تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ شارۋاسى شاش ەتەكتەن. قازىرگى تاڭدا استانادا 2417 كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي بار. وسى ۇيلەردىڭ كۇتىمى جانە ليفت, اۋلا, كىرەبەرىس, باسپالداق, شاتىر سەكىلدى تۇرعىندارعا ورتاق قاجەتتىلىكتەردى تالاپقا ساي ۇستاۋ وڭاي ەمەس. سوعان قاراماستان ەلوردا تىركەلگەن كوندومينيۋم نىساندارىنىڭ كولەمى جاعىنان رەسپۋبليكا بويىنشا الدىڭعى ورىندا. ازىرشە بۇل كورسەتكىش 85 پايىزدى قۇرايدى. جىل سوڭىنا دەيىن ونىڭ كولەمى ءجۇز پايىزعا جەتكىزىلمەك.
– ءاليحان جۇماحانۇلى, ءسىز باسقارىپ وتىرعان مەكەمە قاشان قۇرىلدى؟ ونىڭ ماقسات-مىندەتى جونىندە ايتىپ بەرسەڭىز؟
– تۇرعىن ءۇي ينسپەكتسياسى باسقارماسى استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ 2011 جىلعى 11 قاراشاداعى قاۋلىسىمەن قۇرىلدى. وسى بەس جىل ىشىندە استاناداعى تۇرعىن ءۇي شارۋاشىلىعىنداعى بىرقاتار ماسەلەلەردى ءبىر رەتكە كەلتىرىپ, جۇيەلەي باستادىق. ايتالىق, تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق وبەكتىلەرىندە قازاندىق قوندىرعىلارىن جابدىقتاۋ, تۇرعىنداردىڭ ورتاق قاجەتتىلىگىنە جاتاتىن ليفتتەردى, ەسكالاتورلاردى قاۋىپسىز پايدالانۋ تالاپتارىنىڭ ساقتالۋىن قاداعالاۋ, پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرىنىڭ جۇمىستارىن ۇيلەستىرۋ, جۇرتشىلىقتىڭ شاعىمدارىمەن جۇمىس ىستەۋ سەكىلدى شارۋالار – ءبىزدىڭ موينىمىزدا.
– پيك دەمەكشى, قازىرگى كۇنى ەلورداداعى 2400-دەن استام ءۇيدى باسقارۋعا العان قانشا ۇيىم بار؟
– تۇرعىن ۇيلەرگە قىزمەت كورسەتەتىن پيك پەن جشس-ءنىڭ جالپى سانى – 438. ال تۇرعىنداردىڭ پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرىنە ەكسپلۋاتاتسيا شىعىندارى ءۇشىن تولەنەتىن ورتاشا تاريف – 45 تەڭگە. ەڭ تومەنگىسى 23-25 تەڭگەدەن باستالسا, ەڭ جوعارىسى 100-150 تەڭگە ارالىعىن قۇرايدى. الايدا جوعارى تاريف بەكىتىلگەن تۇرعىن ۇيلەردىڭ سانى بارلىق قوردىڭ ەكى پروتسەنتىنە جەتەر-جەتپەس شامادا عانا.
– جۇرتشىلىق پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرىنىڭ جۇمىسىنا ءجيى شاعىمدانادى. مۇنىڭ باستى سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟
– ءيا, كوپ جاعدايدا جۇرتشىلىقتىڭ كوڭىلى پيك قىزمەتىنە تولا بەرمەيدى. ءبىز ولاردىڭ جۇمىسىنا ساراپتاما جۇرگىزىپ, تۇيتكىلدى ماسەلەنىڭ نەدەن تۋىندايتىنىن زەردەلەپ كوردىك. سويتسەك, تۇرعىن ۇيلەردى كوندومينيۋمگە تىركەۋ ماسەلەسى باياۋ دامىعانىن اڭعاردىق. ياعني, كوپتەگەن ۇيلەر كۇتىمسىز قالعان. ولاردى باپتاپ-كۇتەتىن ناقتى ۇيىم جوق. وسى ماسەلەنى جونگە كەلتىرۋگە بار كۇشىمىزدى سالدىق. ناتيجەسىندە استانا قالاسى تىركەلگەن كوندومينيۋم نىساندارىنىڭ كولەمى جونىنەن رەسپۋبليكا بويىنشا الدىڭعى ورىنعا شىقتى. بۇل كورسەتكىش بۇگىندە 85 پايىزدى قۇرايدى. ەندى 213 ءۇي قالدى. جىل سوڭىنا دەيىن ولاردى تىركەپ بىتىرمەكشىمىز.
– سوندا كوندومينيۋمگە بىرىككەننەن تۇرعىندار نە ۇتادى؟
– كوندومينيۋمدى تىركەۋ تۇرعىندار ءۇشىن وتە ءتيىمدى. ماسەلەن, كوندومينيۋمنىڭ جوقتىعىن پايدالانىپ, قۇرىلىس سالۋشىلار مەن پيك ءۇيدىڭ ورتاق مۇلكىن تۇرعىنداردىڭ رۇقساتىنسىز جەكە ماقساتتارىنا جاراتۋى مۇمكىن. مىسالى, تۇرعىنداردىڭ ورتاق مەنشىگىنە جاتاتىن جەرتولەنى, تەحنيكالىق قاباتتاعى بولمەلەردى ءوز بەتىنشە جالعا بەرىپ قويادى. ودان تۇسكەن اقشانى ءۇيدىڭ مۇددەسىنە ەمەس, وزدەرىنىڭ يگىلىگىنە ۇستايدى. نە بولماسا, ءۇيدى سالعان قۇرىلىس كومپانيالارى پاتەرلەردى ءبولىپ بەرگەن سوڭ, ءوزىنىڭ ۇلەسكەر كاسىپورنىن پيك ورنىنا قويىپ قويادى. ول جاۋىردى جابا توقىپ, قۇرىلىس سالۋشىنىڭ كەم-كەتىگىن كورسەتپەي, جاۋىپ جۇرەدى. ال ەگەر تۇرعىندار تاراپىنان «جارىق جوق, پودەزدەر شاشىلىپ جاتىر, قۇرىلىس زاتتارى سىنىپ جاتىر» دەگەن سىڭايدا شاعىم تۇسسە, «ءيا, جاسايمىز» دەپ جۇرتشىلىقتى الداپ-سۋلاپ شىعارىپ سالىپ, وزدەرىنىڭ كەپىلدىك مەرزىمى بىتكەنشە ۋاقىتتى سوزىپ ءجۇرىپ الادى. ال قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ كەپىلدىك مەرزىمى بىتكەننەن كەيىن, ەشكىم دە ولاردان ەشتەڭە دە وندىرە المايدى. اقىر اياعىندا, ورتاق مۇلىكتى بۇلدىرگەن, كىرە-بەرىستى لاستاعان, قوقىس تاستاعان تۇرعىندار بولىپ شىعادى. سوندىقتان پاتەرلەردى كوندومينيۋمعا تىركەپ قويعان ءتيىمدى. وندا پاتەر يەلەرى سول ءۇيدىڭ تولىققاندى قوجاسى بولىپ سانالادى دا, باسقارۋ ورگاندارىن دا وزدەرى قۇرىپ, وزدەرى تاڭادي الادى. پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆىن دە وزدەرى تاڭدايدى, ءتىپتى ءوز ارالارىننان باسقارۋ ۇيىمىن قۇرىپ, ءۇيدىڭ جالپى كۇتىمىن سولارعا تاپسىرا الادى.
– كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەردىڭ ورتاق قاجەتتىلىگىنە جۇمسالاتىن ەلەكتر شىعىنداردى تولەۋ ماسەلەسى داۋ بولعالى قاشان. استانادا بۇل ماسەلە قالاي شەشىلىپ جاتىر؟
– ءسىزدىڭ پاتەرىڭىز ءوزىڭىزدىڭ جەكەمەنشىگىڭىز بولىپ سانالادى. ال مەنشىگىڭىزگە جاتپايتىن, بىراق پايدالانباي تۇرا المايتىن ءۇيدىڭ بولىكتەرى ورتاق قاجەتتىلىكتەر دەپ ەسەپتەلەدى. ورىسشا بالاماسى – وبششەدوموۆىە نۋجدى (ودن). ەلىمىزدىڭ زاڭنامالىق قۇجاتتارىندا بۇل تەرمين «جالپىۇيلىك قاجەتتىلىكتەر» دەلىنىپ ءجۇر. سونىمەن, كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ ورتاق قاجەتتىلىكتەرىنە نەلەر جاتادى: كىرە-بەرىس, جەرتولە, باسپالداق, ليفت, شاتىر, اۋلا, الاڭ, ۇيگە ورتاق ينجەنەرلىك جەلىلەر. داۋ بولىپ جۇرگەنى – وسىلاردى جارىقتاندىرۋعا, جۇمىس ىستەتۋگە كەتكەن ەلەكتر شىعىندارى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭى بويىنشا ورتاق مۇلىككە كەتەتىن قارجىنى پاتەر يەلەرى تولەۋگە مىندەتتى.
