بيىلعى قاڭتار ايىنداعى قازاقستان پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ جالپى وتىرىسىنداعى جولداۋىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ «جاڭا قازاقستان» قۇرۋ باستاماسىن كوتەردى. سونداي-اق وسى جولداۋدا پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىگىنە قاتىستى دا اڭگىمە ءوربىدى. ءبىز بۇگىن وسى ماسەلەگە وراي بىرنەشە ادامنىڭ وي-پىكىرىن بىلگەندى ءجون كوردىك.
ەربولات ەرعالي, اۋەسقوي كومپوزيتور, نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ تۇرعىنى:
– مەملەكەت باسشىسىنىڭ بيىلعى جولداۋىمەن تانىسقانىمدا بۇرىنعى جولداۋلاردا ايتىلماعان بىرنەشە جايتتى اڭعاردىم. سونىڭ ەڭ باستىسى – پرەزيدەنت ءوزىنىڭ قانداي دا ءبىر پارتيانىڭ مۇشەسى بولمايتىنىن اشىق ايتۋى.
راسى كەرەك, بىزدە بارلىعى تەك پرەزيدەنتتىڭ اۋزىنا قارايتىن, سول كىسى نە ايتسا, سول عانا ورىندالاتىن جەكە باسقا تابىنۋ ۇلگىسىندەگى سۋپەرپرەزيدەنتتىك جۇيە قالىپتاسىپ كەتتى عوي. مۇمكىن ول ەل دامۋىنىڭ العاشقى كەزەڭىندە كەرەك تە بولعان شىعار؟ الايدا كەلە-كەلە ونىڭ كەمشىن تۇستارى مەن زياندى جاقتارى ايقىن كورىنە باستادى. سوندىقتان بۇل فورمادان پارلامەنتكە سۇيەنگەن پرەزيدەنتتىك باسقارۋعا كوشۋ اناعۇرلىم ۇتىمدى بولاتىن سياقتى. قازاق ايتادى عوي «كەلىسىپ پىشكەن تون كەلتە بولماس» دەپ. قاسىم-جومارت كەمەلۇلى حالىققا ارناعان جولداۋىندا ءبىرشاما تىڭ ويلاردى ۇسىنعاندا ونى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ, ءومىر تاجىريبەسىنەن وتكەرىپ, ەلدىڭ بولاشاق دامۋىنا ورايلاستىرعان سياقتى.
ايماقتاعى اكىمدەر مەن ونىڭ ورىنباسارلارىنىڭ پارتيا فيليالدارىنا قىزمەت ەتۋىنە تىيىم سالۋدى دا مەن دۇرىس دەپ سانايمىن. جالپى قولىندا بيلىگى بار, ۇلكەن مەملەكەتتىك لاۋازىمداعى ادام ەشبىر پارتياعا مۇشە بولماۋى كەرەك. ونىڭ كەلەڭسىز جاقتارىن كەشەگى «نۇر وتان» پارتياسىنان كوردىك قوي.
پرەزيدەنت ءوزىنىڭ جولداۋىندا باسقا دا وزەكتى, كوشەلى ماسەلەلەردى ءوربىتتى. ەندى تەك جاڭاشا كوزقاراس كەرەك, جاڭاشا جۇمىس ىستەۋىمىز قاجەت. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تۋىستارىنا ساياسي قىزمەتتەر مەن كۆازيمەملەكەتتىك قۇرىلىمداردا باسشىلىق قىزمەتتەر اتقارۋىنا توسقاۋىل قويۋ, پارلامەنتتىڭ ءرولى مەن ءماسليحاتتاردىڭ ىقپالىن بارىنشا كۇشەيتۋ, وبلىس اكىمدەرىن تاعايىنداۋ ءتارتىبىن وزگەرتۋ جونىندەگى ۇسىنىستارى كوڭىلگە قونىمدى. بۇل ۇسىنىستاردىڭ مەملەكەتتىك جوعارى باسقارۋ جۇيەسىن اۆتوكراتيادان دەموكراتياعا قاراي تۇبەگەيلى بەتبۇرىس جاساۋعا قابىلەتتى جاڭا جۇيەگە اينالدىرۋ يدەياسىنان تۋىنداعانى بايقالادى.
قالاي دەگەنمەن دە ەندى قوعام وياندى. وسى تۇجىرىمدارعا سايكەس ءىس-ارەكەت جاساپ, وسى تىڭ ۇسىنىستاردى بولاشاعى ءۇشىن ويلاناتىن ءار ازامات قولداۋى كەرەك دەپ تۇسىنەمىن.
