قالا اكىمى اسەت يسەكەشەۆ ۇسىنعان ءار جوبا قالاداعى ەكولوگيالىق احۋالدى جاقسارتۋعا باعىتتالعان. ونى «20 ناقتى باستامادا» ايتىلعان ماسەلەلەرگە قاراپ-اق بايقاۋعا بولادى. ماسەلەن, استانانىڭ «جاسىل بەلدەۋىنە» 1 ملن اعاش وتىرعىزىپ, قالانىڭ جاسىل جەلەگىن قالىپتاستىرۋ, قوعامدىق جانە جەكە كولىكتەردى گازعا كوشىرۋ, قالا ورتالىعىندا ارىق جۇيەسىن سالۋ, ۆەلوسيپەد ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ جانە تۇرعىن ۇيلەردەگى ەنەرگيا تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ جوسپار بويىنشا كەزەڭ-كەزەڭىمەن اتقارىلىپ كەلەدى. وسى ورايدا «استانا اقشامى» گازەتى كوپشىلىگىمىز ەلەي بەرمەيتىن, بىراق ەكولوگيانى جاقسارتاتىن قاراپايىم قاعيداتتاردى ۇستانۋعا شاقىرادى.
ماسەلە: ەلوردامىز حالىق اراسىندا «ۇشاتىن پاكەتتەر قالاسى» دەپ اتالاتىنى جاسىرىن ەمەس. الايدا وعان قالا تۇرعىندارىنىڭ ءوزى كىنالى ەكەندىگىن مويىندايتىندار از. ستاتيستيكاعا سايكەس, الەم بويىنشا ءبىر جىلدا 4 تريلليون پاكەت پايدالانىلادى, ونىڭ تەك 1 پايىزى عانا قايتا وڭدەلەدى. ادامدار كۇن سايىن كۇل-قوقىسقا تاستايتىن پلاستيك بوتەلكەلەر جەر بەتىندە 500 جىلعا دەيىن, كادىمگى پوليەتيلەن پاكەتتەرى 200 جىلدان استام ۋاقىت بويى شىرىمەي جاتادى. كونسەرۆى قالبىرلارى مەن شىنى سىنىقتارى 1 مىڭ جىلعا دەيىن جەر قوينىن لاستاپ, توپىراقتىڭ قۇنارىن ازايتادى. پوليەتيلەن پاكەتى جاتقان جەردە 100 (!) جىلداپ ءشوپ وسپەيدى.
ۇسىنىس: ازىق-تۇلىك دۇكەنىنە سومكەمەن بارۋدى ادەتكە اينالدىرىڭىز. بوتەلكە سۋدى ساتىپ العاننان كەيىن قوقىسقا تاستاماي, بىرنەشە رەت پايدالانۋدان قىسىلماڭىز. جۇمىسقا تاسيتىن كۇندەلىكتى تۇسكى استى كونتەينەرگە سالىپ الىڭىز. كوپتەگەن دامىعان ەلدەر پوليەتيلەن پاكەتىنىڭ زيانىن ۇعىنىپ, وعان زاڭ جۇزىندە تىيىم سالعان.
ماسەلە: ەلىمىزدە 2040 جىلعا قاراي سۋ تاپشىلىعى تۋىنداۋى مۇمكىن. بۇل مالىمدەمەگە قالاداعى ءار تۇرعىن جىلىنا 20 000 ليتر سۋدى بوسقا توگەتىنى تۋرالى دەرەك دالەل. دۇرىس جابىلماي, سۋ تامشىلاپ تۇرعان كراننان تاۋلىگىنە 24 ليتر, ايىنا 720 ليتر, جىلىنا 8 مىڭ 784 ليتر سۋ اعادى.
ۇسىنىس: ۆاننانىڭ ورنىنا دۋش قابىلداڭىز. ءتىس تازالاعاندا 1 ستاقانعا سۋ تولتىرىپ, كراندى ءوشىرىپ قويىڭىز. وسىلايشا, كۇنىنە 45 ليتر سۋدى ۇنەمدەۋگە بولادى. جەمىس-جيدەكتى, كوكونىستى جۋ ءۇشىن ءبىر ىدىستى ارناعانىڭىز ءجون. ەكولوگياعا ۇلەس قوسام دەسەڭىز, سۋ باگىندا ەكى تۇيمەسى بار ۋنيتازدى ورناتقان دۇرىس. سۋ ىسىراپ بولماس ءۇشىن شۇمەكتەر مەن دۋشقا اەراتور سياقتى سۋ ۇنەمدەۋ قۇرالدارىن ورناتۋعا بولادى.
ماسەلە: كولىكتىڭ قالا ەكولوگياسىنا قانشالىقتى زيان ەكەندىگى جالپاق جۇرتقا ايان. استانا قالالىق ەكولوگيا دەپارتامەنتىنىڭ دەرەكتەرىنە سايكەس, ەلورداداعى كولىكتەر اتموسفەراعا زياندى زاتتاردىڭ 50-55 پايىزىن شىعارادى.
ۇسىنىس: ءبىر كۇن ساباققا نەمەسە جۇمىسقا كولىكتىڭ ورنىنا اۆتوبۋسپەن, ۆەلوسيپەدپەن نەمەسە جاياۋ بارىپ كورىڭىز. ءارى دەنە شىنىقتىراسىز, ءارى قورشاعان ورتاعا ءوز ۇلەسىڭىزدى قوساسىز.
ماسەلە: استانا باس قالا بولعاننان كەيىن, مۇنداعى تازالىق ءجىتى قاداعالانادى. الايدا جەردە جاتقان تەمەكى تۇقىلى, پىستەنىڭ قالدىعى, اۆتوبۋس بيلەتتەرى حالىقتىڭ ەكولوگيالىق ساۋاتتىلىعى مەن مادەنيەتى ءالى قالىپتاسپاعانىن اڭعارتادى. البەتتە, كوممۋنالدىق قىزمەتكەرلەر جيناعان قوقىس پوليگونعا جىبەرىلەدى, بىراق ونىڭ دا شەگى بار. سەبەبى قوقىس وڭدەيتىن زاۋىت ءالى كۇنگە دەيىن ەلىمىزدە تۇرماق, تمد مەملەكەتتەرىنىڭ بىرىندە جوق.
ۇسىنىس: جاپونيادا كوشەدە تۇرعان قوقىس تاستايتىن جاشىكتەردى كورمەيسىز. جاپوندىقتار قوقىستى وزدەرىمەن بىرگە الىپ جۇرەدى. بارلىق قوقىستى – شىنى, جاناتىن, قايتا وڭدەۋگە جارايتىن, جانبايتىن دەپ سۇرىپتاپ, ارنايى ىدىستارعا سالىپ تاپسىرادى. بۇل ءۇردىس بىزدە قالىپتاسسا, ەكولوگيالىق احۋال الدەقايدا جاقسارار ەدى.
ماسەلە: ەلەكتر قۋاتىن جانە جىلۋ ەنەرگياسىن ءوندىرۋ ءۇشىن كومىر, مۇناي, گاز سياقتى سارقىلاتىن تابيعي رەسۋرستار پايدالانىلادى. ولاردى جاققاندا اتموسفەراعا كوپتەگەن زياندى زاتتار تارايدى. كيىمدى كىر جۋعىش ماشينادا ىستىق سۋمەن جۋ ءۇشىن دە كوپ ەنەرگيا جۇمسالادى.
ۇسىنىس: ءۇي ىشىندەگى ارتىق توك كوزدەرىن دەر كەزىندە وشىرسەڭىز, ەلەكتر قۋاتىن دا ۇنەمدەيسىز, ەكولوگياعا دا ەلەۋلى ۇلەس قوساسىز. ەنەرگيا ۇنەمدەيتىن شامدار ەلەكتر قۋاتىنىڭ شىعىنىن كادىمگى جارىقديودتى شامدارمەن سالىستىرعاندا 30-40 پايىزعا ازايتادى. ايتپاقشى, «ەكسپو-2017» حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسى اياسىندا الماتىدا «اقىلدى» شامداردىڭ ءوندىرىسى باستالعان ەدى.
گۇلدانا تالعاتقىزى
