قازىر ادامعا قولايلى جاعدايدىڭ ءبارى جاسالعان! بۋحگالتەرياعا كىرمەي-اق جالاقىمىزدى بانككە شاپقىلاماي-اق, نەسيە الامىز نەمەسە دەپوزيتىمىزدى تولتىرا سالامىز. ەندى ۇزىنىنان شۇباق شىرەتكە تۇرماستان, سالىقتار مەن كوممۋنالدىق اقىنى تولەي سالۋعا, قالتامىزدا اقشانىڭ بار-جوعىنا قاراماستان, دۇكەننەن كەرەك-جاراعىمىزدى ساتىپ الۋعا بولادى. وسىناۋ ماسەلەلەردىڭ ءبارىن ويداعىداي شەشۋگە كادۋىلگى پلاستيكالىق كارتوچكا كومەكتەسەدى بىزگە.
تولەم كارتوچكالارى الەمدە 60-جىلداردىڭ ورتاسىنان باستاپ كەڭىنەن قولدانىلا باستاعانىمەن, قازاقستاندا بۇل پياسا تەك 1994 جىلدان باستاپ قانا دامۋ جولىنا ءتۇستى. بۇل كۇندەرى قازاقستاندىق پلاستيكالىق كارتالار پياساسىن جەكەلەگەن حالىقارالىق تولەم جۇيەلەرى شاپشاڭ دامىپ كەلە جاتقان سالا رەتىندە مويىنداپ وتىر. مۇنداي جوعارى باعا, ءسىرا, ەل ىشىندە كارتوچكالار سانىنىڭ تەز وسۋىنە بايلانىستى بەرىلگەن بولسا كەرەك. ءيا, 2000 جىلى ولاردىڭ 950 مىڭ داناسى شىعارىلسا, قازىرگى كەزدە بۇل كورسەتكىش 14,5 ملن داناعا جەتىپ, تۇتىنۋشىلار قاتارى ەداۋىر كوبەيدى. بۇگىنگى تاڭدا تولەم كارتوچكالارىن تۇتىنۋشىلاردىڭ سانى 10,6 ملن ادامعا جەتىپ, ءىس جۇزىندە قازاقستان تۇرعىندارىنىڭ 63 %-ن قۇراپ وتىر.
كارتوچكا جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگى ونى قولما-قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋ ءۇشىن پايدالانۋ دەڭگەيىنە بايلانىستى. بىرىنشىدەن, قولما-قول اقشا اينالىمىن قولداۋعا: بانكنوتتار ازىرلەۋگە, ولاردى ينكاسسالاۋعا, ساقتاۋعا, ەسەپتەۋگە, ەسكى اقشالاردى جويىپ وتىرۋعا كەتەتىن, اينالىمعا شىعارىلعان اقشا قۇنىنا تاتيتىن شىعىندار كەميدى. ەكىنشىدەن, قارجى اعىندارى نەعۇرلىم اشىق قالىپقا ءتۇسىپ, «قارا اقشا» پروبلەماسى وزدىگىنەن جوعالادى دا, سالىق جينالىمىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ۇشىنشىدەن, اقشانى جۇمىس ىستەۋگە «يكەمدەيتىن» بانكتىڭ ءتۇسىمى ۇلعايادى.
باتىس ەۋروپا ەلدەرىندە كرەديت بويىنشا مولشەرلەمە تومەندىگىن اۋىزعا العاندا, مۇنىڭ كوپ جاعدايدا قولما-قول اقشا اينالىمعا از تۇسەتىنىنە, حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى ەسەپ ايىرىسۋعا تولەم كارتوچكالارىن پايدالاناتىنا بايلانىستى ەكەنىن ايتۋدى ۇمىتىپ كەتەمىز. ساۋدا جەلىلەرىندە ەسەپ ايىرىسۋ ءۇشىن تولەم كارتالارىن پايدالانۋدىڭ وزىق ۇلگىسىن گەرمانيا كورسەتىپ كەلەدى, بۇل ەلدە بانكوماتتاردان اقشا الۋ كورسەتكىشى تولەم كارتالارى اينالىمىنىڭ 15%-ن عانا قۇرايدى. قازاقستاندا جاعداي مۇلدەم باسقاشا. كارتوچكالاردى قولدانۋ اياسىنىڭ كەڭەيە تۇسكەنىنە قاراماستان, وپەراتسيالاردىڭ كوبىسى شوتتا قانشا اقشا قالعانىن بىلۋگە جانە ەڭبەكاقى, زەينەتاقى نەمەسە شاكىرتاقى الۋعا بايلانىستى جاسالادى. ماسەلەن, وتكەن ايدا كارتوچكا تۇتىنۋشىلار تەرمينال ارقىلى قولما-قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋدى 13 % عانا جۇزەگە اسىرعان, ال, بىراق, قولما-قول اقشا الۋ وپەراتسياسى جالپى تولەم كارتوچكالارىن پايدالانىپ جاسالاتىن وپەراتسيالاردىڭ 87%-ن قۇراپ, 480,1 ملرد تەڭگەگە جەتىپتى. وسىلايشا, بانكتەر بانكوماتتارعا قىزمەت كورسەتۋدەن پايدا تاپقانىمەن, گەرمانياداعىداي ارزان اقشا جاساۋ مۇمكىندىگىمەن قاعىلىپ وتىر. ال, بۇل, جالپى العاندا, بانك جۇيەسىن دامىتۋعا, جەكەلەي العاندا, نەسيەلەۋ ىسىنە كەرى اسەرىن تيگىزەتىنى بەلگىلى.
وزدەرىڭىز كورىپ وتىرعانداي, كارتوچكانىڭ مۇمكىندىگى تولىقتاي پايدالانىلمايدى, تاۋارلار مەن كورسەتىلەتىن قىزمەت تۇرلەرىنە اقى تولەۋ ءۇشىن كارتوچكانى پايدالانۋدى ۇلعايتۋ مىندەتى ءالى دە ءزارۋ كۇيىندە قالىپ وتىر. تولەم كارتوچكاسى بانكوماتتاردان قولما-قول اقشا الۋ كۋالىگى ەمەس, شىن مانىندە, تولەم قۇرالىنا اينالۋى ءۇشىن بىرقاتار ماسەلەلەردىڭ ءتۇيىنىن شەشۋ كەرەك-اق. 2012 جىلعى 1 قاراشاداعى جاعداي بويىنشا, قازاقستاندا تاۋارلار مەن كورسەتىلەتىن قىزمەت اقىسى ءۇشىن تولەم كارتوچكالارىن 12926 كاسىپورىن عانا قابىلدايدى. كارتوچكامەن ەسەپ ايىرىسۋ ءۇشىن وسى كاسىپورىندار 31,8 مىڭ تەرمينال مەن 206 يمپرينتەردى پايدالانادى ەكەن, بىراق, وسىنىڭ ءوزى جەتكىلىكسىز. تولەم كارتوچكالارى شىنىمەن كۇندەلىكتى قولما-قول اقشاسىز ەسەپ ايىرىسۋ قۇرالىنا اينالۋى ءۇشىن ولاردى قابىلداۋدىڭ ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ كەرەك. تولەم كارتوچكالارىنىڭ, ساۋدا تەرمينالدارى مەن بانكوماتتاردىڭ «جاپپاي جايلاۋىنا» جەتۋ قاجەت, سوندا عانا حالىقتىڭ قولما-قول اقشا سياقتى تولەم كارتوچكاسىمەن كەز كەلگەن جەردە ەسەپ ايىرىسۋىنا سەنىمدىلىگى ارتىپ, ال ساتۋشىلار كەلگىنشىلەردىڭ تولەم كارتوچكاسىن قابىلداعاندى قولاي كورەرى كامىل.
وسى ورايدا 2012 جىلعى 21 ماۋسىمدا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە زاڭسىز جولمەن الىنعان كىرىستەردى زاڭداستىرۋعا (جىلىستاۋعا) جانە تەرروريزمدى قارجىلاندىرۋعا جانە اقشانى قولما-قول اقشاعا اينالدىرۋعا قارسى ءىس-قيمىل ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭى قابىلدانعانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك. وسى زاڭ تالاپتارىنا سايكەس 2013 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ تاۋارلار مەن كورسەتىلەتىن قىزمەت تۇرلەرىنە قولما-قول اقى تولەۋ ءۇشىن تولەم كارتوچكالارىن پايدالانۋدى جانداندىرۋ ماقساتىندا «اقشا تولەمى مەن اۋدارىمى تۋرالى» زاڭنىڭ 11-بابىنا ەنگىزىلگەن وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار كۇشىنە ەندى. وسى زاڭعا سايكەس جەكە كاسىپكەرلەر مەن زاڭي تۇلعالار ءوز قىزمەتىن جۇزەگە اسىراتىن ورىنداردا پلاستيكالىق كارتوچكالار ارقىلى تولەمدەردى قابىلداۋعا ارنالعان جابدىقتاردى ورناتۋعا مىندەتتى. مۇنداي جابدىقتار قىزمەت كورسەتۋشى بانكتەرمەن كەلىسىمشارت جاساسۋ نەگىزىندە ورناتىلادى.
قر «سالىقتار جانە بيۋدجەتكە باسقا دا مىندەتتى تولەمدەر تۋرالى» كودەكستىڭ 627-بابىنا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر سالىقشىلارعا بولشەك ساۋدا ورىندارىندا قولما-قول اقشاسىز تولەمدەردى جۇزەگە اسىرۋعا ارنالعان جابدىقتار بار-جوعىن تەكسەرۋ قۇقىن بەرەدى. زاڭ تالاپتارى ورىندالماعان رەتتە سالىق تولەۋشىلەر قر «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتار تۋرالى» كودەكسىنىڭ 161-2-بابىندا قاراستىرىلعان جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى.
تولەم تەرمينالىن ورناتۋعا بالىق, اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىمەن جانە ءوز تاۋارلارىمەن ساۋدا جاساۋشىلاردىڭ, سونداي-اق ورتاق پايدالانىلىمداعى تەلەكوممۋنيكاتسيا جەلىلەرى جوق سىرعىما سورەلەر, اۆتودۇكەندەر, شاتىرلار مەن دۇڭگىرشەكتەر, كونتەينەرلەر مەن بازار اۋماعى ارقىلى زات ساتاتىن كاسىپكەرلەردىڭ قولى جەتەر ەمەس.
تولەم كارتوچكالارىمەن اقى تولەۋ – جالپىعا ورتاق الەمدىك تاجىريبە. ءبىز سول ارقىلى قولما-قول اقشامەن ەسەپتەسۋدەن كەتكەن وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا جاقىنداي تۇسەمىز. ارناۋلى زاڭدارعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر قولما-قول اقشاسىز تولەمدەر نارىعىنداعى وڭدى قادامدارعا جول اشادى دەگەن ءۇمىتىمىز بار. ارينە, گەرمانياداعىداي تەك تولەم كارتوچكالارىمەن ەسەپ ايىرىساتىن كەزگە جەتۋ ءۇشىن قازاقستانعا ءالى قانشا ۋاقىت كەرەك بولارىن ءدوپ باسىپ ايتۋ قيىن. ايتسە دە, «كورىنگەن تاۋدىڭ الىستىعى جوق».
تاتيانا گۋمەنيۋك,
قر ۇلتتىق بانكى ورتالىق فيليالى
ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى
