عىلىم-ءبىلىمنىڭ قاي سالاسىندا بولماسىن, قازاق رۋحاني الەمىنىڭ كەيىنگى بۋىنعا باعدار بولارلىق ءبىر توپ شوقجۇلدىزى بار ەدى. شوق بولاتىنى – ولار بىرنەشەۋ, جۇلدىز بولاتىنى – قاراڭعىدا جول كورسەتەردەي جارىق, جارىق بولاتىنى – جازعانى مەن جاساعانى ەل-حالقىنىڭ يگىلىگىنە اينالعان.
ءتىل عىلىمىنداعى فەنومەندىك دارەجەدەگى ا.بايتۇرسىنۇلى, ق.جۇبانوۆ, ح.دوسمۇحامەدۇلى, ت.شونانۇلى باستاعان جۇلدىزدار شەرۋىن وتكەن عاسىردىڭ ەكىنشى شيرەگىنەن ن.ساۋرانباەۆ, ءى.كەڭەسباەۆ, ع.مۇساباەۆ جالعاسا, وسى سارا جولدى حح عاسىردىڭ سوڭعى شيرەگىنەن بۇگىنگى ۇرپاققا ساباقتاستىرعان كەشەگى ارداقتى اكادەميكتەرىمىز ءا.قايدار, ر.سىزدىق, ش.سارىباەۆ, ءو.ايتباەۆ ەدى, بۇگىندە وسى مارتەبەلى سۇرلەۋدى جاڭارعان قازاقستان جاعدايىندا جالعاپ كەلە جاتقان اكادەميكتەرىمىز ساۋساقپەن سانارلىق. سونىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى – بۇگىنگى كەيىپكەرىمىز اكادەميك كارىمبەك ارىستانبەكۇلى قۇرماناليەۆ.
بۇل ەڭبەكتە عالىم وزىنە دەيىنگى ءتىل تارلاندارىنىڭ قازاق ءتىلتانىمىنا قوسقان ۇلەسىن ءارى عىلىمي تۇرعىدا زەردەلەيدى, ونى ادامي قاسيەتتەرىمەن زەرلەيدى, جيىنتىعىندا ءتىلشى عالىمدار پورترەتتەرىنەن تۇراتىن ءبىر ءداۋىردىڭ تۇتاس گالەرەياسىن ۇسىنادى
ستۋدەنت قاتارىنان اكادەميك دارەجەسىنە جەتۋگە دەيىنگى جول وڭاي ما؟ مەنىڭشە, وڭاي ەمەس. ول عىلىم كەڭىستىگىندە كوزقاراسىڭدى, تۇجىرىمىڭدى, جاڭالىعىڭدى وزىڭنەن زورلارعا دالەلدەۋ, ءومىر اعىنىندا ءتۇرلى كەدەرگىلەردى جەڭۋ ارقىلى بەلسەندى ومىرلىك پوزيتسياڭدى قوعامعا مويىنداتۋ, سول ارقىلى ءوزىن-ءوزى جانە وزگەلەردى جەتىلدىرۋ ءۇشىن قاجەتتى تۇلعاعا اينالۋ.
ال قازىرگى عىلىم وسىنداي تۇلعانىڭ قالىپتاسۋىنا اسەر ەتەتىن بىرنەشە تەوريانى ءتۇزىپ كورسەتكەن. سونىڭ بىرقاتارىن بۇگىنگى كەيىپكەرىمىز تۇرعىسىنان تالداپ كورەيىك. گەنەتيكتەردىڭ ءتۇسىندىرۋى بويىنشا, تۇلعا 50 پايىزىن ءوز تەگىنەن السا, 50 پايىزىن تاربيەدەن الادى. بيولوگيالىق تەگىنىڭ ءتۇپ تامىرىن بىلمەسەك تە, قازاق رۋحانياتىنىڭ ءار سالاسىنا قوسقان ءۇزىلىسسىز, ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىراتىن ءبىر اكادەميك, ەكى عىلىم دوكتورى, ءبىر پولكوۆنيك جانە تانىمال كومپوزيتور قوسقان قۇرماناليەۆتەر اۋلەتىندە تەك ارقىلى جالعاسقان كونتينۋمنىڭ, قازاقشا ايتساق, تەكتى قۋات كوزىنىڭ بار ەكەندىگى ايقىن.
پسيحواناليتيكاداعى قىرلار تەورياسى (تەوريا چەرت ليچنوستي) بويىنشا تۇلعانىڭ بارلىق قىرى ءومىر ءسۇرۋ بارىسىندا قالىپتاسادى, ولاردىڭ پايدا بولۋى, وڭدەلۋى مەن تۇراقتانۋ ۇدەرىستەرى بيولوگيالىق ەمەس زاڭدىلىقتارعا باعىنادى. ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزدىڭ الماتى شەتەل تىلدەرى ينستيتۋتىن (قازىرگى ابىلايحان اتىنداعى الەم تىلدەرى جانە حالىقارالىق قاتىناستار ۋنيۆەرسيتەتى) ءبىتىرىپ, بىرقاتار شەتەلدەردە تاجىريبە الماسۋى ونىڭ مىنەزىندەگى جاڭالىققا ۇمتىلۋ, اشىقتىق, سىندارلى ويلاۋ سياقتى قاسيەتتەردىڭ ۇشتالا تۇسۋىنە جول اشتى دەپ پايىمدايمىز.
