شونا سماحانۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى حاقىندا
ءسوز جوق, «ساتيرا مەن يۋمور – كۇشتىلەر قارۋى, تاربيە قۇرالى». اقىن-قالامگەر شونا سماحانۇلى ساتيرا مەن يۋموردىڭ ىشكى بولىكتەرى – مىسال-سىقاقتار مەن شىمشىما-شانشىمالارعا قالامىن وتكىر ۇشتاپ, ۇتقىر دا ورنەكتى وي, ۇتىمدى ءھام تاپقىرلىققا تولى ءسوز جۇيەسىن ايشىقتى-ناقىشتى قالىپتا جەتكىزىپ, نەگىزگى نىساندى ءدال دە ناقتى ايقىنداپ, بەدەرلى بەينەنى انىق-قانىق كورسەتىپ, بار قىرىنان جارقىراتا جەتكىزگەن.
ونىڭ ءبارى-بارشاسىندا, اسىرەسە, قوعام مەن ادام قاتىناسىن, ءومىر مەن ۋاقىت شىندىقتارىن, ءداستۇر مەن ءدىن ساباقتاستىعىن, قارىم-قاتىناس مادەنيەتى مەن سىيلاستىق سىرىن, داڭق پەن داقپىرتتى, اتا مەن نەمەرەنى, اكە مەن بالانى, ەنە مەن كەلىندى, جاقسى مەن جاماندى, ءومىر مەن ءولىمدى, دوستىق پەن قاستىقتى, ءتالىم-تاربيە ارنالارىن ءازىل-كۇلكى, سىن-سىقاق, شىمشىما-شانشىما تۇرىندە قالىڭ كوپكە كوركەم قالپىندا جەتىپ, ونىڭ ءوزى بەينەلى بەدەر, ويلى ورنەك, تارتىمدى كورىنىس-سۋرەتتەر نەگىزىندە سەنىمدى سۋرەتتەلەدى. ول, اسىرەسە:
ءتىلىمدى تۇيرەۋىشتەي ءسۇيىر ەتىپ,
قويدى مەنى سىقاققا ءۇيىر ەتىپ.
جاقسىعا ءوزىم دەگەن زالالىم جوق,
كەتەمىن جامانداردى قيىپ ءوتىپ,
– دەپ اۆتورلىق ۇستانىمنان, وتكىر ۇشتالعان قالام قۋاتىنان, جان-جۇرەكتىڭ تەبىرەنىس-تەربەلىستەرى مەن كوڭىل تولقىندارىنان, شىمىر شۋماق پەن ۇتىمدى ويلاردان, باستىسى, ارينە, ءازىل-كۇلكى, سىن-سىقاق مۇراتىنان اقيقات پەن ادىلەتتىلىكتى جاقتايتىنى, جاڭالىق-جاقسىلىقتى قۋانا قارسى الاتىنى, شىنايى شىندىق جولىن بار اسىلدان دا بيىك قوياتىنى ايقىن اڭعارىلادى. كەرىسىنشە, قوعامداعى كەلەڭسىز كورىنىس-قۇبىلىستارعا, ادامدار اراسىندا ار-وجداندى اياققا تاپتاپ, نامىستى ىستە بوسبەلبەۋلىك تانىتاتىن كەرەعار جايتتارعا, جاعىمپازدىق پەن جاتىپاتارلارعا, كوزجۇمبايلار مەن ماقتامپازدارعا, دۇنيەقوڭىزدىق پەن توعىشارلىققا, سۇستى دا سيىقسىز «بەلسەندىلەردىڭ» داڭق پەن داقپىرتقا تولى تاقتالاستى تىرلىكتەرىنە, باستىسى, «مايمىل-قۇدا, تۇلكى-دوستىق» سىندى جەڭىلدىڭ ءۇستى, اۋىردىڭ استىمەن «تىرلىك-تىنىسىن» جالعاستىراتىندارعا جانى توزبەيتىنى, جولسىز جازا مەن نەگىزسىز كىنارات-قارالاۋلارعا ءاتۇستى قارامايتىنى ءازىل-قالجىڭ, سىن-سىقاق تۇرىندە جۇيەلى جەتكىزىلەدى. قىسقاسى, اڭداماي سويلەگەندى اۋىرتپاي ءولتىرىپ, ويناپ سويلەگەندەرگە ويلاپ سويلەۋ قاجەتتىلىگىن قىسقا-نۇسقا ۇلگىدە, اقىل-پاراسات اياسىندا, تالعام تارازىسى مەن ويلى ورنەكتەر ارقىلى ۇتىمدى جەتكىزەدى. وسىنىڭ نەگىزىندە: «سىقاق – وت قوي كەسەلدى ورتەيتۇعىن» دەپ ءتىل-تۇيرەۋىشتىڭ تەگەۋرىندى قۋات-كۇشىنە قاتىستى ءتۇيىندى تۇجىرىمدار جاسايدى.
جاسىنان وجەت, بىربەت بولىپ وسكەن ش.سماحانۇلى اۋىل-ەلدە جۇرگەندە اعايىن-تۋىسقا, قۇرداس-كورشىگە الۋان ۇلگىدە ولەڭنەن القا تاعىپ, «اقىن بالا» اتانادى. كوزىنە-كوڭىلىنە ۇناماعان قايسىبىر قۇبىلىس-كورىنىستەردى, كەۋدەسىمەن كوكتى, تاناۋىمەن تاۋدى تىرەگەن اكىم-قارالاردى, جەلىككەن جەڭگەيلەر مەن جەلپىنگەن بوزبالا-بويجەتكەندەردى ولەڭ ورىمىمەن ورنەكتەپ, ونىڭ ءوزىن كوبىنە ءازىل-اجۋاعا اينالدىرىپ, سىن-سىقاقپەن مىنەپ, شىمشىما-شانشىمامەن تۇيرەپ جۇرگەن كەزدەرى كوپ بولادى. اۋىل-ەلدە سىن-سىقاق جازىپ, «شاتاق شاقار» اتاناتىنى دا وسى تۇس. ول مەكتەپ پارتاسىنان, تومەنگى سىنىپتان باستالعان اقيقاتقا, ومىرگە, ولەڭ-ونەرگە قۇشتارلىق حاقىندا بىلاي دەيدى: «استە ساتيريك بولسام» دەپ ارماندامادىم دەسەم, وتىرىك ايتقان بوپ شىعار ەدىم… كەيىن مۇعالىم بولىپ ءجۇرىپ تە, ولەڭنەن قولىمدى ۇزگەنىم جوق. اۋداندا مۇعالىمدەردىڭ اۆگۋست كونفەرەنتسياسى وتەر كەزدە «جاندى گازەت» شىعاراتىنبىز. بۇل قابىرعا گازەتى دە مەنىڭ شىمشىما, شانشىمالارىما كوپ ورىن بەرەتىن. جازعاندارىم رەسپۋبليكالىق گازەت-جۋرنالداردا دا كورىنىپ جۇرەتىن». ۇستازدىق قىزمەتتەن كەيىنگى ەڭبەك ورنى – «قازاقستان مۇعالىمى», «قازاقستان پيونەرى» گازەتتەرى مەن «ارا» جۋرنالى بولدى. ول تۋرالى: «قاي گازەتتە, ءيا جۋرنالدا جۇمىس ىستەيىن, جۋرناليستىك ومىردەگى ماقساتىم ايقىن بولدى, ول – بەلەڭ العان كەمشىلىكتەردى اياۋسىز سىناۋ ەدى» دەپ جازدى شونا ەستەلىكتەرىندە.
ش.سماحانۇلىنىڭ ادامي الەمى مەن ادەبي مۇراسى – م.اۋەزوۆ, س.مۇقانوۆ, ع.مۇسىرەپوۆ, م.قاراتاەۆ, ز.قابدولوۆ, س.قيراباەۆ, ت.قوجاكەەۆ, ت.كاكىشەۆ, ر.نۇرعالي, ج.دادەباەۆ, ن.وماشۇلى, ءا.اسىلبەكوۆ, م.سەرعاليەۆ, م.تىلەۋجانوۆ, س.ادامبەكوۆ, م.ءراش, ع.قابىشەۆ, ك.امىربەك, ت.ب. ىزدەنىس, زەرتتەۋلەرىنەن كەڭ ورىن الدى. ول قازاق مەكتەبىن, بالاباقشاسىن, انا ءتىلىن – ۇلتتىق مۇراتتىڭ قاينار باستاۋى رەتىندە قاراپ, بۇل باعىتتا الۋان ىزدەنىس, يگىلىكتى ىستەر اتقاردى. ونىڭ بارىنەن بولاشاققا ءۇمىت-سەنىم ايقىن اڭعارىلادى. ۇلت پەن ۇرپاققا بەرىلگەندىك بار. ءارى ۇلتىم, ۇرپاعىم, ءتىلىم دەگەن جانايقايى انىق-قانىق ەستىلىپ تۇردى.
ش.سماحانۇلىنىڭ سىن-سىقاقتارى قوعامدا, ومىردە ورىن العان كەلەڭسىز كورىنىستەردى, ادامدار قاتىناسى مەن ءىس-ارەكەتتەرىندەگى جايسىز, ۇنامسىز جاعداياتتاردى, اينالا-الەمدەگى كەرەعار, وعاش «تانىس-بەيتانىس» قۇبىلىستاردى باستى ارقاۋ ەتەدى. سول ارقىلى تاريح تاعىلىمدارىن, كەشە-بۇگىن بايلانىسىن, ۇلتتىق-ءداستۇر ونەگەلەرىن, ءدىن قۇندىلىقتارىن, ءتالىم-تاربيە ارنالارىن العا تارتادى. اقىن-ساتيريك شىعارماشىلىق مۇراسىنىڭ ايشىقتى بولىگىن ءان-ولەڭ قۇرايدى. بۇل باعىت-ارنالاردان دا اقىننىڭ ولەڭ-ونەرىنە, ادام الەمىنە, ومىرگە قۇشتارلىعى بايقالادى.
«اينابۇلاق» (1989) اتتى ءان-ولەڭدەر جيناعىنا ەنگەن شىعارمالار اۆتوردىڭ قاتاڭ تالاپ-سۇزگىسىنەن وتكەن. ءاربىر ءان-ولەڭ تاقىرىپ, جانر, مازمۇن-قۇرىلىمى تۇرعىسىنان جۇيەلى ءتۇزىلىس قۇراپ, بەلگىلى ءبىر ماقسات-مۇراتتارعا نەگىزدەلەدى. حالىق ومىرىمەن, ەل-جەر تاعدىرىمەن, ءداستۇر مەن ءدىن ساباقتاستىعىمەن, تاريح-تانىم توعىسىمەن, تانىمال تۇلعالاردىڭ تاعدىر-تالايىمەن تىعىز بايلانىستا بەرىلەدى. ماڭىزدىسى, ۇلت رۋحانياتى, ەل-جەر مۇراتى, وتان مەن وتباسى, انا مەن بالا, ءتالىم-تاربيە ارنالارى ايرىقشا مانگە, وزگەشە سيپاتتارعا يە بولادى. «اينابۇلاق» ءان-ولەڭدەر جيناعى «ءاندى سۇيسەڭ, مەنشە ءسۇي» دەگەن العى سوزدەن جانە «مونشاق ولەڭدەر», «ماحابباتسىز دۇنيە بوس…», «ءازىلىڭ جاراسسا – ءان شىرقا», «جۇلدىزدارعا جول سالساق» دەگەن بولىمدەردەن تۇرادى.
ءان-ولەڭدەر جيناعىنا ەنگەن تۋىندىلار تابيعاتى مەن قۇرىلىمى, تاقىرىبى مەن مازمۇنى تۇرعىسىنان ەرەكشەلەنەدى ءارى كوزقاراس پەن قولتاڭبا مانەرى بايقالادى. باستىسى, كىتاپ اۆتورىنىڭ ءوزى ايتقانىنداي: «…ادەبيەتتىڭ باسقا جانرىندا – ساتيرا سالاسىندا ءجۇرىپ, جىلىنا ورتا ەسەپپەن ءتورت-بەس انگە عانا تەكست جازعان ەكەنمىن. دەمەك, ءان جازۋ قيىننىڭ قيىنى دەر ەدىم. ءانىن مىڭجاسار ماڭعىتاەۆ شىعارعان «فارابي ساعىنىشىن» جازۋ ءۇشىن الدىمەن ۇلى عالىمنىڭ ءومىر جولىن, تراكتاتتارىن وقىپ شىقتىم. ءان ولەڭدەرىنىڭ ءسوزى تۇگەلگە جۋىق اشىق داۋىستى بولعانى ءجون. ايتىلىپ جۇرگەن ءان تەكستەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى قىساڭ دىبىستى سوزدەرگە تولى. بۇل ءانشىنىڭ كەۋدە كەرە شىرقاۋىنا كەدەرگى جاسايدى.
ء…بىزدىڭ ءان ونەرىمىزدە ليريكالىق-فيلوسوفيالىق ولەڭدەر تىم از. ال, ءازىل اندەر جوققا ءتان دەسە بولعانداي. «بۇتاسىنا دەيىن ءان سالىپ» تۇراتىن ونەرپاز حالقىمىز ءۇشىن مۇنداي ولەڭدەر كەرەك-اق!».
ءان-ولەڭدەر جيناعىنا ەنگەن «وتانىم», «قاسيەتتى كەڭ دالام», «ارداقتى انا», «انامنىڭ اق سۇتىندەي», «ۇشىڭدار, قاناتتى دوستارىم», «اينابۇلاق», «جەر-انانى ساقتايىق», «تۋعان جەرىم – جۇرەگىم», «مۇعالىمدەر جىرى», «التىباقان», «اجەيدىڭ بەسىك جىرى», «انامنىڭ ءتىلى – اياۋلى ءۇنى», «ورتەكە», «تۇساۋكەسەر» سىندى تۋىندىلار تاقىرىپتىق-مازمۇندىق ءھام كوركەمدىك-ەستەتيكالىق قۋاتىمەن, اۋەندىك-سازدىق سيپاتتارىمەن ءماندى بولىپ تابىلادى. ەل-جەردىڭ قاسيەت-قۇدىرەتى, تاريح پەن تانىم توعىسى, تۇلعالار تاعدىرى مەن تالقىسى, ۇلت پەن ۇرپاق, بەيبىت كۇن, ءومىر ونەگەسى, ۇستاز ۇلاعاتى, ءداستۇر مەن ساباقتاستىق, تاتۋلىق پەن تۋىستىق, سىيلاستىق سىرلارى كەڭ ورىن الادى.
اقىننىڭ «اي اربا», «ايعا اتتانامىن, اپا», «ەشكىمەلەر», «كۇيىك قۇلاق», «سۇيىكتى ۇستازىم – مەكتەبىم», «تاسىپ جاتىر تالاسىم» سىندى بالالارعا ارنالعان ولەڭدەرى تاقىرىبى تۇرعىسىنان ىزدەنىسى مول, مازمۇن جاعىنان قىزىق كورىنىس, وقيعالارعا نەگىزدەلگەن ءارى انىق-قانىق, قىسقا-نۇسقا, ناقىشتى ورنەك, ونەگەلى ورىمدەرىمەن دە جەڭىل جەتكىزىلەدى.
اقىننىڭ «تاڭ نۇرىنداي وتانىم» اتتى ءان-ولەڭ (اۋەنى – ج.تۇرسىنباەۆتىكى) وتان, ەل-جەر, دوستىق, تاريح-تانىم, ءداستۇر-ءدىن, جاقىن-جۋىق, تۋىستىق تۋرالى تولعام-تولعانىستارىنا تولى. ايتالىق, وتاننىڭ ءمانى مەن ءنارى كوز بەن تاڭنىڭ نۇرىمەن سالىستىرىلسا, قازاق ۇلتى انا مەن بالا, بەسىك توڭىرەگىندە ءورىس الادى. ال, دوستىق بارشاعا ورتاق قۇبىلىس رەتىندە ەستە قالادى. مۇنىڭ ءبارى, ءسوز جوق, ەل-جەر, وتاننىڭ قادىر-قاسيەتىن ارتتىرا تۇسەدى. جاس ۇرپاققا ۇلت مۇراتىن, رۋحانيات ارنالارىن كەڭ كولەمدە كورسەتۋدە ءمانى مول. ولەڭ-ونەردىڭ ءماتىن قۇرىلىمىنا نازار اۋدارىپ, وقىپ كورەلىك:
سەندە عانا جارالدىم,
تاڭ نۇرىنداي وتانىم.
سەنەن عانا ءنار الدىم,
كوز نۇرىنداي وتانىم.
قايىرماسى:
شوق جۇلدىزداي كوكتەگى,
باۋىرلاسىپ كوپ ەلمەن.
دوستىق كۇيىن شەرتكەلى,
كوسەگەمىز كوگەرگەن.
انا ءسۇتىن اردا ەمگەن,
اقپەيىلدى قازاقپىن.
بەسىك بولىپ تەربەگەن,
التىن قانات ازات كۇن.
وسىنداعى: «انا ءسۇتىن اردا ەمگەن», «دوستىق كۇيىن شەرتكەلى», «بەسىك بولىپ تەربەگەن», «كوسەگەمىز كوگەرگەن» سىندى ءان-ولەڭ جولدارىندا ۇلت پەن ۇرپاققا قاتىستى كەڭدىك پەن كەمەلدىك, ءداستۇر مەن ءدىن ساباقتاستىعى, تاريح پەن تانىم توعىسى, بولاشاق باعدارى, ارمان-اڭسارلار, ساعىنىش پەن سۇيىسپەنشىلىك سىندى جوعارى سەزىم, ايالاۋ مەن باعالاۋعا قاتىستى ۇلتتىق قۇندىلىقتار بار. باستىسى, ازاتتىق يدەياسى, تاۋەلسىزدىك مۇراتتارى, پاتريوتتىق سەرپىن ايقىن اڭعارىلادى. ەل-جەردىڭ ءمانى, وتاننىڭ قۇدىرەت-كۇشى دە ءجىتى تانىلادى. حالىقتار دوستىعى, تاتۋلىق پەن تۋىستىق سىرلارى دا مول.
«فارابي ساعىنىشى» ءان-ولەڭىندە ء(انى: م.ماڭعىتاەۆ) ءومىرى مەن ونەگەسى دانالىق پەن دارالىقتان تۇراتىن تۇعىرلى تۇلعا ءابۋ ناسىر ءال-ءفارابيدىڭ داڭقتى بەينەسى مەن ورنى, ءبىلىمي-عىلىمي عۇمىرى, ساعىنىش پەن سۇيىسپەنشىلىككە نەگىزدەلگەن ادامي بولمىسى كەڭ ورىن الادى. ءان-ولەڭنىڭ تابيعاتى مەن ءماتىن قۇرىلىمى, ساعىنىش سازى مەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمى تومەندەگىشە ءتۇزىلىس قۇرايدى:
وتكىزدىم قيلى ءومىردىڭ ءبارىن باستان,
ەلىم دە, جەرىم دە كوپ باۋىر باسقان.
داريعا-اي, تۋعان جەردى ويلاعاندا,
جاس شىعار جاستىق بولعان قارا تاستان.
قايىرماسى:
تۇسەسىڭ ەسكە, تۇسەسىڭ ەسكە,
ەرتە مە, كەش پە,
جەيدەمدى جەلمەن جۋعان جەر.