ارمان قاني, جازۋشى, قوعام بەلسەندىسى:
– پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىلىگى تۋرالى ايتقاندا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنان اتتاپ كەتە المايمىز. بۇل قۇرىلىمدى تۇڭعىش پرەزيدەنت – ەلباسى 1995 جىلى ناۋرىز ايىندا قۇرىپ ەدى. كەڭەسشى ورگان رەتىندە مەملەكەتتىك دارەجەدە كوپتەگەن ءىس-شارالارعا ارالاستى. ەلباسىنىڭ وكىلەتتىگىن ۇزارتۋعا ۇسىنىس ءتۇسىردى. ەلدەگى قوعامدىق-ساياسي ومىرگە بەلسەنە ارالاسىپ كەلەدى دەسەم, ارتىق ايتپايمىن. اسسامبلەيا مۇشەلەرى قازاقستان پارلامەنتىنە دە سايلانۋ قۇقىنا يە. الايدا كەيىنگى كەزدە وسى پرەزيدەنت وكىلەتتىگى تۋرالى اڭگىمە بولعاندا «وسى ورگاننىڭ كەرەگى بار ما؟» دەگەن ساۋال تۋىنداپ ءجۇر. شىنىمدى ايتايىن, بىرەۋلەردىڭ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن تاراتىپ جىبەرۋ تۋرالى ايتقاندارىن ءوز باسىم قوستامايمىن. دياسپورا وكىلدەرى ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ قولداۋىنان ايىرىلسا, تاريحي وتاندارىنا قازاقستاندا ۇلتتىق مادەنيەتىن ساقتاۋعا قولايلى جاعدايدىڭ جوعىن مالىمدەپ, كومەك سۇراۋعا ءماجبۇر بولادى. بۇل جايت باسقا ەلدەردىڭ ءبىزدىڭ ەلدىڭ ىشكى ساياساتىنا ارالاسۋىنا جول اشادى. ۋكراين, بەلورۋس, پولياك, لاتىش, ەستون, ەۆرەي سياقتى ەۋروپالىق ناسىلدەر امالسىز ورىستاردىڭ جانىنا توپتاسىپ, ورىس مادەنيەتىن ۇستانادى. مۇنىڭ ءوزى قازاقتار مەن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ اراسىنا سىزات تۇسىرمەسە, ولاردى جاقىنداتا تۇسپەيدى. ونىڭ ۇستىنە قازاقتار سانى جاعىنان مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت سانالعانمەن, ساپا جاعىنان وزگە ۇلتتاردان جوعارى تۇرعانى شامالى. سوندىقتان ەلىمىزدەگى ەتنوستار وزدەرىن زاڭنىڭ كۇشىمەن قازاقتاردىڭ جانىنا توپتاستىرۋعا كونۋى ەكىتالاي. «كەرەگەمىز اعاش, ۇرانىمىز الاش!» دەپ كوكىرەك كەرىپ جۇرگەن كوپشىلىگىمىز مويىنداعىمىز كەلمەيتىن اششى شىندىق – وسى. دەمەك, پرەزيدەنتتىڭ وبەكتيۆتى, سۋبەكتيۆتى سەبەپتەرگە بايلانىستى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن جوعارى سايلانبالى ورگاندارعا دەربەس سايلانۋ ورنىنان تولىق ايىرماي, تەك سانىن شەكتەۋ جونىندەگى ۇسىنىسى دۇرىس ساياسي شەشىم بولدى.
پرەزيدەنتتىڭ ەلدەگى تىنىشتىق پەن ۇلتارالىق قاتىناستاردىڭ ساقتالۋى ءۇشىن ءوزارا ديالوگ, ءوزارا تۇسىنىستىك پەن كەلىسىمنىڭ قاجەتتىلىگىنە نازار اۋدارۋى ەگەمەندىگىمىزدى كۇشەيتۋ مۇددەسىن كوزدەگەندىكتەن ەكەنى ساياساتتان حابارى بار ازاماتتارعا ءمالىم. قاسىم-جومارت كەمەلۇلىنىڭ: «مەنى ەڭ الدىمەن حالقىمنىڭ بولاشاعى قانداي بولاتىنى تولعاندىرادى. قىزمەتىمە ءتۇرلى ادامداردىڭ بەرەتىن باعاسىنان گورى مەملەكەتىمىزدى قورعاپ قالۋ مەن ءۇشىن اسا ماڭىزدى» دەگەن سوزدەرىندە ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بەرمەيتىن, جۇرتشىلىققا اشىپ ايتا المايتىن جان سىرى جاتقانىن سەزەمىن.
