مەملەكەتتىك باسقارۋ اكادەمياسى مەن زاڭ شىعارۋ ينستيتۋتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى, تاريحشىلار, فيلولوگتار قاتىسقان شارادا قازاقستان كونستيتۋتسياسىن قابىلداۋدىڭ تاريحىنا شولۋ جاسالىپ, ونىڭ ءمان-ماڭىزى تۋرالى اڭگىمە ءوربىدى.
قازىرگى قوعامدا زاڭدى ءبىلۋ – زامان تالابى. ءاربىر ازامات ءوز قۇقىن تەك قانا زاڭ ارقىلى قورعاي الادى. ال ونى بىلمەگەن ادامنىڭ ۇپايى تۇگەندەلمەيتىن جاعدايلار ءجيى ورىن الىپ جاتادى. اتا زاڭنىڭ ءبىرىنشى بابىندا دا ءوزىن دەموكراتيالىق, زايىرلى, قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى, قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى ەكەنى ايتىلعان. باسقوسۋدا ءسوز العاندار وسى جونىنەن پىكىر الماستى. سوندا وقىلعان نەگىزگى باياندامادان ءۇزىندىنى وقىرمان نازارىنا ۇسىنامىز.
جامالادين يبراگيموۆ, زاڭ شىعارۋ ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى, تاريح عىلىمىنىڭ كانديداتى:
– «زاڭ – قوعامنىڭ تاجىريبەسىن ادامنىڭ يگىلىگىنە جۇمساۋدىڭ ايقىن كورىنىسى» دەپ, كەزىندە باتىس ويشىلدارى ايتىپ كەتكەن. وسىدان زاڭ حالىقتىڭ مۇددەسىنە قىزمەت ەتۋى كەرەك دەگەندى ۇعامىز. الايدا قوعامدا زاڭ زاڭگەرلەرگە عانا كەرەك دەگەن پىكىردىڭ قالىپتاسقانىن كورىپ وتىرمىز. قاراپايىم ازاماتتاردىڭ زاڭدى ءبىلۋ تالپىنىسى از. ال شىنداپ ايتقاندا, ءاربىر ادام زاڭنىڭ قوعامدا اتقاراتىن رولىنە ۇلكەن ءمان بەرۋ كەرەك.
كونستيتۋتسيا دەگەن ءسوزدىڭ تۇپكى ماعىناسى, ءمان-ماڭىزى وتە تەرەڭ. بۇل قۇرىلىم, جۇيە دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
ول تەك زاڭ سالاسىندا عانا ەمەس, بيوورگانيكا, حيميا, مەديتسينا سالالارىندا قولدانىلادى. وسى تەرمين لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا دا بەكىتۋ, جارعى, زاڭ دەگەن قازىرگى زامانداعى ماعىناعا سىيادى.
زاڭ – مەملەكەتتىڭ قارقىندى دامۋىنىڭ قادامدارىن بەكىتىپ وتىراتىن نورماتيۆتىك قۇقىقتىق قۇجات. اقش-تىڭ تاۋەلسىزدىك دەكلاراتسياسىنىڭ اۆتورى, سول ەلدىڭ ءۇشىنشى پرەزيدەنتى توماس دجەفەرسون: «زاڭ ادامدارمەن بىرگە پروگرەسسيۆتى تۇردە العا قاراي قادام جاساپ وتىرۋ كەرەك» دەپ ايتقان. سوندىقتان زاڭعا وزگەرىستەردى ەنگىزۋ زامان تالابىنان تۋىنداپ جاتادى. ماسەلەن, اقش كونستيتۋتسياسىنىڭ قابىلدانعانىنا 225 جىل بولسا, وعان وسى كۇندەرگە دەيىن 27 رەت تولىقتىرۋلار مەن وزگەرتۋلەر ەنگىزىلدى.
امانعالي قالجانوۆ