ەرتە مە, كەش پە,
جەتەمىن ساعان, تۋعان جەر.
ساعىندىم. ساعىندىم-اۋ قايران ەلىم,
قاناتىن كەڭ دۇنياعا جايعان ەلىم.
ومىرگە قايتا كەلىپ, قايتىپ بارسام,
باعىڭدا بۇلبۇلىڭ بوپ سايرار ەدىم.
نەمەسە:
ءبىر ۋىس قالتامدا ءجۇر توپىراعىڭ,
ارمىسىڭ, امانبىسىڭ, وتىرارىم؟
كەتپەيدى كوكەيىمنەن بالا كۇنگى,
كوكتەمدە گۇل جامىلعان اتىرابىڭ.
قايىرماسى:
وكىنبەن وتكەن ءومىر بۇرقاعىنا,
سەنەمىن تاعدىرىمنىڭ نۇر تاڭىنا.
جۇلدىزداي ساۋلە شاشقان عارىشتاعى,
سەنەمىن كەلەر كۇنگە, ۇرپاعىما.
ءان-ولەڭ مۇراتىنان ەل-جەردىڭ قاسيەت-قۇدىرەتى, ءومىر-دۇنيە سىرى, وتىرار توپىراعى, تاريح-تانىم ارنالارى ايقىن اڭعارىلادى. ۇلت پەن ۇرپاق بايلانىسى, ءومىر-تاعدىر تاعىلىمى, جاستىق شاق اسەرلەرى, تابيعات تاماشالارى ادام الەمىمەن استاسىپ, سىر-سەزىم تۇتاستىعىن الۋان بوياۋ-بەدەرمەن ورنەكتەپ, جان جىلۋى مەن مەيىرىم شۋاعىن بەل-بەلەستى, كوركەم كورىنىستى كوكجيەكتەرمەن اسپەتتەپ, وعان وزگەشە ءمان-ءنار بەرىپ, اسەر-سازعا تولى ەرەكشە ەكپىن, سونى سيپاتتار دارىتادى.
ش.سماحانۇلىنىڭ ءان-ولەڭدەرى اراسىندا – انا ورنى, ونى ايالاۋ مەن باعالاۋ ءمانى جان-جاقتى كورىنگەن, مەكتەپ ءىسى مەن ۇستاز ۇلاعاتى, ۇلتتىق ءتىل مۇراتى مەن ماڭىزى كەڭىنەن اشىلعان, وعان الۋان ۇلگى-ورنەكتى ارقاۋ ەتكەن ءارى كەڭ تاراعان تۋىندىسى «انامنىڭ ءتىلى – اياۋلى ءۇنى» (اۋەنى: ءا.تىناليەۆ) دەپ اتالادى.
مەكتەپ وقۋلىقتارىنان باستاپ, ۇلتتىق اندەر جيناعىنان بەرىك ورىن العان بۇل ءان-ولەڭ – ۇلت بايلىعى – ءتىل, ءومىر نۇرى – انا مەن بالا, ونىڭ ءتالىم-تاربيەسى تۋرالى تەرەڭ ءماندى, الۋان قىرلى, مىڭ سان سىرلى ويلار مەن تولعانىستارعا تولى. ءان-ولەڭنىڭ مازمۇن جۇيەسى, ءماتىن قۇرىلىمى, رۋحاني بايلىعىنا قاتىستى تاعىلىمدى تۇستارىنان ءومىر-دۋمان ءمانى, بايتاق ەل سيپاتى, انا ءتىلىنىڭ قاسيەت-قۇدىرەتى, جۇرەك نۇرى, ارايلى تاڭ مەن سامال جەلدىڭ وزىندىك وزگەشەلىكتەرى ەرەكشە ەكپىن-سەرپىنىمەن نازار اۋدارادى.
ومىرگە كەلدىم
انامدى كوردىم,
دەدى ول: «جانىم»,
ارايلى تاڭىم.