پرەزيدەنت قازىر ءوزىنىڭ وكىلەتتىگى شەگىندە حالقىمەن بىرلەسە وتىرىپ, «جاڭا قازاقستاننىڭ» ستراتەگيالىق ءىس-جوسپارىن جۇزەگە اسىرۋعا كىرىستى. وسى جولدا وعان قولداۋ كورسەتۋىمىز كەرەك.
ابزال قۇسپان, زاڭگەر:
– قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا ارناعان جولداۋىن ۇلكەن قىزىعۋشىلىقپەن تىڭدادىم. ەل دامۋىنىڭ باستى باعىتتارىن ايقىندايتىن قۇجاتتا «جاڭا قازاقستاندى» قۇرۋدىڭ نەگىزگى ماسەلەلەرى جان-جاقتى قامتىلدى.
«كۇشتى پرەزيدەنت, ىقپالدى پارلامەنت» قاعيداتى, مەملەكەت باسشىسىنىڭ وتباسى مۇشەلەرى, تۋىستارى, جاقىن-جۋىقتارىنىڭ ەل, كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور باسشىلىعىندا بولماۋى تۋرالى زاڭمەن بەكىتىلگەن تالاپتىڭ كورىنىس تابۋى كوپشىلىكتىڭ ويىنداعىسىن ءدوپ باساتىنى ءسوزسىز. پارلامەنت, سايلاۋ جۇيەسىن, جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدى جەتىلدىرۋ دە زور ماڭىزعا يە. قوعامدىق كەڭەستەردىڭ جوعارى ورگانى رەتىندە قازاقتان حالقىنىڭ قۇرىلتايىن قۇرۋ, تاعى باسقا دا وزگەرىستەر كوڭىلدەن شىقتى. پرەزيدەنتتىڭ بارلىق ماڭىزدى ماسەلەلەر كەزەگىمەن مىندەتتى تۇردە شەشىمىن تاباتىن بولادى دەگەن سوزدەرىنە سەنەمىن. ەندىگى مىندەت وسى جولداۋدا ايتىلعان وزگە دە ماسەلەلەر رەت-رەتىمەن شەشىمىن تاپسا, نۇر ۇستىنە نۇر بولاتىن ەدى.
پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىلىگىن قىسقارتىپ, پارلامەنت ءرولىن ايتارلىقتاي ارتتىرۋدى ايتتى. بۇل وزگەرىس – زامان تالابى. وسىعان دەيىن سايلاۋعا شەتەلدىكتەر ارالاسسا, وعان شەكتەۋ قويۋى, كونستيتۋتسيالىق سوت قۇرۋدى تاپسىرۋى, «ۇلتتىق قۇرىلتاي» قۇرۋدى ۇسىنۋى – كەمەل, جارقىن بولاشاعىمىزدى جاساي الاتىنىمىزعا سەنىمدى قادام.
ءبىزدىڭ مۇراتىمىز – «جاڭا قازاقستاندى» قۇرۋ, وسى ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن وزگەرىستى ءاربىر ادام وزىنەن باستاۋى كەرەك. پرەزيدەنتتىڭ «بابالار اماناتىنا ادال بولۋ مەن بولاشاققا تابىستاۋ – مەنىڭ بورىشىم» دەگەن ويى «جاڭا قازاقستاندى» قۇرۋدا ارقايسىمىزعا جاڭا ەڭبەكتەنۋىمىزدىڭ قاجەت ەكەنىن ۇقتىرىپ, بولاشاققا قادام اشىپ بەرۋى دەپ ويلايمىن.
بەكدىلدا قوجاحمەت, «استانا-ەنەرگيا» اق جەتەكشى ينجەنەر-كونسترۋكتورى:
– مەملەكەت باسشىسى ءوزىنىڭ حالىققا ارناعان جولداۋىندا پرەزيدەنت وكىلەتتىگى تۋرالى جايدان-جاي ءسوز قوزعاپ وتىرعان جوق. مۇنىڭ ءبارى كەشە جىبەرگەن قاتەلىكتەرىمىزدى جونگە كەلتىرۋگە باعىتتايتىن اڭگىمە ەكەنى جالپى جۇرتقا ايقىن.