«استاناەنەرگوسبىت» اق-عا – تۇرعىنداردىڭ تولەگەنى, ال تۇرعىندارعا – پيك-ءتىڭ تولەگەنى ءتيىمدى. وسى ەكى جولدىڭ قايسىسىن تاڭداسا دا, پاتەر يەلەرى بۇل شىعىنداردى اينالىپ وتە المايدى. بىراق «ودن» تولەۋدىڭ تۇرعىندارعا پايدالىراق تۇسى بار. ول – جينالىس اشىپ, ءۇيدىڭ ورتاق قاجەتتىلىگىن تولەۋدى پيك-ءتىڭ موينىنا جۇكتەۋ. بۇل جاعدايدا پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرىنىڭ ءتاريفى كوبەيەدى. ماسەلەن, تاريف 40 تەڭگە بولسا, «ودن» قوسىلعاننان كەيىن قايتا ەسەپتەۋ جۇرگىزىلىپ, ول تاريف ەكى, ءۇش نە ودان كوپ تەڭگەگە وسەدى. تۇرعىندار كەلىسىم بەرگەن سوڭ, ءاربىر ءۇيدىڭ ورتاق ەنەرگيا شىعىنىن تىركەيتىن ەسەپتەگىش قۇرىلعى ورناتىلادى. ول قۇرىلعى كوممەرتسيالىق تىركەۋگە الىنۋى كەرەك. ناتيجەسىندە اي سايىن تۇرعىن ءۇيدىڭ قانشا كيلوۆاتت ەنەرگيا جۇمساعانى بەلگىلى بولادى. تاريف ەسەبىنەن پيك وسى شىعىنداردى تولەيدى. وسى رەتتە پيك ءتيىستى تاريفتەن ارتىق قاراجات جۇمساماس ءۇشىن ۇنەمدەۋگە كوشەدى. قىزمەتكەرلەرى پودەزدەگى قوسۋلى قالعان جارىقتى ءسوندىرىپ جۇرەدى. ءليفتىنىڭ جۇمىسىن قاداعالايدى. ءسويتىپ, ەنەرگيانى ەرىكسىز ۇنەمدەي باستايدى. وسىلايشا ۇنەمدەۋدەن تۇسكەن قاراجات تا وسى ءۇيدىڭ پايداسىنا جينالا بەرەدى. ال ءۇيدىڭ ورتاق قاجەتتىلىگىن پاتەر يەلەرى جەكە-جەكە تولەسە, جالپى شىعىندالعان ەنەرگيا كولەمىنە باقىلاۋ جۇرگىزە المايدى. اي سايىن جۇق مولشەرى قۇبىلىپ, كەيدە شارىقتاپ ءوسىپ كەتەتىنى دە سوندىقتان. وندايدا تۇرعىندار «استاناەنەرگوسبىتتان» ءبىر عانا جاۋاپ ەستي الادى: «وسى ايدا ءۇيىڭىز كوپ ەنەرگيا جۇمسادى»…
– وسى جۇيەمەن جۇرەتىندەر بار ما؟
– ارينە. ماسەلەن, استانا قالاسىنىڭ الماتى اۋدانىنداعى كوپپاتەرلى ۇيلەردىڭ 90 پايىزى ورتاق قاجەتتىلىكتەردى پيك ءتاريفى ەسەبىنەن تولەيدى. ال استاناداعى بۇل كورسەتكىش 80 پايىزدىڭ ۇستىندە. جۇزگە جەتكىزۋ باعىتىندا جۇمىس جاساۋ ۇستىندەمىز. بىراق بۇل جاعدايدا تۇرعىندار تاريفكە قوسىمشا اقشا قوسۋ كەرەكتىگىن ۇمىتپاۋ قاجەت.
– «ەكسپلۋاتاتسيالىق شىعىنداردى تولەپ جاتىرمىز. پيك شاتىرىمىزدى نەگە جوندەمەيدى, اۋلامىزدى قاشان اباتتاندىرادى؟» دەيتىندەردى ءجيى ەستيمىز…
– پيك تۇرعىندار ەسەبىنەن كۇن كورەدى. پاتەر يەلەرىنىڭ ماقساتتى الىمداردى جيناۋىنا, ەكسپلۋاتاتسيالىق شىعىنداردى تولەۋىنە قانشالىقتى قاراجات بولۋىنە بايلانىستى, پيك سونشالىقتى جۇمىس جاساي الادى. ودان ارتىققا جاعدايى جەتپەيدى. ايتايىق, ەكسپلۋاتاتسيالىق شىعىندار ەسەبىنەن ءبارىن جاساۋ مۇمكىن ەمەس. ول قايدا كەتەدى؟ توراعانىڭ, اۋلا تازالاۋشىنىڭ, ەدەن جۋشى, ەلەكتريك, سانتەحنيكتىڭ ايلىعىنا, مىندەتتى سالىقتار تاعى بار. بىراق ەكسپلۋاتاتسيالىق شىعىنداردى تۇرعىنداردىڭ 10-15 پايىزى مۇلدە تولەمەيدى. ولار تولەيتىن ءسىز بەن ءبىزدىڭ ەسەبىمىزدەن كۇن كورەدى. بىلايشا ايتقاندا, «كۇرىش ارقاسىندا كۇرمەك سۋ ىشەدى».
– تولەمەگەنى قالاي؟ تولەمەيتىن تۇرعىنداردى تارتىپكە باعىندىرۋدىڭ جولى جوق پا؟
– پيك-تەردىڭ «باياعى جارتاس – سول جارتاس» كۇيىن كەشىپ وتىرعانى تۇرعىنداردىڭ ءبارى بىردەي ءتارتىپتى بولىپ, زاڭعا سايكەس ورتاق قاجەتتىلىك شىعىندارىن تولەپ جۇرگەن جوق. ءبىزدىڭ وسال تۇسىمىز – ولارعا ايىپپۇل دا سالا المايمىز. سەبەبى زاڭ بويىنشا پاتەر يەلەرى ورتاق مۇلىكتىڭ شىعىندارىن كوتەرۋگە مىندەتتەلسە دە, ونى ورىنداماعان جاعدايدا, ەشبىر اكىمشىلىك جازا قاراستىرىلماعان. قول بايلايتىنى – وسى. جالپى ورتاق قاجەتتىلىك شىعىندارىنا كەتەتىن ەنەرگيا تولەمىن تولەمەيتىن تۇرعىنداردى جاۋاپقا تارتۋ ماسەلەسىن ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنا جەتكىزەمىز. مينيسترلىكتەرگە حات تا جازىپ جاتىرمىز. مىندەتىنەن قاشقان تۇرعىندار زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس ەكەنى ءسوزسىز. قالاي بولسا دا, ەڭ الدىمەن, وسى ماسەلەنى ۇكىمەت شەشۋى ءتيىس.
– مەملەكەتتىك تۇرعىن ءۇي قورىنداعى پاتەرلەردى جالعا الۋشى تۇرعىندار پاتەر يەسى سانالمايدى عوي. ياعني, ورتاق قاجەتتىلىك شىعىندارىن كىم تولەيدى بۇل جاعدايدا؟
– بۇل ماسەلەدە پاتەر كىمنىڭ بالانسىندا تۇرعانى ماڭىزدى. تۇرعىن ءۇي باسقارماسى بولسا, ازامات ءۇيدى ءوز اتىنا تۇسىرمەيىنشە, پاتەرگە جاۋاپتى – وسى مەكەمە. وسى رەتتە كەلىسىمشارتتا قالاي جازىلعانىن ءبىلۋ كەرەك. جالعا الۋشى سوعان سايكەس ارەكەت ەتەدى. كەلىسىمشارتتا ورتاق قاجەتتىلىككە كەتەتىن ەنەرگيا شىعىنىن جاۋاپتى مەكەمە ءوز جاۋاپكەرشىلىگىنە الۋى مۇمكىن نە بولماسا تۇرعىننىڭ تولەۋىنە مىندەتتەيدى. ەڭ باستىسى, كەلىسىمشارتقا وتىرعان كەزدە مۇقيات وقىپ, «پالەنباي پۋنكتىمەن كەلىسپەيمىن, سەبەبى…» دەۋگە قۇقىلى. بىراق جۇرتشىلىق بۇلاي جاسايدى دەپ ويلامايمىن. سەبەبى ءبارى دە باسپانا العانىنا ءماز بولىپ, الىپ-ۇشىپ, كەلىسىمشارتپەن كەلىسە كەتەدى.
– تۇرعىندار مەن پيك اراسىندا سەنىم كوپىرىن ورناتۋعا بولا ما؟
– قر «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى» كودەكستىڭ 320-بابىنا سايكەس پيك, كوندومينيۋم سەكىلدى قىزمەت كورسەتۋشىلەر تۇرعىندارعا توقسان سايىن ەسەپ بەرۋى كەرەك. «تۇرعىن ءۇي قاتىناستارى تۋرالى» زاڭنىڭ 50-2-بابىنا سايكەس بۇل ەسەپ پاتەر يەلەرىنە جازباشا تۇردە نەمەسە ەلەكتروندى نۇسقادا تاپسىرىلۋى ءتيىس. وسى ماسەلەنى قاتاڭ باقىلاۋعا الىپ جاتىرمىز. الداعى ۋاقىتتا پيك-تەردىڭ جەكە سايتتارى اشىلىپ, وندا ءاربىر قاراجاتتىڭ قايدا جۇمسالعانى, قانداي جۇمىستار جاسالعانى جونىندە ەسەپتەر اشىق جاريالانادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر.
– مازمۇندى سۇحباتىڭىزعا راقمەت!
دايىنداعان: ءمادينا جاقىپ