سامال بوپ جەلپىپ,
جىرىمەن ەلتىپ,
ۇيرەتتى تىنباي
بال ءتىلىن, ءانىن.
قايىرماسى:
انامنىڭ ءتىلى – ايبىنىم مەنىڭ,
انامنىڭ ءتىلى – اي, كۇنىم مەنىڭ!
سۇيەمىن بايتاق ەلىمدى تۋعان,
سۇيەمىن ماڭگى ءومىردى دۋمان.
كەلەسى كەزەكتە مەكتەپ مۇراتى مەن ۇستاز ۇلاعاتى ايقىندالىپ, انا ءتىلىنىڭ مول مۇمكىندىكتەرى كەڭىنەن كورىنىس بەرەدى:
مەكتەپكە كەلدىم,
ۇستازدى كوردىم,
تىڭدادىم ءسوزىن
تابىنىپ, ءسۇيىپ.
انامنىڭ ءتىلى-
اياۋلى ءۇنى.
جۇرەككە نۇرىن
جىبەردى قۇيىپ.
نەمەسە, سوڭعى بولىكتەگى:
كوڭىلگە كورىك,
ومىرگە سەرىك.
اسەم ءان-جىر,
قايرات, قۋاتىم,
سويلەسەم مىڭعا,
ورلەسەم شىڭعا.
انامنىڭ ءتىلى –
اسىل مۇراتىم,
– دەگەن جولداردان ءومىردىڭ ءمانى مەن ءنارى – ولەڭ-جىر ەكەندىگى, ونداعى قايرات پەن قۋات, جىگەر مەن نامىس وتى «انامنىڭ ءتىلى – اياۋلى ءۇنى» بولىپ تابىلاتىندىعى انىق كورىنەدى.
دەمەك, ش.سماحانۇلىنىڭ ءان-ولەڭ مۇراسى قوعام-كەزەڭ كورىنىستەرىنەن باستاپ ادام ءومىرى مەن ەڭبەگىن, ۇلت پەن ۇرپاق ساباقتاستىعىن, ءداستۇر مەن ءدىندى, تاريح پەن تانىمدى, ءتىل مۇراتىن, ءتالىم-تاربيە ارنالارىن, جان-جانۋارلار الەمىن, حالىقارالىق تاقىرىپتارعا ارنالعان اسا اۋقىمدى ءارى تىم شەتىن ماسەلەلەردىڭ ءبارى-بارشاسىن تامىرشىداي تاپ باسىپ, ءجىتى باقىلاپ, سەرگەك سارالايدى. جان-جۇرەك قوزعالىسى, كوڭىل تولقىندارى, كوزقاراس مۇراتتارى دا ايشىقتى بەدەر, ورنەكتى ءورىس-ونەگەسىمەن كوركەمدىك مانگە يە بولىپ, رەاليستىك سيپات الىپ, جۇيەلى جەتكىزىلەدى. وسى ورايدا, ادەبيەت زەرتەۋشىسى, پروفەسسور ج.دادەباەۆتىڭ تانۋ مەن تالداۋعا, ويلار مەن تولعانىستارعا نەگىزدەلگەن كوزقاراستارىنىڭ ماڭىزى زور. «شونا سماحانۇلىنىڭ ادەبي مۇراسىنىڭ باستى سالاسىن سىقاق, مىسال جانرىندا جازىلعان شىعارمالار قۇرايدى. اقىننىڭ سىقاق ولەڭدەرى نەگىزىنەن, بەلگىلى ءبىر عانا وي اينالاسىنا قۇرىلادى ءارى ەتەك-جەڭى جيناقى, كولەمى جاعىنان شاعىن بولىپ كەلەدى. ولاردىڭ قاي-قايسىسىندا دا ادام بويىنداعى كەمشىلىككە, قوعامداعى ولقىلىققا سىن ايتىلادى. اقىن ايتقان سىننىڭ ءوزى بىردە ءاجۋا, بىردە مازاق, بىردە كەلەكە تۇرىندە كەلىپ, الدەنەشە قۇبىلىپ وتىرادى دا كوركەمدىك-ەستەتيكالىق تۇرعىدا مەيلىنشە اسەرلى. اقىننىڭ سىنشىل ويى كوبىنەسە وسەك-وتىرىك, ماقتانشاق, ەرىنشەك, جالاقورلىق پەن پالەقورلىق, قۋلىق پەن سۇمدىق سەكىلدى كىسى بويىنداعى وڭباعان قىلىق پەن قۇلىقتى اياۋسىز اشكەرەلەپ, ادام بولام دەگەن ازاماتتى ولاردان اۋلاق بولۋعا, اباي بولۋعا شاقىرادى» دەيدى ول.
