرلىك, پەداگوگيكالىق قىزمەتتەرى جايلى عىلىمي, ادەبي دەرەكتەر مولىنان قامتىلىپ, كەڭىنەن اقپارات بەرىلگەن. ماسەلەن, 2011 جىلى «اتامۇرا» باسپاسىنان شىققان 688 بەتتىك كولەمدى «مۇحتار اۋەزوۆ ەنتسيكلوپەدياسىنداعى» «م.اۋەزوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىق قىزمەتى تۋرالى نەگىزگى ادەبيەتتەر» دەگەن كورسەتكىشتىڭ قازاق تىلىندەگى تىزىمىندە 163 زەرتتەۋدىڭ, ال ورىس تىلىندە 48 ەڭبەكتىڭ اتالۋى ۇلى سۋرەتكەردىڭ شىعارماشىلىق مۇراسى ۇلتتىق جانە الەمدىك رۋحاني كەڭىستىكتە كەڭىنەن زەردەلەنىپ, ءار ءداۋىردىڭ سۇرانىسىنا ساي زەرتتەلۋىن ايعاقتايدى. بۇدان وزگە دە ءىرىلى-ۇساقتى جانرلاردا جازىلىپ, بۇگىنگى اقپاراتتار اعىنىندا بايقالماي, قۇراستىرۋشىلار نازارىنا ىلىكپەي قالعان ەڭبەكتەر دە بولۋى مۇمكىن. الايدا 1997 جىلى جارىق كورگەن «مۇحتار اۋەزوۆ. تاڭدامالى» دەگەن جيناقتا قورعالعان ەڭبەكتەر ءتىزىمى 24 بولسا, ودان كەيىن جاريالانعان, تولىقتىرىلعان 2009 جىلعى بيبليوگرافيالىق كورسەتكىشتە, نەگە ەكەنى بەلگىسىز, 10 ەڭبەكتىڭ عانا ءتىزىمى كورسەتىلگەن. كەرىسىنشە, كەيىنگى باسىلىمدا سوڭعى جىلدارى قورعالعان كانديداتتىق, دوكتورلىق ديسسەرتاتسيالارمەن قوسا بۇگىندەرى ۇلتتىق ءبىلىم جۇيەسىنە ەنگىزىلگەن ماگيسترلىك, فيلوسوفيا دوكتورى جۇيەلەرى بويىنشا جازىلىپ, قورعالعان زەرتتەۋ جۇمىستارى دا ەسكەرىلۋى ءتيىس ەدى. دەگەنمەن بۇل ماسەلەلەر تاۋەلسىزدىك كەزەڭىن قامتىپ, الداعى ۋاقىتتا قايتا قۇراستىرۋدى قاجەت ەتەتىن سياقتى.
مۇحتار اۋەزوۆ شىعارماشىلىعى – ولمەس مۇرا, تاۋسىلماس قازىنا. ونى ءار ۇرپاق ءوز زامانىنىڭ رۋحاني قاجەتىنە قاراي زەرتتەي بەرەرى زاڭدى. وسى ورايدا جازۋشى اتىنداعى قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى مەن م.اۋەزوۆ مۇراجايىنداعى «اۋەزوۆ ءۇيى» عىلىمي-مادەني ورتالىعىنىڭ عىلىمي ۇجىمدارى باس بولىپ, بىرنەشە جىلدارعا جوسپارلانعان جۇيەلى عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستارىن كەشەندى تۇردە جۇرگىزىپ كەلەدى. م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ جانىنداعى ديسسەرتاتسيالىق كەڭەستە ۇلتتىق ءبىلىم مەن عىلىم سالاسىنا جاڭا جۇيە, ياعني باكالاۆر, ماگيستر, دوكتور Phd ەنگىزىلگەنشە جازۋشى شىعارماشىلىعى جونىندەگى بىرنەشە ديسسەرتاتسيالىق (كانديداتتىق جانە دوكتورلىق) جۇمىستار قورعالسا, «اۋەزوۆ ءۇيى» عىلىمي-مادەني ورتالىعىندا جازۋشىنىڭ 28 قىركۇيەكتەگى تۋعان كۇنىنە وراي مىندەتتى تۇردە قالىپتاسقان «اۋەزوۆ وقۋلارى» وتكىزىلىپ تۇرادى. 2002 جىلدان بەرى وسى «اۋەزوۆ وقۋلارى» اتتى ءى حالىقارالىق عىلىمي-تەوريالىق كونفەرەنتسياسىنىڭ ماتەريالدارى جاريالانعان جيناقتان بەرى ءداستۇرلى تۇردە جىل سايىن وسىنداي عىلىمي ەڭبەك جارىق كورىپ كەلەدى.
م.اۋەزوۆتىڭ شىعارماشىلىعىن تەرەڭنەن تالداپ, جۇيەلى تۇردە عىلىمي جۇمىستار جۇرگىزەتىن بىردەن-ءبىر ۇيىم – «اۋەزوۆ ءۇيى» عىلىمي-مادەني ورتالىعى. 1997 جىلدان باستاپ جازۋشىنىڭ 50 تومدىق تولىق جيناعىن شىعارۋ جۇمىستارىمەن بىرگە 3 جىلدىق مەرزىمگە جوسپارلاناتىن عىلىمي جوبالار نەگىزىندە مۇحتار اۋەزوۆتىڭ شىعارماشىلىعىن سان الۋان تاقىرىپ اياسىندا جۇيەلى تۇردە زەرتتەپ كەلەدى.
«اۋەزوۆ ءۇيى» عىلىمي-مادەني ورتالىعىنىڭ عىلىمي ۇجىمى قۇراستىرىپ شىعارعان «مۇحتار اۋەزوۆ الەمى» اتتى جيناققا اكە مۇراسىنىڭ جينالىپ, جۇيەلەنىپ, جاريالانۋىنا جانكەشتى ەڭبەك ەتىپ, شىنايى جاناشىرلىقتىڭ ۇزدىك ۇلگىسىن تانىتقان ءلايلا مۇحتارقىزى اۋەزوۆانىڭ ءوزى كوزى تىرىسىندە قۇراستىرىپ, جاريالاۋعا ۇلگەرە الماي كەتكەن ماقالالار ەنگىزىلگەن. ەكى بولىمنەن تۇراتىن ەڭبەككە شەتەل جازۋشىلارى مەن مادەنيەت قايراتكەرلەرىنىڭ وي-تولعامدارى مەن قازاق قالامگەرلەرىنىڭ, عالىمدارىنىڭ ۇلى جازۋشىنىڭ شىعارماشىلىعىنداعى فيلوسوفيالىق كوزقاراستار, كوركەمدىك شەبەرلىكتەر, ءومىر سۇرگەن كەزەڭدەرىندەگى قوعامدىق, ساياسي, رۋحاني كەڭىستىكتەردەگى پسيحولوگيالىق استارلار, جەكە تاعدىرىنداعى تاعىلىمدى تانىمدارى جونىندەگى عىلىمي-تەوريالىق تالداۋلارى مەن زەردەلى زەرتتەۋلەرى جيناقتالىپ بەرىلگەن.
قورىتا ايتار بولساق, «م.اۋەزوۆ شىعارماشىلىعىنىڭ تاۋەلسىزدىك كەزەڭىندە زەرتتەلۋى» دەگەن عىلىمي جوبا نەگىزىندە زەرتتەلىپ, ءبىز قاراستىرعان شيرەك عاسىردا شىققان عىلىمي مونوگرافيالار مەن ۇجىمدىق جيناقتار, جەكە زەرتتەۋشىلەر ەڭبەكتەرىندەگى مۇحتارتانۋ ماسەلەسىنە ءبىرشاما شولۋ جاسالىندى دەپ ويلايمىز. ءبىز مۇمكىندىگىنشە م.اۋەزوۆتىڭ شىعارماشىلىعى تۋرالى ارنايى زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن «اۋەزوۆ ءۇيى» عىلىمي-مادەني ورتالىقتىڭ عىلىمي ۇجىمى اتقارىپ وتىرعان جۇيەلى عىلىمي ىزدەنىستەرىنە, جوبالار نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلعان مونوگرافيالىق ەڭبەكتەردەگى اۋەزوۆتانۋ ماسەلەلەرىنە كەڭىرەك توقتالدىق. ول زاڭدى دا. سەبەبى م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتى قۇرامىنداعى عىلىمي-مادەني ورتالىق – م.اۋەزوۆ شىعارماشىلىعىن ارنايى زەرتتەيتىن بىردەن-ءبىر عىلىمي مەكەمە. قالاي بولعاندا دا, مۇحتارتانۋ ماسەلەسى – تاۋسىلمايتىن تاقىرىپ. دارا دارىن, عۇلاما عالىم, داڭقتى دراماتۋرگ مۇحتار اۋەزوۆتىڭ شىعارماشىلىعىن سان سالادا زەرتتەپ جۇرگەن عالىمدار دا بارشىلىق. ولاردىڭ ءبارىن قولعا ءتۇسىرۋ دە, قاراپ شىعۋ دا مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان ءبىزدىڭ كوزىمىزگە تۇسپەي, عىلىمي شولۋعا ىلىنبەي قالىپ جاتقان مۇحتارتانۋ ماسەلەسىنە قاتىستى ەڭبەكتەر بولسا, ولاردى قاراستىرۋ كەلەشەكتىڭ شارۋاسى بولماق.
گۇلزيا پىراليەۆا, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى
