تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى اۋىرتپالىقتار استانا قالاسىنىڭ مەملەكەتتىك مۇراعاتىن دا اينالىپ وتكەن جوق. ايتسە دە, بولاشاققا دەگەن سەنىم مەن ءوز ماماندىعىن قادىرلەي بىلۋشىلىك وتپەلى قيىندىقتاردى جەڭە ءبىلدى. قازاقستاننىڭ جاس استاناسىنىڭ تاريحي ءرولىن ايقىنداۋدا اقمولا قالاسى اكىمدىگىنىڭ 1995 جىلعى 23 قاراشاداعى شەشىمىمەن دەربەس مەملەكەتتىك مۇراعاتتىڭ قۇرىلۋى ورتاق ىسكە سەنىمدى سەرپىن بەردى. اتالعان شەشىم جارىق كورگەندە, مۇراعاتتىڭ ءوز مەكەنجايى دا بولماعاندىعىن بۇگىندە بىرەۋ ءبىلىپ, بىرەۋ بىلمەيدى.
ەگەمەندىك جىلدارىمەن قاتار قادام باسقان مۇراعات جالپى كولەمى 1 مىڭ شارشى مەتردەن استام اۋماقتى الىپ جاتقان ءتورت قاباتتى دەربەس مەكەنجايدا قونىس تەۋىپ وتىر. ونىڭ العاشقى قاباتىندا وقۋ زالى, ال ەكىنشىسىندە ارنايى جابدىقتالعان تۇراقتى كورمە جۇمىس ىستەيدى. ولاردى جاراقتاندىرۋدا وسى زامانعى تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەردى ەنگىزۋگە ەرەكشە باسىمدىلىق بەرىلگەن. ال مەكەنجايدىڭ ءۇشىنشى جانە ءتورتىنشى قاباتتارى – قالانىڭ سارىارقا اۋدانىنا قارايتىن ۇجىمداردان تۇسكەن قۇجاتتاردى ساقتايتىن قويمالار. مەملەكەتتىك مۇراعاتتىڭ الماتى, ەسىل اۋداندارىنىڭ جەكە قۇرام بولىمدەرى قالانىڭ پريگورودنىي كەنتىندەگى ەكى قاباتتى بولەك مەكەن-جايدا وتىر. مۇراعاتتىڭ ەكى عيماراتىنا دا كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ, ولارعا قۇنى 60 ميلليون تەڭگە بولاتىن اۆتوماتتاندىرىلعان گازدى ءورت سوندىرگىش پەن دەربەس دابىل قوندىرعىلارى ورناتىلدى. استانا قالاسىنىڭ مەملەكەتتىك مۇراعاتى مەنشىك تۇرىنە قاراماستان قالا اۋماعىندا ورنالاسقان كاسىپورىندار مەن ۇيىمداردى جيناقتالعان مۇراعاتتىق قۇجاتتاردىڭ ەسەبىن جۇرگىزۋ, مەملەكەتتىك ساقتاۋعا الۋ, قويما كوزدەرىن تولىقتىرۋ مەن ولاردى قالىڭ كوپشىلىكتىڭ يگىلىگىنە اينالدىرۋ جۇمىستارىمەن اينالىسادى. بۇلار مۇراعات قىزمەتىنىڭ نەگىزگى باسىم باعىتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. سالا جۇمىسىن ساپانىڭ جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋگە اعىمداعى جىلى قولدانىستا جۇرگەندىگىنە 15 جىلدىڭ ءجۇزى تولعاندىعى اتاپ وتىلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ۇلتتىق مۇراعات قورى جانە مۇراعاتتار تۋرالى» زاڭىندا ءوز كورىنىسىن تاپقان ايقىن تۇجىرىمدار ايتارلىقتاي كومەكتەسە ءبىلدى. ەلىمىزدە العاش رەت اتالىپ وتكەن قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى كۇنىنىڭ دە كوشباسشىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ بۇگىنگى تاڭدا العا ۇستانىپ وتىرعان كوپ قىرلى, سىندارلى ساياساتى دا تاريحي قۇندىلىقتاردى قوعامنىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى, بولاشاعىمىزدىڭ بارلاۋشىسى بولىپ تابىلاتىن جاس ۇرپاق بويىنا تەرەڭ ءسىڭىرۋ مۇراتىمەن تىعىز ۇندەستىك تابا ءبىلۋى دە, بىزدەر ءۇشىن اسا ءسۇيىنىشتى. قالا اكىمدىگىنىڭ, مۇراعاتتار جانە قۇجاتتامالار باسقارماسىنىڭ كۇندەلىكتى قولداۋ-كومەگىنە سۇيەنگەن مەملەكەتتىك مۇراعات ەل تاۋەلسىزدىگىمەن بىرگە قادام باسا وتىرىپ, استانا قالاسىنىڭ 15 جىلدىعىنا وراي «ەستە قالار جانە ايتۋلى كۇندەر» جىلناماسىن, «ارماندى اقيقاتقا ۇشتاستىرعان» اتتى ءتۇرلى-ءتۇستى بۋكلەتتى جۇرتشىلىققا ۇسىندى. ولارعا قالا تاريحىنا, ونىڭ وتكەنى مەن بۇگىنىنە بايلانىستى ماڭىزدى دەرەكتەر توپتاستىرىلدى. بۇلاردىڭ تاريحتى زەردەلەۋشىلەرمەن بىرگە, ۋاقىتتىڭ ايشىقتى وزگەرىسىن بىلۋگە ۇمتىلۋشىلارعا دا تيگىزەر پايداسى زور بولماق. ال ەل تاۋەلسىزدىگىنە ارنالعان «استانا – كەمەل ىستەردىڭ التىن تۇعىرى», «ەلى ەرگە سەنگەن, ەرى ەلگە سەنگەن» اتتى كورمەلەر مۇراعاتقا كەلۋشىلەردىڭ ەرەكشە قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ وتىر. ولاردا قالا مەن ەل تاريحىنا قاتىستى كوپتەگەن قۇندى دەرەكتەر توپتاستىرىلدى. جىل وتكەن سايىن قالالىق مەملەكەتتىك مۇراعاتتىڭ تولىمداۋ كوزدەرى سانالاتىن مەكەمەلەردىڭ, كاسىپورىندار مەن ۇيىمداردىڭ دا قاتارى ءوسىپ كەلەدى. بۇگىندە مەملەكەتتىك مۇراعات مەكەمەلەر مەن ۇيىمدارداعى 250-دەي ۆەدومستۆولىق مۇراعاتقا, سونداي-اق الەۋەتتى سەنىمدى توپتار ساناتىنداعى جۇزگە تارتا ۇجىمعا شىن ءمانىسىندەگى باقىلاۋ جۇمىستارىن ورناتىپ, ەكىجاقتى بايلانىس ارنالارىن كەڭەيتە ءتۇستى. مەملەكەتتىك مۇراعاتتا حالىقارالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيالار وتكىزۋ سوڭعى جىلدارى داعدىعا اينالدى. مۇنداي باسقوسۋلاردا ەل ايماقتارىنان, تمد رەسپۋبليكالارىنان ارنايى كەلەتىن سالا ماماندارى مەن عالىمدار مۇراعات جۇمىسىن دامىتۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن تالقىلايدى, وي-تاجىريبەلەرىن ورتاعا سالادى. ماسەلەن, اعىمداعى جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا وتكەن وسىنداي كونفەرەنتسيادا تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قول جەتكەن تابىستار, تاريحتى زەردەلەي ءتۇسۋدىڭ كەشەندى ماسەلەلەرى ورتاعا ءتۇستى. مەملەكەتتىك مۇراعاتتا سوڭعى ءبىر-ەكى جىلدىڭ بەدەرىندە «تاۋلسىزدىك – مۇراعات قويناۋىندا» اتتى بايقاۋ وتكىزۋ دە قولعا الىندى. تاجىريبە كورسەتكەنىندەي, ونىڭ تاعىلىمدىق تا تانىمدىق ءمانى ايقىن بايقالادى. ءتۇرلى سالا ماماندارى ەل تاريحىنا قاتىستى قۇجاتتاردى ىزدەپ-تابۋمەن بىرگە, تاۋەلسىزدىككە قاتىستى ءوز پايىمداۋلارى مەن توپشىلاۋلارىن دا اسا ءبىر قۇلشىنىسپەن كوپ نازارىنا ۇسىندى. وسى ارقىلى ءبىز جۇرتشىلىققا بەيمالىم بولىپ كەلگەن جەكەلەگەن تاريحي قۇندىلىقتاردى ىزدەپ-تابۋعا قول جەتكىزدىك. كارى قۇلاق تاريح ءۇشىن قامشىنىڭ سابىنداي عانا قىسقا مەرزىمدە, ياعني تاۋەلسىزدىكتىڭ 22 جىلىندا ەلىمىز نەبىر بيىك بەلەستەردى باعىندىرىپ, اسقارالى اسۋلاردى الدى. باۋىرى ءبۇتىن, ءبىرلىگىمەن ەلدىگىن ەڭسەلەندىرىپ, ەرلىگىن ەسەلەدى. بۇگىندە جەردىڭ كيەسى, ەلدىڭ يەسى كىم ەكەندىگىن ايداي الەم بىلەدى. بىلگەندىكتەن دە بولار, ونى باتىس پەن شىعىستىڭ اراسىنداعى التىن كوپىر ساناپ وتىر. پرەزيدەنت ن.ءا.نازارباەۆ ءوزىنىڭ «تاريح تولقىنىندا» اتتى كىتابىندا: «ءبارىن دە تاريحتىڭ سىي-سىباعاسى دەۋگە بولار, الايدا جان-جۇرەگىڭنىڭ اڭسارى بولعان ازاتتىقتى ەشكىم دە سىيعا تارتا المايدى. ازاتتىق دەگەنىمىز, بۇل الەمدىك تاريح تولقىنىندا ءوزىنىڭ سۋبەكتىلىك قۇقىعىن سەزىنەتىن جانە وعان جاۋاپ بەرە الاتىن حالىق بولمىسىنىڭ جالعىز عانا ۇلگىسى» دەپ ايقىن اشىپ كورسەتكەن ەدى. وسىندا ايتىلعانىنداي, سايىن دالا توسىندە شاڭىراق كوتەرىپ, ۋىعىن شانىشقان, ۇلتتىق مەملەكەتتىلىكتىڭ باستاۋىنا بايلانعان قازاق ورداسىنىڭ ەكى جارىم عاسىرلىق تاريحي ەلدىك مۇددە ءۇشىن بۇگىلگەن ساۋساقتاي بىرىگىپ, ازاتتىق ءۇشىن ايانباي ايقاسقان جاۋباسار ەرلىكتىڭ, دۇشپان قاراسىن باستان اسىرماعان ازاماتتىق ەرلىكتىڭ ونەگەلى بايانى ىسپەتتى. مەملەكەتتىك مۇراعات استانا قالاسىندا وتكىزىلەتىن ءتۇرلى دەڭگەيدەگى بۇقارالىق شارالاردان دا استە تىس قالىپ كورگەن ەمەس. سوڭعى جىلدارى ۇجىمدا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىلۋ اياسىن كەڭەيتۋگە, ءىس قاعازدارىن مەملەكەتتىك تىلدە ءجۇرگىزۋگە ەرەكشە باسىمدىق بەرىلۋدە. «قۇجاتسىز – مۇراعات, مۇراعاتسىز – تاريح, ال تاريحسىز مەملەكەت, ۇلت جوق» دەگەن قاعيداعا يەك ارتقان استانا مۇراعاتشىلارى تاۋەلسىزدىك كۇنىن وسىنداي قول جەتكەن ايتۋلى تابىستارمەن قارسى الۋمەن بىرگە, قالا تاريحىن جازۋدا جاڭا شەكتەردەن كورىنە بەرەتىن بولادى. بۇعان اتالمىش سالادا مول تاجىريبە جيناقتاعان مامانداردىڭ قارىم-قابىلەتتەرى تولىعىنان جەتەدى.
ب.بايماعانبەتوۆا,
استانا قالاسى مەملەكەتتىك
مۇراعاتىنىڭ ديرەكتورى