ش.سماحانۇلىنىڭ شىعارماشىلىق مۇراسىنا بايىپپەن دەن قويىپ, كوركەمدىك كەڭىستىگىنە ءجىتى نازار اۋدارار بولساق:
* الۋان ىزدەنىس ارنالارىن;
* قوعام, كەزەڭ كورىنىستەرى مەن ءومىر, ۋاقىت سىرلارىن;
* قازاق ادەبيەتىنىڭ ساتيرا سالاسىنا ۇلتتىق ءۇردىس قالىپتاستىرىپ, ءومىر شىندىقتارىن رەاليستىك سيپاتتا شەبەر, شەشەن سۋرەتتەيتىنىن;
* ساتيرالىق جانرلار ارقىلى الەۋمەتتىك-قوعامدىق, مادەني-رۋحاني ماسەلەلەردى تەرەڭنەن تولعاپ, «تۇيرەۋىشتەي تۇيرەپ», وتكىر وي, ۋىتتى يۋمور, ءازىل-وسپاقتارمەن سەرپىندى, سەنىمدى ءسوز ەتەتىنىن;
* سىن-سىقاقتار مەن شانشىما-شىمشىمالار شاعىن كولەم ارقىلى قوعامدىق قۇبىلىستاردى, ادام الەمىنىڭ مىڭ سان قىرلارىن باي مازمۇن, كەمەل ويعا قۇرىپ, ارەكەت-قيمىل, الۋان كورىنىستەر شىنايى شىندىقتارىمەن, سەنىمدى سيپاتتارىمەن تابيعي ءورىس الاتىنىن;
* ساتيرالىق پوەزيا, پروزا ارقىلى ادەبي سيۋجەتتەردى, كوركەمدىك ورنەكتەردى, سيمۆولدىق وبرازداردى, پوەتيكالىق كومپونەنتتەردى تابيعي كورىنىس, ناقتىلى بەدەر, سەنىمدى سۋرەتتەرمەن جەتكىزەتىنىن;
* جەكەلەگەن ەڭبەكتەردەن, اڭگىمە-فەلەتوندارىن, تۋىندىلاردان, ءان-ولەڭ مۇراسىنان جانرلىق-كوركەمدىك ەرەكشەلىكتەردى, ءتىل مۇمكىندىكتەرىن, ستيلدىك قۇبىلىستاردى كوركەم كورسەتەتىنىن;
* ساتيرالىق تۋىندىلاردان تاقىرىپ تابيعاتى, ءومىر شىندىعى مەن كوركەمدىك شەشىم, ءداستۇر جالعاستىعى مەن ۋاقىت ۇندەستىگى, شىعارماشىلىق شەبەرلىك, شەشەندىك سىندى بەلگى-ەرەكشەلىكتەر بار قىرىنان جارقىراي كورىنىپ, ايشىقتى-ناقىشتى, كەڭ ءورىستى سيپات الادى. ش.سماحانۇلى شىعارماشىلىعىنىڭ شىنايى شىندىعى,الەۋمەتتىك ءمانى مەن كوركەمدىك كەڭىستىگى, مادەني-رۋحاني بايلىعى مەن تاعىلىمى وسى.
راقىمجان تۇرىسبەك,
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور
