وتپەلى كەزەڭدى ارتقا تاستاپ, باسەكەگە قابىلەتتى ەلدەر قاتارىنا قوسىلۋعا تالپىنعان ەلىمىزدە كەيىنگى جىلدارى پايدا بولعان وزگەرىستەر ۇلت ساناسىن جاڭعىرتتى. اسىرەسە, حالىقارالىق دەڭگەيدەگى توسىن وقيعالار, الەمدىك قاۋىمداستىقتاعى تىڭ بەتالىستار ەلىمىزدىڭ بۇدان ءارى وركەندەپ دامۋىندا شەشىلۋى كەزەك كۇتتىرمەيتىن ناقتى ماسەلەلەرگە ۇلاسىپ, ەل بيلىگىنەن ايقىن دا, اشىق جاۋاپتار تالاپ ەتتى.
ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ ءوزىنىڭ حالىققا جىل سايىنعى جولداۋىندا «قازاقستاندىق جول», «جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامى», «ماڭگىلىك ەل» سەكىلدى ءتۇيىندى تۇجىرىمدار ارقىلى حالقىمىزدىڭ ەرىك-جىگەرىن دامۋدىڭ دارا جولىنا باعىتتايتىن بىرەگەي باعدارلامالار ۇسىنعانى ءمالىم. دەگەنمەن, ەلدىگىمىزدىڭ نەگىزگى تىرەگى بولعان, قازاقستان حالقىنىڭ باسىم بولىگىن ۇستايتىن مەملەكەت قۇرۋشى ۇلت – قازاق ۇلتىنىڭ تۇيتكىلدى ماسەلەلەرىنە ۇلىتاۋ سۇحباتى ءبىرشاما انىعىراق جاۋاپ بەرگەن سەكىلدى.
ءدال وسى ۇلىتاۋ تورىندە: «ءبىز وتكەن عاسىرداعىداي, ونىڭ ار جاعىنداعىداي رۋ-رۋعا ءبولىنىپ, ءجۇز-جۇزگە ءبولىنىپ, ءار اۋىل ءوز باتىرىن سايلاعان پالەدەن قۇتىلۋىمىز كەرەك. ەلدىڭ باسى بىرىكپەسە, بىت-شىت بولىپ كەتەمىز. وندا كولدەنەڭ كوك اتتى كەلەدى دە, باسقارا بەرەدى» دەپ, ەلباسى بۇل رەتتە بارىنەن بۇرىن ۇلتتىق ىشكى بىرلىك پەن ورتالىققا ۇيىسۋ كۇشىن ارتتىرۋعا, ءتۇرلى ىرتكى-شىرتكى مىنەز-قۇلىقتارعا قارسى رۋحاني يممۋنيتەتتى جوعالتىپ الماۋعا شاقىردى. ءدىني سەنىم ماسەلەسىندە ءتۇرلى زالالدى اعىمداردان اۋلاق بولىپ, قاسيەتتى قۇران كىتابى ۋاعىزدايتىن ماڭگى-باقي جاقسىلىق جاساۋ سەكىلدى ۇكىمدەردى بۇلجىتپاي ورىنداۋعا ۇمتىلۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتتى. مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قۇزىرەتىن ارتتىرۋدا ءارى جايباسارلىققا سالىنباۋ كەرەك ءارى تىم اسىعىستىققا بەرىلىپ, ۋكرايناداعى سەكىلدى قاجەتسىز قاقتىعىستار تۋدىرىپ الماۋعا ءتيىسپىز. قازاق ءتىلىن تۇراقتى تۇردە ۇزدىكسىز دامىتۋمەن بىرگە اعىلشىن, نەمىس, جاپون تىلدەرى سەكىلدى الەمدىك تىلدەرگە حالقىمىزدىڭ ساۋاتتى بولۋى ۇلتتىق ءبىلىم ساپاسىن جوعارلاتۋعا پايدالى ەكەنى انىق.
الۋان تاعدىر جەتەگىندە ەلىمىزگە كەلىپ, كوپ جىلدار بويى ءسىڭىسىپ كەتكەن باسقا ۇلت وكىلدەرىنىڭ دە ەرىك-مۇددەسىن ەسكەرۋ, بەرەكە-ءبىرلىك ساياساتىن ۇستانۋ قازاقستان ءوركەندەۋىنىڭ باستى كەپىلى بولىپ تابىلادى. ورىس ءتىلى ەلىمىزدى مەكەندەگەن سان الۋان ۇلتتار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس پەن بىرلىكتى قولداۋ قۇرالى دەسەك, ال اعىلشىن ءتىلى – بۇگىنگى تاڭداعى الەم بويىنشا الدىڭعى شەپتەگى ءبىلىم-عىلىم كوزدەرىنە قول جەتكىزۋ تەتىكتەرىنىڭ ءبىرى. ال, قازاق ءتىلىن قاسيەتتىلەرىمىزدى قاستەرلەپ, ۇلتىمىزدىڭ جاسامپازدىعىن عاسىردان-عاسىرعا جەتكىزەتىن «ۇلتتىڭ ۇلى قۇرالى» دەۋگە بولادى. اسىرەسە, كورشى شەتەلدەرگە تارىداي شاشىلعان قانداستارىمىزدى ەلگە شاقىرۋ جانە ەلدىڭ حالىق سانى از وڭىرلەرىنە جۇيەلى تۇردە قونىستاندىرۋ – ەرتەڭ قازاق مەملەكەتى بولىپ قالۋ-قالماۋىمىزعا تىكەلەي ىقپال ەتەتىنىن ەلباسى انىق اتاپ كورسەتتى.
كەيىنگى جىلى ەلىمىزدىڭ كەدەندىك وداققا ەنۋى, ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ءبىر مۇشەسى بولۋى ۇزاق ۋاقىت رەسەي وتارى بولعان ەل ءۇشىن تاۋەلسىزدىكتىڭ ءبۇلىنۋى بولا ما دەگەن كۇدىك بۋىپ, بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا كوپ تالقىلانعانى جاسىرىن ەمەس. بۇل تۋرالى ەلباسىمىز «تاۋەلسىزدىگىمىزدەن ايىرىلىپ قالامىز» دەگەن ۇرەيدىڭ قيسىنسىزدىعىنا كوپتەگەن ءدالەلدەر كەلتىرىپ, ەگەمەندىكتىڭ بەرىك بولاشاعىنا سەندىرە ءبىلدى. ەۋرازيالىق وداق ەشقانداي ءبىر ساياسي, نە باسقاداي وداق ەمەس, ول تەك ەكونوميكالىق وداق بولىپ قالا بەرەتىنىن, وداققا كىرەتىن ءۇش ەلدىڭ پايداسى تەڭ ەسكەرىلەتىنىن, ەلىمىز تاۋارلارىنىڭ «تەڭىزگە شىعۋى» سەكىلدى ەگەمەن ەلىمىز ءۇشىن باستى كۇردەلى ماسەلەنىڭ وڭتايلى شەشىلەتىندىگىن, وسىعان وراي ءتۇرلى سالىق تۇرلەرىنىڭ ازاياتىندىعىن ۇعىندىرا ءبىلدى.
«ءبىزدىڭ «تەڭىزىمىز» – رەسەي تەرريتورياسى. ءبىزدىڭ «تەڭىزىمىز» – قىتاي تەرريتورياسى. وسى ەكى مەملەكەتتى تەڭىز دەپ ساناساق, ءبىز سولاردىڭ جاعاسىندا تۇرمىز. ەندى ءبىز وسىلارمەن ساۋدا-ساتتىق جاساماساق, وندا ەكونوميكامىز قالاي وسەدى؟» دەدى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى. تاۋەلسىزدىك تۋىن جەلبىرەتكەننەن باستاپ وسى كۇنگە دەيىن, قازاقستان سەكىلدى الىپ كەمەنىڭ دۇرىس باعىتىن تاڭداي بىلگەن ەلباسىنىڭ كورەگەن ساياساتكەر ەكەندىگىنە كۇمانىمىز جوق. جالپى, ءوزارا الىس-بەرىسىمىز مول, كورشىمىز – رەسەي ەلىمەن اراداعى ءبىتىم-ءبىرلىكتىڭ عاسىرلار بويى ماڭىزى زور بولاتىنى, ەگەر ولار اتالعان وداقتىڭ كەلىسىم ەرەجەلەرىنە تۇراقتى تۇردە بويۇسىنسا, وندا تاۋەلسىزدىك, بەيبىتشىلىك جانە كەشەندى دامۋ بىردەي دەڭگەيدە ىسكە اساتىنى انىق.
تاجىريبە كورسەتكەندەي, وقشاۋلانعان ەل الەمنىڭ جاڭا دامۋ سەرپىنىنە توتەپ بەرە المايدى. شيكىزاتقا, تۇيىق شارۋاشىلىققا نەگىزدەلگەن مادەني تۇرمىستىڭ دا كۇنى قاراڭ. اقپارات عاسىرىندا عىلىمي-تەحنيكالىق جاڭا تەحنولوگياعا نەگىزدەلگەن ءوندىرىستىڭ عانا بولاشاعى بار. الەمدىك باسەكەلەستىكتە جەڭىمپاز بولۋ ءۇشىن قازىرگى دامىعان مەملەكەتتىڭ نەگە سۇيەنگەنىن زەرتتەپ كورۋ كەرەك. وسىنداي وزەكتى ماسەلەنى ءدوپ باسقان ەلباسى تابىستان تۇسكەن قارجىنىڭ ءبىرازىن ءوندىرىستى ءارتاراپتاندىرۋ سالاسىنا پايدالانۋدىڭ قاجەتتىگىن قاداپ ايتتى. بۇل ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق باعىت – شيكىزات ەكسپورتىنان دايىن ءونىم ەكسپورتىنا كوشۋ دەگەن ءسوز. جاڭا ينتەگراتسيالىق بىرلەستىكتەر وتاندىق كاسىپكەرلەرگە ۇلكەن مۇمكىندىكتەر تۋعىزىپ وتىر. اتاپ ايتساق, قازاقستان قازىرگى كەزدە سىرتقى نارىققا 700-دەن استام تاۋار شىعارىپ ساتۋدا.
ايتا كەتەرلىگى, ەلباسىنىڭ بۇل سۇحباتى قازاقستاندىق پاتريوتيزمگە كەمەل انىقتاما بەرۋىمەن ەرەكشەلەندى. «وتان – ۇلكەن ۇعىم. وتاندى قورعاۋ دەگەندە, ارينە, ادام بالاسى الدىمەن ءوزىنىڭ شاڭىراعىن ويلايدى. اكەڭدى, شەشەڭدى, باۋىرلارىڭدى, بالالارىڭدى, نەمەرەلەرىڭدى ويلايسىڭ. سول جۇرەكپەن, سول تىلەكپەن وتانىڭدى قورعايسىڭ. سوندىقتان, تاريحىڭدى بىلگەن ءجون بولادى. تاريحىن بىلمەگەن ۇلتتىڭ بولاشاعى دا بۇلىڭعىر. مىسالى, كەرەمەت ۇلكەن ەمەننىڭ تامىرى تەرەڭ بولماسا, ول داۋىلعا شىداپ تۇرا المايدى» دەگەن ەلباسى:
– «مەنىڭ ارمانىم, ويىم – قازاقستاننىڭ ماڭگىلىك بولۋى. سوندىقتان, ماڭگىلىك ەل دەگەن يدەيانى ۇسىندىم. ماڭگىلىك ەل بولۋ ءۇشىن ءبارىن جاساپ جاتىرمىز» دەپ تۇجىرىمدادى.
قورىتا ايتقاندا, قازاق حاندىعىنىڭ ۇلى تۇلعالارى تۋ تىگىپ, وردا قۇرعان قاسيەتتى ۇلىتاۋداعى ەلباسىمىزدىڭ دانا پىكىرلەرى ەستىگەن قۇلاققا وي سالىپ, جۇرت كوكەيىندەگى كۇدىكتى سەيىلتىپ, ەلىمىزدىڭ نۇرلى ەرتەڭىنە ودان سايىن جۇمىلۋعا جىگەر بەرگەنى انىق. ۇلىتاۋداعى سۇحباتىنىڭ ىشكى استارى مول, ماعىناسى تەرەڭ, ول تۋرالى ءالى تالاي جۇيەلى زەرتتەۋلەر بولاتىنى انىق. الەمدىك قاۋىمداستىقتا تەڭ تەرەزەلى ەل قۇرىپ جاتقان قازاق مەملەكەتىنىڭ بۇگىنگى جەتكەنىن تارازىعا سالىپ, ەندىگى جەتەرىن بولجاپ كورسەتكەن بۇل سۇحبات ۇلتىمىزدىڭ ءوز-ءوزىن جاڭا دەڭگەيدە جاڭا بيىكتەن جاڭاشا ولشەممەن قايتا باعالاۋى دەسەك, ارتىق ايتقاندىق ەمەس.
الفي حايدار,
س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاتۋ-دىڭ اعا وقىتۋشىسى