بۇرىنعى پرەزيدەنت – ەلباسىنىڭ ءوز وكىلەتتىگى كەزىندە پارتياعا مۇشە بولۋى سول پارتيانى بيلىك پارتياسىنا اينالدىرىپ, بيلىك پەن پارتيانىڭ اراجىگى اجىرامايتىن دارەجەگە اكەلىپ سوقتىردى. بيلىك تۇعىرعا كوتەرىلگەن سپورتشىنى دا, ساحناعا شىققان ءانشىنى دە ءوز پارتياسىنىڭ قاتارىنا تارتۋدى سانگە اينالدىردى. مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇرگەندەردى توپ-توبىمەن ءوز پارتياسىنا قابىلداعان ءداۋىردى دە كوردىك. ءسويتىپ حالىققا جانى اشيتىندار دا, حالىقتىڭ ۇستىنەن كۇن كورەتىندەر دە پارتياعا مۇشە بولىپ شىعا كەلدى.
ەل باسقارۋدىڭ ەرتەڭىن ەمەس, ءوز قارا باسىنىڭ قامىن ويلاعان كوپتەگەن جاعىمپاز دەپۋتاتتار زاڭعا سۋپەرپرەزيدەنتتىك سيپات قالىپتاستىرۋشى وزگەرىستەردىڭ ەنگىزىلۋىن جارىسا جاقتاپ شىعا كەلدى.
ونىڭ ۇستىنە, پرەزيدەنتتىك مەرزىمدى رەفەرەندۋم ارقىلى سوزۋ ەلدىڭ ىشكى توقىراۋىنا الىپ كەلدى. دەموكراتيالىق ۇردىستەر اياقاستى بولا باستادى. جاپپاي ماقتاۋ, جارىسا قولپاشتاۋ ءبىزدى تىعىرىققا تىرەدى. اتا زاڭىمىزداعى «پرەزيدەنت ەكى مەرزىمنەن ارتىق سايلانا المايدى» دەگەن تۇجىرىم قاپەرگە الىنبادى. ءسويتىپ ءبىر ادامنىڭ مەملەكەتتى ۇزاق ۋاقىت باسقارىپ, بيلىك تىزگىنىن ۋىسىنان شىعارماۋى جاپپاي باس شۇلعاۋشىلىقتى, توقمەيىلسۋ مەن داڭدايسۋدى تۋعىزدى.
بىزگە «جاڭا قازاقستان» يدەياسىن ۇسىنىپ وتىرعان قاسىم-جومارت كەمەلۇلى پرەزيدەنتتىڭ جاقىن تۋىستارىنىڭ مەملەكەتتىك ساياسي قىزمەتشى ورىندارىنا نەمەسە كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردا باسشى قىزمەتتەرگە تاعايىندالۋىنا بۇدان بىلاي تىيىم سالىناتىندىعىن ايتقاندا, مۇنىڭ ءومىر تاجىريبەسىنەن الىنىپ وتىرعان شىنايى شەشىم ەكەنىنە كوز جەتكىزدىك.
P.S:مەملەكەت باسشىسىنىڭ بيىلعى جولداۋىندا ايتىلعان پرەزيدەنتتىڭ قۇزىرەتىن شەكتەپ, پارلامەنتتىڭ وكىلەتتىگىن كەڭەيتۋ جونىندەگى مالىمدەمەسىنە اركىم ءارتۇرلى وي-پىكىر بىلدىرۋدە. راس, قانشا ادام بولسا, سونشا پىكىر بار. بۇل زاڭدى. پىكىر الۋاندىعىنان ورتاق تۇجىرىم قالىپتاسپاق. جۇرتشىلىق, اسىرەسە, وزگەرىستى پرەزيدەنت وزىنەن باستاپ, بۇدان بىلاي ساياسي پارتياعا مۇشە بولا المايتىندىعى مەن پارلامەنتتە تىكەلەي ءوزى تاعايىندايتىن دەپۋتاتتار مەن سەناتورلار سانى ازاياتىندىعىن ايتۋىنا كوبىرەك نازار اۋدارادى. بۇدان ءارى دە «جاڭا قازاقستان: جاڭارۋ مەن جاڭعىرۋ جولى» اياسىندا ساياسي رەفورمالار جالعاسىن تابا بەرمەك.