عالىمنىڭ عىلىمداعى سۇبەلى ۇلەسى – قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى جانىنداعى ديسسەرتاتسيالىق كەڭەستە پروفەسسور ن.ورالباەۆانىڭ عىلىمي جەتەكشىلىگىمەن قورعاعان «قازاق تىلىندەگى سوزجاسامدىق ۇيا ماسەلەسىنىڭ تەوريالىق نەگىزدەرى» اتتى دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسى. قازاق ءتىلىنىڭ ءسوزجاسام سالاسىنىڭ لەكسيكولوگيا مەن مورفولوگيادان ەندى عانا ىرگە اجىراتىپ, كاتەگوريالارى ەندى سۇرىپتالىپ جاتقان كەزدە قولعا الىنعان بۇل جۇمىستىڭ قازاق ءتىلتانۋ عىلىمى ءۇشىن ورنى ەرەكشە ەدى. ونىڭ ۇستىنە زەرتتەۋ نىسانى رەتىندە الىنعان سوزجاسامدىق ۇيا پروبلەماسى قازاق ءتىل عىلىمى ءۇشىن عانا ەمەس, تۇركىتانۋ عىلىمى ءۇشىن دە كۇرمەۋى شەشىلمەگەن, پىكىر الۋاندىعى كوپ تاقىرىپ ەدى. ءبىر جاعى ءتىل تاريحىمەن, ەكىنشى جاعىنان ءتىلدىڭ دامۋ ۇدەرىسىمەن تىعىز بايلانىستى نىسان بولعاندىقتان, زەرتتەۋشىسىنىڭ زەرەكتىگىن, ءتىلدىڭ دياحروندى جانە سينحروندى اسپەكتىلەرىن جەتىك ءبىلۋىن تالاپ ەتەتىن.
اكادەميك كارىمبەك قۇرماناليەۆتىڭ ەرەكشەلىگىنىڭ ءبىرى دە سوندا: ول – عىلىمي جۇمىستارمەن بىرگە باسشىلىق قىزمەتتەردى دە ۇيلەستىرە بىلگەن عالىم. الەم تىلدەرى جانە حالىقارالىق قاتىناستار ۋنيۆەرسيتەتىندەگى العاشقى تاجىريبەسىن قازىرگى قازاق ۇلتتىق قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە اعا وقىتۋشى, دوتسەنت, كافەدرا مەڭگەرۋشىسى قىزمەتىن, كەيىن «قاينار» ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى – رەكتورى, ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى, جوعارى ءبىلىم بەرۋ دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى, ديرەكتورى, ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ يننوۆاتسيا جونىندەگى پرورەكتورى, قازاقستان ۇلتتىق جاراتىلىستانۋ عىلىم اكادەمياسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى سياقتى قىزمەتتەردى جاۋاپكەرشىلىكپەن اتقارىپ قانا قويماي, قوعامداعى وتكىر ماسەلەلەرگە, اسىرەسە ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا قاتىستى ۇنەمى ويىن ايتىپ, پىكىر بىلدىرەتىن سارابدال ساراپشى, بەلسەندى تۇلعاعا اينالدى.
قازىر باق-تاردا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانۋ اياسىن كەڭەيتۋ, تۋعان ءتىلدىڭ مارتەبەسىن ارتتىرۋ, اسىرەسە ەلىمىزدە جوعارى بىلىكتى كادرلار دايارلاۋدا ساپانى قامتاماسىز ەتۋ, رەفورمالاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى بويىنشا بەرىلەتىن ماقالالاردىڭ نەگىزگى اۆتورىنىڭ ءھام سانسىز سۇحباتتاردىڭ باستى سپيكەرىنىڭ ءبىرى.
تۇلعاتانۋداعى بيحەۆيوريزم جانە الەۋمەتتىك دامۋ تەورياسىنىڭ قولتاڭباسى دا بولاشاق اكادەميكتىڭ قالىپتاسۋىنا ايرىقشا ءىز قالدىرعانىن اڭعارۋعا بولادى. ادامداردىڭ تۇلعاارالىق ءوزارا ارەكەتتەرىنىڭ ناتيجەسىن دايەكتەيتىن بۇل تەوريانىڭ جارقىن كورىنىسى اكادەميك كارىمبەك ارىستانبەكۇلىن وزگە ارىپتەستەرىنەن دارالاپ كورسەتەدى. ونىڭ ايقىن دالەلى – عالىم قالامىنان تۋعان «ءتىل جانە تۇلعا» توپتاماسى. كىتاپتىڭ ءمانى مەن ماڭىزى تۋرالى قر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى, اكادەميك م.جۇرىنوۆ بىلاي دەيدى: «جالپى اكادەميك ك.قۇرماناليەۆتىڭ بۇل كىتابىن قازاق عىلىمىنىڭ دامۋىنا زور ۇلەس قوسقان, ەلى ءۇشىن ايانباي قىزمەت اتقارعان عالىمداردىڭ عيبراتتى عۇمىرناماسىن ناسيحاتتاپ, جاس ۇرپاق ساناسىن رۋحاني تۇرعىدان بايىتىپ, تاربيەلىك ءمانى تەرەڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ساناعا ءسىڭىرۋدى كوزدەيتىن قاستەرلى دۇنيە دەپ باعالايمىز» دەي كەلىپ, ەڭبەكتىڭ تەك عالىمدار ءۇشىن عانا ەمەس, جالپى جۇرتشىلىقتىڭ ساناسىن سىلكىنتەتىن تۇستارىنىڭ مول ەكەندىگىنە ءمان بەرەدى. كىتاپتا اۆتوردىڭ وقىرماندى وزىنە تارتۋ «سيقىرى» وزىنشە ءبىر الەم. عيبراتتى عالىمدار ومىرىندەگى جەڭىل ءازىل, قىزىقتى وقيعامەن باستاۋ ارقىلى اكادەميكتەردىڭ قازاق عىلىمىن دامىتۋعا قوسقان ۇلەسىنە بايىپتى تالداۋ جاسالادى.
بۇل ەڭبەكتە عالىم وزىنە دەيىنگى ءتىل تارلاندارىنىڭ قازاق ءتىلتانىمىنا قوسقان ۇلەسىن ءارى عىلىمي تۇرعىدا زەردەلەيدى, ونى ادامي قاسيەتتەرىمەن زەرلەيدى, جيىنتىعىندا ءتىلشى عالىمدار پورترەتتەرىنەن تۇراتىن ءبىر ءداۋىردىڭ تۇتاس گالەرەياسىن ۇسىنادى. كارىمبەك ارىستانبەكۇلى وسى كىتاپتاعى ءبىراز كەيىپكەلەرىمەن زامانداس بولعانىمەن, بىرقاتارىن كورمەگەن, بىرازىمەن قىزمەتتەس بولماعان, 99 پايىزىنىڭ جاس شاماسى وزىنەن كەم دەگەندە 10 جاس ايىرماشىلىعى بار عالىمدار. بۇل جوعارىدا ايتىلعان تۇلعاتانۋداعى بيحەۆيوريزم جانە الەۋمەتتىك دامۋ تەورياسىنىڭ ۋاقىت فاكتورىنا سونشالىقتى تاۋەلدى بولماي, ادامنىڭ تۋما قاسيەتىنىڭ ومىرلىك تاجىريبە ورتاسىندا اشىلا تۇسەتىنىن نە وزگەرەتىنىن كورسەتەدى. دالىرەك ايتساق, كارىمبەك ارىستانبەكۇلىنىڭ تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋىنا وسىنداي جاقسىلاردىڭ ىزگى ارەكەتتەرىنە قۇلشىنىسى مەن قۇرمەتى, اباي ايتقانداي:
ونداي بولماق قايدا دەپ
ايتپا عىلىم سۇيسەڭىز…
ءوزىڭ ءۇشىن ۇيرەنسەڭ,
جاماندىقتان جيرەنسەڭ,
اشىلارسىڭ جىلما-جىل» قاعيداسىن كوكىرەگىنە ءتۇيىپ وسكەن كەشەگى ويلى, زەرەك ستۋدەنتتىڭ جەتكەن جەتىستىگى ەكەنىن قازىرگى جاستاردىڭ بىلە جۇرگەنى ءجون. سوندىقتان وسىنداي وزىق ويلى جاندارداي بولۋ ءۇشىن, ولار جەتكەن جەتىستىككە جەتۋ ءۇشىن ارەكەت داعدىسىن جاقسارتۋ ءارى كۇشەيتۋ كەرەك, قازاق ايتقانداي, «جاقسىدان ۇيرەنىپ, جاماننان جيرەنۋ » ادام ومىرىندە وزگەرىس اكەلەتىنىنە سەنۋ قاجەت بولار.
قىسقاسى, كارىمبەك ارىستانبەكۇلىنىڭ كىسىلىك كەلبەتى قىزدار ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ داڭقتى تۇلەكتەرىنىڭ ءبىرى, قازاقتىڭ اق شاعالاسى اتانعان ايتۋلى اقىن اقۇشتاپ باقتىگەرەەۆا ايتقانداي, «اق سويلەپ, ادال كۇلەتىن, شىندىقتى جاقتاپ جۇرەتىن, سىيلاستىق سىرىن بىلەتىن, مۇڭ-قايعى جەڭبەيتىن, وسەككە سەنبەيتىن, نادانعا ەرمەيتىندەردىڭ» قاتارىنان. تۇلعاتانۋ ىلىمىندەگى الەم عالىمدارى توپشىلاعان تەوريالار قاعيداتتارىن بۇكىل بولمىسىمەن دالەلدەپ تۇرعان اكادەميك اعامىزدىڭ شىققان شىڭى, العان اسۋى مەن كىسىلىك كەلبەتى قازاق جاستارىنا جۇعىستى بولعاي!
تىنىشتىق ەرمەكوۆا, فيلولوگيا
عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور
